بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر مطالعه رابطه جهت گیری مذهبی با کارکرد خانواده و شادکامی در دانش آموزان مقطع متوسطه گنبد کاووس بود. نمونه شامل 200 نفر از دانش آموزان دانشگاه 96 - پسر و 104 دختر - بود که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب گردیدند.داده ها با استفاده از پرسشنامه جهت گیری مذهبی آلپورت - - ROS، سنجش کارکرد خانواده - FAD - و پرسشنامه شادکامی آکسفورد - OHI - جمع آوری گردید و به توسط روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس و رگرسیون گام به گام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج نشانگر آن بود که بین جهت گیری مذهبی درونی با کارکرد خانواده و خودکارآمدی ارتباط مثبت معنادار وجود دارد.به عبارت دیگر جهت گیری درونی مذهبی بر بعد انسجام و انعطاف پذیری خانواده و همچنین درجه خود کارآمدی افراد تاثیر مثبت داشت.همچنین جهت گیری مذهبی درونی توانست کارکرد خانواده و شادکامی را در افراد پیش بینی نماید. به علاوه نتایج تحلیل واریانس دوراهه نشان داد که در ارتباط با تاثیر تعاملی جهت گیری مذهبی با شادکامی پسران دارای جهت گیری مذهبی درونی نمرات بالاتری را به دست آوردند .
.1مقدمه
مذهب به عنوان نظام اعتقادی سازمان یافته همراه با مجموعه ای از آیین ها و اعمال تعریف شده است که تعیین کننده شیوه پاسخدهی افراد به تجارب زندگی است - زولینگ و همکاران، . - 2006 مذهب دراغلب موارد نقشی میانجی دارد و در چنین شرایطی بر فرآیندهای فکری و ارزیابی رویدادهای روزمره فرد تاثیر می گذارد، به طوری که برخی پژوهشگران بر این باورند که به کمک باورهای مذهبی مقابله با هیجانها و شرایط اجتماعی تسهیل می گردد - دینر،کوکاس و اویشی، 2002؛ نقل از هادیانفر، . - 1392 با این همه دیدگاه های متناقض و متعارض در ادبیات نظری و تجربی در زمینه تاثیر مذهب بر سلامت روان رایج است.
پژوهشهای متعددی در زمینه تاثیر دین بر سازه های روانشناختی انجام گرفته اند و اغلب حاکی از تاثیر مثبت آن بر بهداشت جسمانی و روانی می باشند؛ مثلا مطالعات، تاثیر مثبت دین را بر رفتارهای مقابله ای سالم - تورسن، هریس و اومن، - 2001، افسردگی - پیرس و همکاران، - 2003، نگرانی - فرایدنبرگ و همکاران، - 2003، عزت نفس - فری، - 2000، ناسازگاری و افسردگی - خدایاری فرد، غباری بناب و شکوهی یکتا، - 1380، سلامت عمومی - شریفی، مهرابی زاده هنرمند و شکرکن، - 1392،سلامت روان - میلوسکی ، - 2002 نشان داده اند - نجفی، احدی و دلاور، . - 1385 اما برخی دیگر چون - سانوآ، - 1969، در اثبات وجود ارتباط بین مذهب و سلامت روان شکست خورده اند.آلپورت - - 1967 مذهب را بهعنوان فلسفه وحدتبخش زندگی توصیف میکند و آن را یکی از عوامل بالقوه مهم برای سلامت روان دانسته است. وی معتقد است: نظام ارزشی مذهب بهترین زمینه را برای یک شخصیت سالم آماده میکند.
اما وی به این نکته نیز توجه دارد که اینگونه نیست که تمامی افرادی که ادعای مذهبیبودن دارند، دارای شخصیت سالم هستند. از دیدگاه آلپورت - - 1967 جهتگیری دینی میتواند به دو صورت »درونی« و »بیرونی« باشد. شخصی که از بیرون برانگیخته شده، مذهبش را مورد استفاده قرار میدهد. درحالیکه شخصی که از درون برانگیخته میشود، با مذهبش زندگی میکند. شخصی که جهتگیری مذهبی درونی دارد، انگیزههایش را در خود مذهب مییابد. چنین اشخاصی مذهب و شخصیتشان یکی میشود. درحالیکه اشخاص با جهتگیری مذهبی بیرونی، برای رسیدن به اهداف دیگر به سمت مذهب میروند. بهعبارت دیگر به سمت خدا میروند بدون اینکه از خود روی بگردانند - نصیرینژاد، . - 1389 ازسوی دگر با وجود توجهات پژوهشی فراوان بر نقش دین در این سازه ها، تاثیر و نقش آن در کارکرد خانواده کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
خانواده در عین اینکه کوچکترین واحد اجتماعی است، مبنا و اساس هر اجتماع بزرگتر است - ماکروس و مک کاب، . - 2000 کارکرد خانواده، مفهومی است که تأثیر مستقیمی بر نیازها، اهداف، رضایتمندی از زندگی و روابط عاطفی خانواده داشته و عواملی چون انعطافپذیری و پیوستگی در آن نقش اساسی دارند. انعطافپذیری، به میزان تغییراتی که در نقشها قوانین و انضباط خانواده وجود دارد، اطلاق میشود. در واقع، نکته اصلی انعطافپذیری در این است که سیستمها چگونه بین ثبات و تغییر تعادل مییابند.
از سوی دیگر، پیوستگی، پیوند عاطفی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر است. در حالت پیوسته، نزدیکی عاطفی و فداکاری وجود دارد، با هم بودن بیش از تنهایی اهمیت دارد و تأکید عمده بر با هم بودن است - سیف، . - 1386 پژوهشی که توسط کولدول - - 1995 انجام گرفته بود نشان داد که انجام فریضه های مذهبی منجر به افزایش سطح کارکرد خانواده گردیده و بر بعد انسجام که یکی از کارکردهای خانواده می باشد تاثیر گذار است.
بهرامیاحسان و همکاران - - 1383در پژوهشی دریافتند که افراد با جهتگیری مذهبی بیرونی، به دلیل اینکه گرایش ابزاری به مذهب دارند و مذهب را وسیلهای برای رفع نیازها، امنیت فردی و اجتماعی و جلب نظر اجتماعی قرار میدهند، از ترس اینکه موقعیت فردی یا اجتماعیشان به دلیل این ارتباط لطمه ببیند، دچار اضطراب ناشی از ارتباط میگردند . مانسون - 1998 - با مرور جامعی از بررسیها، دعا را یکی از رفتارهای مذهبی مرتبط با سلامت و تندرستی گزارش میدهد - شریفی،. - 1392 همچنین میرز - - 2000،در پژوهشی اثرات مذهب را در ارتقا بهداشت روانی گزارش داده است.
لذا نقش دین در بهداشت و شفا بخشی از قرون بسیار دور شناخته شده است و در طول هزاران سال مذهب و پزشکی در مداوا و کاهش رنجهای انسان شریک بودهاند - ساچمن و ماتیو،. - 199 از سوی دگر نگرش دینی به عنوان یکی از موارد مؤثر بر شادکامی، که به عنوان حمایت کننده عاطفی و وسیلهایی برای تفسیر مثبت رویدادهای زندگی میباشد، مطرح است. نتایج پژوهش دینر، سو و اوچی - - 1997 نشانگر آن است که افراد با گرایش دینی و این عقیده که در جهان مقصد والایی وجود دارد، میتوانند شادکامی خود را ارتقا بخشند.بعلاوه مورفی و همکاران - - 2000 باور و اعمال مذهبی را با سطوح پایین افسردگی و افرادی، که تحت شرایط فشارزای روانی هستند، مرتبط دانستهاند.
نتایج تحقیق پارگامنت و همکاران - - 2002نشان میدهد افرادی که به طور مکرر دعا میکنند، کمتر از افسردگی و اضطراب رنج میبرند.لذا با توجه به آنچه که در بالا بدان اشاره گردید شادکامی و نگرش دینی می تواند موجب احساس بهتری در زندگی گردد و سلامت روانی بیشتری را برای فرد به ارمغان آورد. بنابراین مقاله حاضر با هدف تعیین رابطه بین جهت گیری مذهبی با کارکرد خانواده و شادکامی انجام گرفته و در این ارتباط فرضیات زیر مطرح گردیده اند:
- بین جهت گیری مذهبی - درونی و بیرونی - با کارکرد خانواده - انعطاف پذیری و پیوستگی - رابطه وجود دارد.
- بین جهت گیری مذهبی - درونی و بیرونی - با شادکامی رابطه وجود دارد.
- جهت گیری مذهبی درونی توانایی پیش بینی کارکرد خانواده و شادکامی را دارد.
- بین جهت گیری مذهبی - درونی و بیرونی - با میزان شادکامی دانش آموزان تفاوت وجود دارد.
.2روش
.1,2جامعه آماری و نمونه گیری
پژوهش حاضر از نوع همبستگی است. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان مشغول به تحصیل در مقطع متوسطه شهر گنبد کاووس در سال تحصیلی 93-94 می باشد.نمونه شامل 200 دانش آموز از دو گروه دختر - - 104و پسر - - 96 بود که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند.حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان برآورد گردید.شرکت افراد در پژوهش کاملا اختیاری بود.از لحاظ ویژگی های جمعیت شناختی این آزمودنی ها در دامنه سنی 15 و 19 سال و با میانگین سنی 17/47 قرار داشتند.برای تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از روش های آماری چون ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس و رگرسیون گام به گام استفاده گردید.
.2,2 ابزار
.1,2,2 مقیاس جهتگیری مذهبی آلپورت - : - ROS پرسشنامه ای 20 مادهای، که 11 ماده آن مربوط به جهتگیری مذهبی بیرونی و9 ماده مربوط به جهتگیری مذهبی درونی است. در سال 1963، فگین،نسخه 21 مادهای ساخت که همه گزینههای پرسشنامه آلپورت در آن انتخاب شده بود. علاوه بر این، یک گزینه دیگر نیز به آن افزود که این گزینه همبستگی بالایی - ./61 - با جهتگیری مذهبی بیرونی داشت. از آن پس، این پرسشنامه بیشتر مورد استفاده قرار گرفت. برای سنجش روایی این آزمون در ایران، مقیاس جهتگیری مذهبی درونی و بیرونی فگین به فارسی ترجمه شد. صحت ترجمه آن با بازخوانی توسط متخصصان دیگر و ترجمه دوباره آن به انگلیسی تصحیح گردید.
سپس، با بازنویسیهای متعدد سعی در متناسب نمودن آن با بافت فرهنگی و مذهبی ایرانی گردید. گزینهها بر اساس مقیاس لیکرت تنظیم گردید. در این مقیاس، نمرهگذاری برای سؤالات مقیاس جهتگیری مذهبی برونی بدین صورت میباشد: »املاک ًمخالفم5 «، تقریباً» مخالفم4 «، تقریباً» موافقم2 « و کاملاً» موافقم.1 « برای سؤالات مقیاس جهتگیری مذهبی درونی نمرهگذاری بدین صورت میباشد: کاملاً موافقم ،1 تقریباً موافقم ،2 تقریباً مخالفم 4و کاملاً مخالفم .5 اعتبار این پرسشنامه، توسط جانبزرگی 1387 - - با استفاده از روش آلفایکرونباخ . /74 و توسط مختاری و همکاران - 0/71 - 1390 گزارش شده است.
.2,2,2 ابزار سنجش خانواده: ابزار سنجش خانواده پرسشنامه ای 60 سوالی است که برای سنجیدن عملکرد خانواده طبق الگوی مک مستر تدوین شده است. این الگو ویژگیهای ساختاری، شغلی و تعاملی خانواده را معین می سازد و شش بعد از عملکرد خانواده را مشخص می کند که ابعاد آن بدین قراراست: حل مشکل، ارتباط، نقشها، پاسخدهی عاطفی، آمیزش عاطفی و کنترل رفتار. لذا این ابزار متناسب با این شش بعد،از شش خرده مقیاس برای سنجش آنها به علاوه خرده مقیا س هفتم که مربوط به عملکرد کلی است تشکیل شده است. گرچه پرسشنامه کنونی 60 سوالی است، مطالعات اولیه بر اساس مقیاس 53 سوالی بوده است.
ابزار سنجش خانواده با ضریب آلفای خرده مقیاس های خود از 72/0تا92/0از همسانی درونی برخوردار بوده است - اپشتاین و همکاران، 1983؛ به نقل از ثنایی، علاقبند و هومن، . - 1390 همچنین این پرسشنامه توسط امینی - 1390 - مورد بررسی قرار گرفته که پایایی آن برای هریک از مقیاسها به ترتیب زیر بوده است: حل،65/0 عاطفی آمیزش ،64/0 عاطفی پاسخدهی ،72/0 نقشها ،38/0 ارتباط ،61/0 مشکل کنترل رفتار 61/0 و کل مقیاس 92/0 - به نقل از بیرامی، حکمتی و سودمند،. - 1390
.3,2,2پرسشنامه شادکامی آکسفورد - : - OHI این پرسشنامه را آرگیل و لو در سال 1989 م. تهیه کردهاند. از آنجا که آزمون بک یکی از موفقترین مقیاسهای افسردگی بوده است، آرگیل پس از رایزنی با بک، بر آن شد تا جملههای مقیاس افسردگی بک را معکوس کند.
