بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به منظور بررسی ارتباط رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی کارکنان دانشگاه علوم پزشکی شیراز - ساختمان مرکزی - انجام شد . برای سنجش رهبری اخلاقی در این پژوهش از مدل براون و همکارانش و برای سنجش تعهد سازمانی از مدل تعهد سازمانی آلن و مایر که دارای سه بعد تعهد عاطفی،هنجاری و مستمر می باشد ،استفاده شد. جامعه آماری پژوهش را کارکنان رسمی شاغل در ساختمان مرکزی دانشگاه علوم پزشکی شیراز در سال 1389 تشکیل می داد که تعداد آن ها 282 نفر بود . روش این پژوهش توصیفی- همبستگی است . تحلیل داده ها حاکی از آن بود که میزان رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی کارکنان از سطح متوسط بالاتر است و بین رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی رابطه معناداری وجود دارد به طور کلی اخلاقی بودن مدیران بر تعهد سازمانی کارکنان موثر است .
واژههای کلیدی:رهبری اخلاقی ، فرد اخلاقی ، مدیر اخلاقی ، تعهد سازمانی ، تعهد عاطفی،تعهد هنجاری، تعهد مستمر
-1 مقدمه
نیروی انسانی مهمترین سرمایه سازمان هاست و هرچه این سرمایه از کیفیت مطلوب و بالاتری برخوردار گردد احتمال موفقیت، بقا و ارتقای سازمان بیشتر خواهد بود، لذا باید در مورد بهبود کیفی نیروی انسانی سعی فراوان نمود چرا که این اقدام هم به نفع سازمان است و هم به نفع افراد اما تنها آموزشهای تخصصی شامل این اقدام نمی گردد بلکه نگرش ها و تعدیل ارزش های افراد را هم شامل می شود . یکی از مهمترین این نگرش هاتعهد سازمانی است . توجه به تعهد نیروی انسانی چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی اهمیت زیادی دارد برای بخش دولتی که در پی تامین آسایش و آرامش مردم و توسعه مشارکت مردم است تعهد منابع انسانی نقش بسزایی دارد. تعهد سازمانی بر بسیاری از متغیرها نظیر رضایت شغلی،غیبت،ترک خدمت،استرس شغلی و عملکرد تاثیرگذار می باشد . - 1 -
علیرغم ضرورت توجه به بحث تعهد سازمانی ، بررسی ها نشان می دهدیکی از مسائل عمده ای که دانشگاههای علوم پزشکی کشور ، به عنوان یکی از مهمترین نهادهای خدماتی کشور با آن روبرو هستند و حل آن برای آنها حائز اهمیت می باشد ، این است که علیرغم هزینه های زیاد و سرمایه های فراوان جهت بکارگیری نیروی انسانی در دانشگاه پس از مدتی کارکنان مذکور انگیزه خود را جهت خدمت در قسمتهای مختلف دانشگاه - آموزشی ، درمانی ، اداری ، خدماتی ، ......... - از دست داده و بعضا از سازمان مذکورجدا و جذب مراکز خصوصی می شوند . حل این معضل مستلزم انجام پژوهش های علمی در مورد سطح تعهد سازمانی در کارکنان دانشگاه های علوم پزشکی ، بتوان سطح ارائه خدمات بهداشتی و درمانی را در کشور ارتقا داد . - 2 - رهبری یکی از وظایف مدیریت را تشکیل می دهد .
شیوه فعالیت یا رهبری رهبران می تواند تعهد ،عملکرد شغلی ، رضایت و رفتارهای اخلاقی زیردستان را افزایش یا کاهش دهد - . - 3 رهبری اخلاقی طی سالهای آغازین هزاره سوم میلادی در حوزه ایجاد یک فضای کاری سالم و به واسطه پیامدهای سازمانی ، گروهی و فردی که به همراه دارد ، به شدت مورد توجه قرار گرفته است 4 - - . رفتار و نگرش های رهبر بر زیردستان و سرنوشت سازمان آنها تاثیر می گذارد. لذا یکی از مهمترین وظایف رهبرداشتن یک دیدگاه اخلاقی در مدیریت است . رهبری که به طور اخلاقی عمل می کند بی نهایت موفق خواهد بود و رهبری که یک اساس اخلاقی در رفتار و فعالیت های خود نداشته باشد شکست می خورد - . - 5 پیروان وقتی که دارای رهبرانی اخلاقی هستند از رهبران خود راضی تر و متعهدتر به سازمان می شوند - . - 6
نتایج تحقیقات اولیه نشان می دهد که رهبری اخلاقی به طور مستقیم با رفتارهای متقابل اجتماعی زیردستان رابطه مثبت و با رفتارهای غیربهره ور و غیرمولد مثل انحراف در محیط کار رابطه ی منفی دارد - . - 5 چون رهبران بر رفتار دیگران در سازمان و به طور زیادی بر عملکرد سازمانی تاثیر دارند ، چنین تفسیر می شود که رهبری اخلاقی اهمیت فوق العاده ای دارد. حال با عنایت به اهمیت تعهد و نقشی که رهبری اخلاقی ممکن است در ارتقای آن ایفا کند ، مساله این تحقیق بررسی رابطه ی تعهد سازمانی با رهبری اخلاقی است . به همین خاطر ابتدا مبانی نظری رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی مورد بحث قرار گرفته سپس با ارائه مدل مفهومی ارتباط رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی بررسی گردیده است.
-2 مبانی نظری پژوهش
در دهه گذشته تعهد سازمانی جایگاه مهمی را در تحقیقات مربوط به رفتار سازمانی به خود اختصاص داده است زیرا یکی از شاخص های برتری یک سازمان به سازمان دیگر دارا بودن نیروی انسانی متعهد می باشد . - 7 - پژوهشگران سازمانی می پذیرند که هنوز اتفاق نظر در تعریف تعهد سازمانی وجود ندارد . و مفاهیم متفاوتی برای تعهد سازمانی ارائه شده است . وجه اشتراک این تعاریف آن است که همگی آن را نوعی پیوستگی و ارتباط با سازمان دانسته اند . ماودی ، پورتر و استیرز تعهد سازمانی را به عنوان یک سازمان یک سازه چندبعدی چنین تعریف کرده اند " نیرومندی نسبی هویت فرد با داشتن یک شغل و درگیر شدن با آن همراه است از نظر مفهومی این هویت با سه عامل مشخص می شود الف - باور داشتن و پذیرفتن اهداف و ارزش های سازمان ب - تمایل به نشان دادن تلاش قابل ملاحظه به نفع سازمان و پ - تمایل قوی به ماندن در سازمان " - . - 8مایر و آلن تعهد سازمانی را اینگونه تعریف می کنند ؛ ارتباط روانی بین کارکنان و سازمانشان که این ارتباط باعث می شود که احتمال کمتری وجود داشته باشد که کارکنان داوطلبانه سازمان را ترک کنند - 9 - .آلن و مایر تعهد سازمانی را ابعاد سه گانه زیر تقسیم نموده اند:
-2 عاطفی : دلبستگی احساسی کارکنان ،کارکنان در سازمان می مانند به خاطر اینکه آنها می خواهند بمانند .
-3 مستمر : آگاهی از هزینه های مربوط به ترک سازمان ،کارکنان در سازمان می مانند چون مجبور هستند که بمانند.
-4 هنجاری : احساس وظیفه به ادامه ی استخدام ،کارکنان در سازمان می مانند به خاطراینکه آنها باید بمانند . . - 10 -
رهبری اخلاقی از رویکردهایی است که در دهه های پایانی قرن بیستم میلادی به طور جدی در ادبیات رهبری و مدیریت وارد شد . - 11 - رهبری اخلاقی شکلی از رهبری است که نیازمند توسعه ی استانداردهای اخلاقی برای مدیریت و اداره کردن رفتارهای کارکنان و پیاده کردن موثر این استانداردها در رفتارهای کارکنان می باشد . رهبری اخلاقی می تواند به صورت تلاش برای گسترش عدالت ، احترام به ویژگی های فردی دیگران و ترکیب ویژگی های درستکاری ،قابلیت اعتماد ، امین بودن ،خلوص ، تصمیم گیری دموکراتیک ،دلسوز بودن و مهربان بودن تعریف شود . رهبری اخلاقی در حال به دست آوردن ارزش های اخلاقی یک رهبر و تلاش برای بالا بردن این ارزش ها می باشد - . - 12 رهبری اخلاقی رهبری به شیوه ای است که به حقوق و مقام دیگران احترام می گذارد .
رهبران ماهیتاً در یک موقعیتی از قدرت اجتماعی هستند و رهبری اخلاقی بر چگونگی استفاده رهبران از قدرت اجتماعی خود برای تصمیماتی که می گیرند ، فعالیتهایی که در آن درگیر هستند و شیوه ای که آنها بر دیگران اثر می گذارند ،تمرکز دارد - . - 13 در این نوع رهبری ، ارزش های اخلاقی پذیرفته شده برای همه ، نظیر عدالت ، انصاف ، صداقت ، درستی و راست کرداری محور تمرکز و توجه است . - 4 - براون ، تریوینو و هریسون رهبری اخلاقی را به عنوان نشان دادن رفتار مناسب هنجاری از طریق فعالیت های فردی ،ارتباطات بین فردی و ترویج این قبیل رفتارها به پیروان از طریق ارتباطات دوطرفه ،تقویت و تصمیم گیری تعریف کرده اند .اولین قسمت این تعریف" نشان دادن رفتار مناسب هنجاری از طریق فعالیت های فردی و ارتباطات بین فردی " دربردارنده این است که رهبرانی که اخلاقی تصور می شوندالگوهای رفتارهایی هستند که به طور اصولی و هنجاری مناسب پنداشته می شود - مثل صداقت ،امانت ، عدالت و دلسوز بودن - و همچنین تبدیل شدن رهبر به الگویی معتبر می باشد .
قسمت دوم این تعریف" ترویج این قبیل رفتارها به زیردستان از طریق ارتباطات دوطرفه......." بیان می کند که رهبران اخلاقی نه فقط به اخلاقیات توجه می کنند و اخلاقیات را در محیط اجتماعی به وسیله صحبت کردن درباره ی آن با پیروان برجسته کرده بلکه همچنین فرآیند عدالت بین فردی و رویه ای را به پیروان ارائه می دهند .جزء "تقویت" در تعریف دربرگیرنده این است که رهبرانی که اخلاقی می باشند استانداردهای اخلاقی را مستقر ساخته ، به رفتار اخلاقی پاداش داده و کسانی که از استانداردها پیروی نمی کنند را تنبیه می کنند . عنصر نهایی تعریف مربوط به" تصمیم گیری" می باشد که بازتاب این حقیقت است که رهبران اخلاقی به نتایج اخلاقی تصمیمات خودشان فکر می کنند و تصمیماتی عادلانه و هنجاری می گیرند که می تواند به وسیله ی پیروان تبعیت شود.
تریوینو و همکارانش دو بعد برای رهبری اخلاقی در تحقیقاتشان یافتند ؛ فرد اخلاقی و مدیر اخلاقی . یک فرد اخلاقی کسی است که چیزهای درست انجام می دهد ، تصمیمات درست می گیرد و با دیگران خوب رفتار می کند. بعد شخص اخلاقی مبنایی برای رهبری اخلاقی می باشد و در ارتقای اعتبار مثبت رهبری اخلاقی به خاطر خصوصیات ، رفتارها و تصمیماتی که بخشی از رهبری است اهمیت دارد . - 14 - رهبر اخلاقی شخصی اخلاقی است که صادق ، امین و منصف می باشد .رهبران اخلاقی تصمیم گیرانی هستند که نسبت به افراد و جامعه دلسوز هستند . آنها در زندگی فردی و حرفه ای خود اخلاقی رفتار می کنند . - 15 - بعد دوم مدیر اخلاقی است، کسی که نقش الگو دارد و به کارکنان نشان می دهد که چگونه در کارشان به طور اخلاقی رفتار کنند .
آنها به طور دایمی کارکنان را در ارزش ها ، استانداردها و اصول اخلاقی در سطحی بالا نگه می دارند ، آنها پاداش هایی به کارکنانی که از این استانداردها پیروی خوبی می کنند ، اختصاص می دهند - . - 14 رهبران اخلاقی نقش الگو را دارند . رهبران اخلاقی علاقه مند به درستکار بودن ، صادق بودن ، باملاحظه بودن ومنصف بودن با پیروانشان می باشند که همه ی اینها باعث کمک به ایجاد یک محیط کاری عادلانه می باشد. - 6 - معلوم است که رهبران اخلاقی تلاش می کنند تصمیمات منصفانه بگیرند و مراقب احساسات زیردستان باشند و تلاش می کنند که محیط های کاری عادلانه ایجاد کنند پس انتظار می رود کارکنان مثبت تر و خوش بین تر درباره ی موقعیت سازمان و کارشان باشند و بیشتر تمایل داشته باشند که در سازمان باقی بمانند و در موفقیت آن مشارکت کنند . - 16 -
-3 پیشینه پژوهش :
عمادی فر تحقیقی توصیفی به بررسی سبک رهبری اخلاقی مدیران از دیدگاه کارکنان دانشگاه فردوسی مشهد و رابطه آن با توانمندسازی کارکنان پرداخت . نتیجه تحقیق نشان داد که ارزش میانگین نمره رهبری اخلاقی مدیران مورد پژوهش برابر با 102/8 به دست آمده است که به ارزش آزمون نزدیک است . بنابراین نتیجه گرفته می شود که با اطمینان 0/95 نمره سبک رهبری اخلاقی مدیران مورد پژوهش از متوسط متفاوت نیست و نمره توانمندسازی کارکنان مورد پژوهش از متوسط بالاتر است و همچنین . نگرش کارکنان نسبت به اخلاقی بودن سبک رهبری مدیرشان رابطه مثبت و معناداری با توانمندسازی آن ها دارد . - 17 - گل پرور و همکاران تحقیقی با هدف بررسی نقش رهبری اخلاقی در تقویت احساس انرژی ، توانمندسازی و خلاقیت کارکنان انجام دادند .
یافته های تحقیق نشان دهنده آن بود که رهبری اخلاقی به طور مستقیم باعث تقویت توانمندی و احساس انرژی در محیط کار می شود - . - 4 کمالی و همکاران در پژوهشی توصیفی به بررسی ارتباط تعهد سازمانی با رضایت شغلی انجام دادند. میان تعهد سازمانی و رضایت شغلی ارتباط مثبتی وجود داشت . همچنین میان تعهد با سن ، سابقه کار و میان رضایت با سن ، سابقه کار و میزان درآمد روابط مثبتی وجود داشت . - 18 - کرمی نیا و همکاران در پژوهشی به بررسی رابطه سبک رهبری با فرهنگ و تعهد سازمانی درنیروهای نظامی پرداخت . یافته نشان داد بالاترین نمره میانگین تعهد سازمانی به تعهد تکلیفی و کمترین نمره به تعهد مستمر تعلق گرفته است .
بین سبک رهبری تحول آفرین و تبادلی با فرهنگ و تعهد سازمانی رابطه معنی دار و مثبت وجود داشت . بین سبک رهبری عدم مداخله - آزاد - با فرهنگ و تعهد سازمانی ارتباط معنی دار و معکوس وجود داشت - . - 19 کاراکوس پژوهشی از نوع توصیفی با عنوان " دیدگاه معلمان دبیرستان ها درباره ی رهبری اخلاقی مدیران خود در ترکیه "انجام داد.یافته های تحقیق آشکار ساخت که این مدیران به اندازه کافی به مسئولیت های اخلاقی خود مانند رفتار با کارکنان با عدالت و انصاف ، تشویق آن ها ، منصف بودن ، درک کردن ، دلسوز و فروتن بودن و ویژگی هایی که همه در اخلاقیات محاوره ای ، جو اخلاقی و اخلاقیات در سطوح تصمیم گیری در مدارس مقطع دبیرستان در شهر کاتاهیا ترکیه ، توجه می کنند - - 15
.استیریر و همکاران در تحقیقی به بررسی تاثیر رفتارهای مدیران بر تعهد سازمانی مدیران سطوح پایین تر و تاثیر بعدی آن بر عملکرد شرکت پرداخت . نتایج نشان داد که رهبری ارزش مداری ،تیم مداری ،مشارکتی ، بشردوستی و حفاظت از خود با تعهد سازمانی ارتباط وجود داشت در حالی که رهبری مستقل و خودمختار با تعهد سازمانی پیروان ارتباطی وجود ندارد و از این فرضیه که تعهد سازمانی تاثیری مفید برای عملکرد شرکت دارد حمایت می کند و رفتار رهبری مطلوب ارتباط مثبتی با تعهد سازمانی پیروان دارد - . - 20 مک کان و هالت - - 2009 پژوهشی توصیفی به منظور ارزیابی اخلاقیات و درستی و صداقت رهبران انجام دادند . یافته های پژوهش نشان داد که اکثریت مدیران این تحقیق به میزان زیادی توسط کارکنان خود اخلاقی ارزیابی شدند - . - 14 پونا و تناکون - 2009 - تحقیقی توصیفی به منظور ارزیابی ارتباط بین رهبری اخلاقی و نتایج آن در کارکنان - مطالعه موردی در مالزی - انجام دادند .
این مطالعه از این تئوری که رفتار رهبری اخلاقی بر تعهد سازمانی تاثیر مثبتی دارد حمایت تجربی کرد و همچنین از این تئوری که رفتار رهبری اخلاقی بر اعتمادپیروان به رهبری تاثیر مثبتی دارد حمایت تجربی کرد . یعنی رفتار رهبری اخلاقی به طور مثبتی با اعتماد کارکنان به پیروان و تعهد سازمانی ارتباط دارد . - 21 - اوگانفوورا در پژوهشی به بررسی نتایج رهبری اخلاقی و مقایسه ی آن با رهبری تحول آفرین و سوءمدیریت پرداختند . تجزیه و تحلیل مدل سلسله مراتب خطی نشان داد که رهبری اخلاقی به طور مثبتی پیش بینی کننده رضایت از رهبر ، رفتار های شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی در سطح گروه می باشد و یافته های تحقیق نشان داد که رهبری اخلاقی و اثرات آن به طور قابل توجهی با رهبری تحول آفرین هم پوشانی دارد - . - 6 تور و اوفوری پژوهشی با هدف بررسی رهبری اخلاقی در صنعت ساختمان سنگاپور انجام دادند.نتایج تحقیق نشان داد که رهبری اخلاقی ارتباط معنادار و مثبتی با رهبری تحول آفرین و فرهنگ تحول آفرین سازمان ، اثربخشی رهبر ، تمایل کارکنان به تلاش بیشتر و رضایت کارکنان از رهبر
