بخشی از مقاله
تعریف مذهب و معنویت و رابطه ی آنها با رفتار جامعه پسند و خوشبینی
چکیده
معنویت و مذهب بر نحوه ی تفکر افراد و رفتار آنها اثر دارند، با توجه به اینکه روانشناسی نیز علم مطالعه ی رفتار و فرایندهای ذهنی است، می توان از این دو سازه در تحقیقات روانشناسی بهره برد. هدف این پژوهش بررسی تفاوت تعریف مذهب و معنویت و رابطه ی میزان معنویت و مذهب بر رفتار جامعه پسند و خوش بینی بود. نمونه ی این پژوهش 158 نفر از دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) و دانشجویان بسیجی و غیر بسیجی دانشگاه تهران در سال تحصیلی1394-1393 بودند که با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. در پژوهش حاضر از پرسشنامه های “تعریف معنویت و مذهب” ،“ رفتار مذهبی و معنوی “،رفتار های جامعه پسند برای بزرگسالان” ،”پرسشنامه ی تجدیدنظر شده ی جهت گیری زندگی” استفاده شد. داده ها با استفاده از آزمون های آماری همبستگی پیرسون ، خی دو و آزمون T تحلیل شد. نتایج نشان دادند که مذهب و معنویت دو سازه ی مجزا هستند. بین معنویت و مذهب با رفتار جامعه پسند و خوشبینی همبستگی مثبت معناداری وجود داشت. دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) و بسیجی خود را از لحاظ معنوی و مذهبی متفاوت از دانشجویان غیربسیجی درک می کردند . بین دانشجویان دختر و پسر در معنویت و مذهبی بودن ، رفتار جامعه پسند و خوشبینی تفاوتی یافت نشد.
-1 مقدمه
سابقه ی مذهب1 و معنویت2 به اندازه ی عمر بشر می باشد و با زندگی بشر ترکیب شده است. مذهب و معنویت در متون مختلف به جای یکدیگر استفاده می شوند و تعاریف این دو در برخی موارد با یکدیگر هم پوشانی دارند اما با توجه به فرهنگ کنونی و ناهمگونی جوامع، مفاهیم مذهب و معنویت متفاوت در نظر گرفته می شوند.]42[
مذهب پیوستگی با نهاد های رسمی و عقاید آیینی و رسمی ]71[ ارتباط با نظام اجتماعی -فرهنگی –تاریخی ]71[ و نظام سازمان یافته ای از عقاید، اعمال و نمادهایی است که برای نزدیکی به خداوند و پرورش ارتباط و مسئولیت نسبت به افرادی که با آنها در اجتماع زندگی می کنیم به وجود آمده است]71[ اما معنویت به تجارب شخصی گفته می شود که ممکن است با مفهومی مقدس رابطه نداشته باشد و با جستجوی معنا، اتحاد، پیوستگی و رسیدن به بالاترین حد انسانی همراه می باشد.]71[ همچنین معنویت با جستجوی شخصی معنا ، شادی و خرد همراه است.]71[ معنویت اغلب به صورت باورها و اعمال شخصی که تحت تاثیر ارتباط با خدا یا یک قدرت برتر در جهان است تعریف می شود.]74[ معنویت نشان دهنده ی روابط فردی با خداوند است و به عنوان زندگی هدایت شده توسط معیارهای والا ، آرزو نسبت به کمال ، احساسات و افکار و اعمال والا می باشد.]1[
مذهب و معنویت با تعیین چارچوب هایی بر نوع تفکر و رفتار انسان تاثیر می گذارند. به همین دلیل می توانند به عنوان عاملی تاثیرگذار بر بهداشت روان و سایر جنبه های زندگی در نظر گرفته شوند و یکی ازعوامل مهمی هستند که باید در تحقیقات روانشناختی لحاظ شوند.
تحقیقات نشان داده اند که مذهب و معنویت با سلامت جسمانی ، کاهش فشار روانی]71 ]، افزایش خوش بینی8[1 و]9 افزایش رفتار جامعه پسند1[ 2و]47 رابطه دارد. همچنین لوین و شاترز(1998) 3 در یافته های خود به این نتیجه رسیدند که مذهب اثر مثبت قابل توجهی بر بهزیستی و سلامتی داشته است.
میزان معنویت و مذهبی بودن در افراد مختلف متفاوت است. از میان عوامل موثر بر مذهب و معنویت افراد می توان به نقش گروه دوستان و تجارب افراد در این گروه اشاره کرد. با گذشت زمان فرزندان از خانواده جدا شده و مدرسه ، جامعه و گروه دوستان آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. تاثیر گروه دوستان بر افراد در دوران نوجوانی و پس از ورود به دانشگاه که افراد از خانواده جدا می شوند و مدت زیادی را با دوستان خود سپری می کنند برجسته تر می شود. همچنین برخی یافته ها نشان دادند که دانشجویانی که با دوستان خود پیشینه ی مذهبی یکسانی دارند نسبت به سایر افراد عقاید مذهبی شدید تری دارند. همچنین دانشجویانی که قبل از ورود به دانشگاه مذهبی نبوده اند در صورت داشتن دوست مذهبی بیشتر به مذهب گرایش پیدا کرده اند.]71[ در نتیجه انتظار می رود افرادی که در گروه های مذهبی در دانشگاه عضویت دارند عقاید مذهبی متفاوتی نسبت به سایرین داشته باشند و به تبع آن خود را از نظر مذهبی متفاوت از سایرین درک کنند.
از دیگر عوامل تاثیر گذار بر میزان مذهب و معنویت افراد می توان به جنسیت اشاره کرد. محققان ادعا می کنند که تفاوت معناداری بین عقاید مذهبی و معنوی مردان و زنان وجود دارد. بررسی های متعددی نشان داده اند که زنان مذهبی تر از مردان هستند]1[ و .]41[ سالینز (2006)4 علت بیش تر بودن میزان معنویت و مذهب در زنان را ناشی از جامعه پذیری متفاوت آنها می داند . به این معنا که در جامعه پذیری زنان پرورش و حل مسئله و در جامعه پذیری مردان پرخاشگری و موفقیت مورد تاکید است. علی رغم یافته های فوق در برخی تحقیقات تفاوت معناداری بین میزان معنویت و مذهب زنان و مردان یافت نشده است.]47[
تحقیقات نشان داده اند که زنان و مردان علاوه بر میزان مذهب و معنویت در میزان خوشبینی و رفتار جامعه پسند نیز متفاوت هستند. بر طبق گزارش انجمن روانپزشکی آمریکا 2000) )مردان از زنان خوش بین تر هستند.]47[ همچنین تحقیقات نشان داده اند زنان بخشش بیش تری دارند و بودجه های بیش تری را صرف مسائل اجتماعی می کنند.]44[ با این وجود چو(1998) 5 در تحقیق خود نشان داد که در انجام فعالیت های داوطلبانه تفاوتی بین دو جنس دیده نمی شود. همچنین در تحقیق نوری و سقای بی ریا (1388) تفاوتی میان خوش بینی مردان و زنان وجود نداشت. همانطور که مشاهده می شود نتایج در زمینه تفاوت رفتار جامعه پسند و خوش بینی در میان زنان و مردان متناقض است.
تا به حال در جامعه ی ایرانی پژوهشی به بررسی تعریف معنویت و مذهب از دید افراد جامعه ، تعریف خود به عنوان فردی مذهبی و/معنوی و رابطه ی میزان معنویت و مذهب با رفتار جامعه پسند نپرداخته است. همچنین رابطه ی عضویت در گروه های مذهبی دانشگاه بر میزان مذهب و معنویت دانشجویان مشخص نیست. به این علت پژوهش حاضر در صدد بررسی تعریف مذهب و معنویت از دید دانشجویان، درک افراد از خود به عنوان فردی مذهبی و معنوی با توجه به عضویت در گروه های مذهبی و رابطه ی مذهب و معنویت با خوش بینی و رفتار جامعه گرا است. با توجه به تاثیر عضویت در گروه های مذهبی و حضور در بافت مذهبی بر تصور افراد از معنوی و مذهبی بودن خود ، در این پژوهش دانشجویان عضو گروه بسیج دانشگاه تهران و دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) با دانشجویان غیر بسیجی دانشگاه تهران مورد بررسی قرار گرفته اند.
با توجه به اطلاعات فوق فرضیه های ذیل مطرح می گردد:
1. معنویت و مذهب دو سازه ی مجزا از یکدیگر هستند.
2. بین عقاید مذهبی و رفتار معنوی با خوش بینی و رفتار جامعه پسند رابطه ی مثبت معناداری وجود دارد.
3. دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) و دانشجویان بسیجی خود را از لحاظ تعریف به عنوان مذهبی و / معنوی متفاوت از دانشجویان غیر بسیجی تعریف می کنند.
4. میزان مذهب و معنویت در دانشجویان دختر از دانشجویان پسر بیش تر است.
5. رفتار جامعه پسند و خوشبینی در دانشجویان دختر بیش تر از دانشجویان پسر است.
6. خوش بینی در دانشجویان پسر بیش تر از دانشجویان دختر است.
-2روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع توصیفی و همبستگی می باشد. جامعه ی آماری در این پژوهش دانشجویان بسیجی و غیر بسیجی دوره ی کارشناسی دانشگاه تهران و دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) در سال تحصیلی 93-94 یودند. نمونه ی آماری در این پژوهش158 نفر ، 58 نفر از دانشجویان غیر بسیجی دانشگاه تهران(30 زن ، 28 مرد) و 50 نفر از دانشجویان بسیجی دانشگاه تهران(30 مرد،20 زن) و 50 نفر از دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) بودند(27 زن، 23 مرد) بودند که به روش نمونه گیری در دسترس و با استفاده از فرمول توان آزمون انتخاب شدند.
برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS-20 و روش های آماری همبستگی پیرسون، خی دو و t مستقل استفاده شد.
-3ابزار پژوهش -1-3 پرسشنامه ی تعریف معنویت و مذهب1
این پرسشنامه توسط استاکس در سال 2006 بر اساس مطالعه ی زینبائور ،پارگامنت، کول،رای و همکاران( 1997)2 ساخته شده است. این پرسشنامه از افراد می خواهد تا تعریف شخصی خود از مذهب و معنویت و تعریف خود از مذهبی/و معنوی بودن بنویسند. سه سوال جمعیت شناختی و پنج سوال بر اساس مذهب و معنویت فرد در این پرسشنامه پرسیده می شوند. یکی از محققان این پژوهش این پرسشنامه را به فارسی ترجمه کرد. این پرسشنامه از روایی صوری برخوردار است. روش نمره گذاری این پرسشنامه در جدول 1مشاهده می گردد.
-2-3 پرسشنامه ی رفتار مذهبی و معنوی1
این پرسشنامه توسط استاکس و فاتوچ2 در سال 2005 ساخته شده است. پایایی این مقیاس 0/48 بود. اعتبار این پرسشنامه 0/68 و روایی آن با استفاده از زمینه یابی دارای ماده های مشابه بررسی شد.
یکی از محققان این پژوهش این پرسشنامه را ترجمه و روایی و پایایی این پرسشنامه را در جامعه ی ایرانی به دست آورد. با توجه نتایج ضریب آلفای کرونباخ 5 ماده از ماده های این پرسشنامه حذف و برخی از ماده های آن نیز تغییر یافتند و در نهایت این پرسشنامه از 24 ماده به15 ماده کاهش یافت. ضریب آلفای کرونباخ این پرسشنامه پس از تغییر 0/72 به دست آمد. همچنین پایایی این پرسشنامه با استفاده از روش باز آزمایی بعد از 17 روز 0/69 به دست آمد. البته پس از انجام تحقیق ضریب آلفای کرونباخ این پرسشنامه بر روی 158 نفر 0/92 به دست آمد. این پرسشنامه از روایی صوری برخوردار است.
روش نمره گذاری این پرسشنامه چهار درجه ای از عبارت کاملا موافق(با نمره ی (4 تا کاملا مخالف (با نمره ی صفر) است.
-3-3 مقیاس رفتارهای جامعه پسند برای بزرگسالان1
مقیاس رفتارهای جامعه پسند در بزرگسالی توسط کاپرآرا ، استکا ، زلی و کاپانا(2005) 2 ساخته شد و یک مقیاس 16 عاملی است که، رفتارها و احساسات افراد را در ارتباط با مشارکت کردن با دیگران، کمک کردن به آنها، مواظبت کردن از دیگران، احساس همدردی کردن با دیگران و احتیاج و درخواست را منعکس میکنند. این مقیاس از درجه یک(هیچ وقت) تا درجهی پنج(تقریبا همیشه) نمره گذاری می شود. ضریب آلفای این پرسشنامه0,91 به دست آمده است .]1[ فرح بیجاری (1391) این پرسشنامه را در ایران ترجمه و از آن استفاده کرده است. بر اساس مطالعات وی در میان گروهی از دانشجویان تهرانی این مقیاس دارای اعتبار %91 برای تمامی جنبهها می باشد. همچنین پایایی آن %91 به دست آمده است.
-4-3 پرسشنامه ی تجدید نظرشده ی جهت گیری زندگی(LOT_R) 3
شیر و کارور 4 به منظور ارزیابی خوش بینی سرشتی ، آزمون جهت گیری زندگی (LOT) را به صورت خود سنجی تدوین کرده و در سال 1994 ان را مورد تجدید نظر قرار دادند. نسخه ی تجدید نظر شده آزمون جهت گیری زندگی شامل 6 ماده 3) ماده ی آن نشان دهنده ی تلقی خوش بینانه و 3 ماده ی دیگر نشان دهنده ی تلقی بدبینانه ) و 4 ماده است که می توان آنها را نادیده گرفت. به این ماده ها در مقیاس 5 درجه ای از صفر تا چهار پاسخ داده می شود. LOT-R نمرات بالا نشان دهنده ی خوش بینی و نمرات پایین نشان دهنده ی بدبینی است. ضریب آلفای کرونباخ برای این پرسشنامه 0/78 به دست آمد و پایایی باز آزمون آن در طول چهار دوره فاصله ی زمانی از 4 تا 28 ماه بین 0/56 تا 0/79 قرار داشت(شییر ، کارور و بریج ،. (1994 بررسی پایایی و روایی این پرسشنامه در ایران توس شاهی و مهدی (1381) صورت گرفت . ضریب آلفای کرونباخ در پژوهش آنها 0/74 و ضریب باز آزمایی آن 0/65 به دست آمد.
-4 یافته ها
ویژگی های جمعیت شناختی شرکت کنندگان در پژوهش در جدول 1 مشاهده می گردد.
