بخشی از مقاله
چکیده
دانشجویان در شرایط و محیط هاي پیچیده زندگی و دوران تحصیل بایستی توانایی مدیرت هیجانی و قابلیت ها ي شناخت ی کافی جهت مقابله در برابر مسائل و مشکلات را داشته باشند تا بتوانند در مقابل آن سریع، کامل و درست عمل کند و در برخورد با مشکلات مختلف کمترین آسیب به سلامت روانی آنها وارد شود. بنابرین، پژوهش حاضر باهدف بررسی رابطه مدیریت هیجانی و قابلیتهاي شناختی با راهبردهاى مقابله با استرس در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان صورت گرفت است.
جامعه پژوهش شامل کلیه دانشجویان دختر و پسر مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان بود که در سال تحصیلی 95-96 در حال تحصیل بودند. نمونه آماري پژوهش شامل 327 نفر از دانشجویان - 187 نفر دختر و 140 نفر پسر - به روش در دسترس انتخاب شدند و به منظور جمع آوري داده هاي پژوهش از پرسشنامه هاي پرسشنامه مهارتهاي مقابلهاي، پرسشنامه تواناییهاي شناختی نجاتی و پرسش نامه تنظیم هیجان استفاده شد.
دادههاي جمعآوريشده به کمک شاخصهاي همبستگی پیرسون، ضریب رگرسیون و آزمون t مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد بین مدیریت هیجانی و راهبردهاى مقابله با استرس رابطه معنی دار و مثبتی وجود دارد - r=0/51 - و بین قابلیت هاي شناختی و راهبردهاي مقابله با استرس به میزان همبستگی r= 0/43 رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. همچنین ضرایب رگرسیون هریک از متغیرهاي پیش بین یعنی مدیریت هیجانی و قابلیت هاي شناختی نشان داد که هر دو متغیر می توانند واریانس متغیر راهبردهاي مقابله با استرس را بصورت معنی دار تبیین و پیش بینی می کنند که این دو متغیر توام با هم حدود 39 درصد از واریانس متغیر راهبردهاي مقابله با استرس را تبیین می نمایند. نتایج گویاي این مطلب است که افراد با مدیرت هیجانی و توانایی قابلت شناختی بالا به علت ویژگیهایی که دارند راهبردهاي مقابله مناسب تري در برابر مسائل استرس زا اتخاذ می کنند.
.1 مقدمه
استرس واقعیتی غیرقابل انکار و عاملی در جهت تحول زندگی آدمی است؛ کمتر کسی است که استرس را تجربه نکرده باشد . لازاروس - 1980 - معتقد است که تنیدگی هنگامی ایجاد میشود که نیازها بر فرد فشار میآورد یا از منابع سازش یافتگی وي فراتر میرود - روشن و شیري، . - 1385 در جهان امروز استرس مسئله بزرگی محسوب میشود. گفتهشده که 75 درصد بیماريهاي جسمی با استرس ارتباط دارند و یکی از عوامل مؤثر در بیماريهاي قلبی و سرطان است.
استرس بهعنوان یکی از مهمترین عوامل پیدایش بیماريها شناخته میشود بنابراین نحوه پاسخ یا واکنش به آنکه میتواند در سازگاري فرد نقش بسزایی داشته باشد. مفهوم مقابله در سال 1966 توسط لازاروس معرفی شد و ازآنپس شیوه مقابله افراد با مشکلاتشان موردبررسی قرار گرفت و ابزارهایی براي اندازهگیري آن تهیه شد - زنوزیان، غرایی و یزدان دوست، . - 1390 مقابله عبارت است از تسلط یافتن، کم کردن یا تحمل آسیبهایی که استرس ایجاد میکنند. نظریات زیادي درباره مقابله وجود دارد، اما فولکمن و لازاروس - - 1980 مفهوم مقابله و روشهاي مختلف آن را بیشتر بررسی کردهاند. بر این اساس مقابله شامل تمام تلاشهاي شناختی و رفتاري است که براي مهار، کاهش یا تحمل درخواستهاي درونی یا بیرونی به کار گرفته میشود.
بر اساس تئوريهاي روانشناختی، راهبردهاي مقابلهاي نقش مهمی در کاهش استرس و درنتیجه سلامت روانی افراد دارند و مفهوم استرس بهتنهایی و بدون در نظر گرفتن مهارتهاي مقابلهاي آنان، ارزش محدودي در توضیح و پیشبینی وضعیت افراد دارد. بهبیاندیگر هر چه منابع افراد براي مقابله بهتر باشد، کمتر احتمال دارد گرفتار موقعیتهاي منجر به آسیب شوند - شهبازي، حیدري و شیخی، . - 1391 نتایج مطالعات نشان میدهند افرادي که توانایی بیشتري در حل مسائل دارند کمتر دچار افسردگی میشوند و کمتر در معرض استرس قرار میگیرند.
این افراد مهارتهاي بالایی دارند و میزان اضطراب در آنان نسبت به سایرین کمتر است - حسین شاهی، . - 1382 شایانذکر است که راهبردهاي هیجان مدار و بهویژه گریز-اجتناب با افسردگی - ناکسی، یوجیاما، کانیتا و کاجی، - 2009 تفکر خودکشی - زنگ، وانگ، ایکسیا، لی، - 2012 و کاهش سلامت عمومی - بهروزیان و نعمت پور، - 1386 در ارتباط است. باید توجه نمود که اگرچه هر یک از روشهاي مقابلهاي تأثیرگذار است، اما بحث مهم متون مختلف، شناسایی راهبردهاي مقابلهاي مؤثر است - کریپل، هندرسون، . - 2010 افراد به دلیل تفاوتهاي فردي، در برابر استرس به شیوههاي گوناگون پاسخ میدهند و شدت فشار ادراكشده و چگونگی واکنش به آن، به طرز تلقی و برداشتی که فرد از آن دارد وابسته است.
در سالهاي اخیر راهبردهاي مقابلهاي در گروههاي مختلف موردتوجه و بررسی قرارگرفته است که یکی از این گروهها دانشجویان میباشند - فروزاندیش و دل آرام، - 1383 این گروه ضمن اینکه بخشی از جمعیت فعال کشورها بهویژه کشور ما را تشکیل میدهند، درعینحال به نظر میرسد عوامل تنیدگی زار خاص و روشهاي مقابلهاي ویژهاي در میان آنها وجود دارد - روشن و شیري، . - 1385 بر اساس نظریه لازاروس دو نوع مقابله اصلی - مسئله مدار و هیجان مدار - در برابر فشار روانی وجود دارد. در مقابله مسئله مدار فرد بر عامل فشار آور متمرکز میشود و سعی میکند اقدامات سازندهاي در راستاي تغییر شرایط فشار آور یا حذف آن انجام دهد. در مقابل، در مقابله هیجان مدار فرد سعی میکند پیامدهاي هیجانی واقعه فشار آور را مهار کند.
کارکرد اولیه مقابله هیجان مدار، تنظیم و مهار هیجانی عامل فشار آور است تا تعادل هیجانی فرد حفظ شود - خلعتبري و عزیز زاده، . - 1391 در مقابله هیجان مدار، فرد براي تعدیل عامل استرسزا و رسیدن به هدف، دست تنظیم حالتهاي هیجانی مرتبط یا ناشی از عامل استرسزا میزند. این نوع مقابله، رویه فرد ذر توجه به عامل استرسزا و ارزیابی و تفسیر وي از آن عامل را تحت تأثیر قرار میدهد و با تغییر معنی عامل استرسزا سروکار دارد - لازاروس و فولکمن، . - 1984 همانطور که اشاره شد بیشتر افراد ازجمله دانشجویان در زندگی احساسات، عواطف و هیجانهاي مختلفی را تجربه میکنند که گاهی اوقات بسیاري از این تجربیات احساس ناخوشایندي مثل ترس، اضطراب، استرس، خشم، پرخاشگري و ... را ایجاد میکند.
هیجان حالتی درونی طبیعی و واکنش پیچیده اي است که ترکیبی از تغییرات فیزیولوژیک و روانی بوده که نه بد بلکه خوب یا بد بودن آن در موقعیت معنی پیدا میکند - اسمعیلی، احدي، دلاور و شفیع آبادي، . - 1386 یکی از عواملی که بر روي کنترل هیجانها تأثیر میگذارد مهارت مدیریت هیجان است، شناسایی و کنترل این احساسات و هیجانها قسمت اول از مهارت مدیریت هیجان است. بخش دوم مهارت مدیریت هیجان مربوط به شناخت و کنترل احساسات و هیجانات دیگران است - امینیان، . - 1386 درباره اهمیت هیجانی مطرحشده است که افراد با توانمنديهاي هیجانی بهتر میتوانند با چالشهاي زندگی مواجهه شوند و هیجانها را به گونه مؤثرتري تنظیم کنند و سلامت روانی و روابط اجتماعی بهتري داشته باشند.
- خسرو جاوید، 1381؛ اسمعیلی و همکاران، . - 1386 همچنین در متون روانشناسی ادعاشده است که مدیریت هیجانی به افراد کمک میکند که در زمینه رهبري، تصمیمگیري موفقتر باشند - کزوارا و بولوك ، . - 2009 در همین راستا تحقیقات نشان داده است که مدیریت هیجان بر بهبود عملکردهاي مختلف افراد مؤثر است؛ مثلاً گربر - 2004 - و گلستان جهرمی و همکاران - 1387 - در تحقیقی ارتباط بین مدیریت هیجانی و موفقیت تحصیلی را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که افرادي که از سطح بالایی از مدیریت هیجانی برخوردار هستند موفقیت تحصیلی بیشتري داشتند. بنابراین، هیجان بخش جداییناپذیر تفکر، استدلال، و باهوش بودن است و جهت اتخاذ تصمیم درست و عمل صحیح براي حل مسئله و کنار آمدن با چالشها و موفقیت در زندگی به ما کمک میکند.
راهبردهاي گوناگونی در میان دانشجویان شناساییشده. که به عوامل و ویژگیهاي فردي و محیطی مختلفی بستگی دارد یکی از عواملی که میتواند تأثیر چشمگیري بر پاسخ افراد به عوامل تنش زار محیط کاري داشته باشد، توانایی و قابلیتهاي شناختی است. بهطورکلی تواناییهاي شناختی عبارت اند از فرایندهاي عصبی در اکتساب، پردازش، نگهداري و کاربست اطلاعات - شیتلورز، . - 2010 تواناییهاي شناختی رابط بین رفتار و ساختار مغز بوده و گستره وسیعی از تواناییها - حافظه کنترل، مهاري و توجه انتخابی، تصمیمگیري، برنامهریزي، توجه پایدار، شناخت اجتماعی و انعطافپذیري شناختی - را در بر می گیرد این موارد فقط شامل بخشی از تواناییهاي شناختی میشود که پایه آن منطق است.
این تواناییها شناخت سرد نامیده میشوند پایه بخشی دیگر از تواناییهاي شناختی که به شناخت گرم معروفاند که در تجربه پاداش و تنبیه تنظیم رفتاريهاي اجتماعی و تصمیمگیري در حالتهاي هیجانی نقش دارند، خواستهها باورها و هیجانها هستند - مادریگال، . - 2008 همان طوري که اشاره شد دانشجویان در دوران و محیط تحصیلی خویش دستخوش تنیدگی هاي متعددي می شوند که در پی آن شیوه هاي مقابلهاي را نیز برمیگزینن.
مسلماً درك روشهاي مقابلهاي مورد استفاده دانشجویان در مواجهه با تنش و استرس جهت اتخاذ تصمیم درست و عمل صحیح و حل مسئله و ارتباط آن با مدیریت هیجانات که تاثیر پذیري عمیقی از مؤلفههاي شناختی، تفکر و استدلال دارد می تواند مسئولان دانشکدهها را قادر سازد تا با آگاهی از نیازهاي دانشجویان، راهکارهایی جهت آموزش شیوههاي مناسب مقابلهاي برنامهریزي کنند - اینالو، سیده فاطمی و حسینی،. - 1391 پژوهشگر به دنبال پاسخگویی به این سوال بود که آیا بین مدیریت هیجانی و قابلیتهاي شناختی با راهبردهاى مقابله با استرس در دانشجویان رابطه وجود دارد؟
.2 روش پژوهش
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماري در این پژوهش کلیه دانشجویان دختر و پسر مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان بود که در سال تحصیلی 95-96 در حال تحصیل بودند. از بین جامعه آماري با استفاده از جدول مرگان 327 نفر از دانشجویان - 187 نفر دختر و 140 نفر پسر - انتخاب شد. در این پژوهش براي جمع آوري اطلاعات از ابزار پرسشنامه استفادهشده است:
پرسشنامه راهبردهاي مقابلهاي استرس: این پرسشنامه در سال 1987 توسط لازاروس و فوکلمن براي اندازهگیري راهبردهاي مقابلهاي در مقابله با استرس تهیهشده است این پرسشنامه داري 66 ماده است که داراي دو خرده مقیاس هیجان مدار و مسئله مدار است و نمرهگذاري این مقیاس بر اساس لیکرت - چهاردرجهاي - است. همسانی درونی این پرسشنامه بر اساس آلفاي کرون باخ 0/69 تا 0/91 و در نمونه ایرانی هنجار آن را بافاصله چهار هفته 0/59 تا 0/83 گزارش کردهاند و آلفاي کرونباخ آن را براي نوجوانان ایرانی 0/82 گزارش کردهاند - زارع و اسدي، - 1391 این پرسشنامه براي اولین بار توسط اکبر زاده از انگلیسی به فارسی ترجمه شد و اعتبار آن مورد ارزیابی قرار گرفت.
براي بررسی قابلیت اعتبار آزمون، پژوهشی بر روي 313 آزمودنی دختر و پسر انجام دادند. ضریب آلفاي کرونباخ براي عامل مسئله مدار 0/90 و براي عامل هیجان مدار .850 گزارش شده است. قسمت مسئله محور داراي 4 ویژگی جستجوي اجتماعی، مسئولیتپذیري حل مدبرانه مسئله و ارزیابی مجدد مثبت است و قسمت هیجان مدار نیز شامل 4 ویژگی رویارویی، دوري گزینی، خویشتنداري و گریز - اجتنابی است. مقابله رویاروي گر - موارد : - 46-34 -17-7-6 این مقیاس توصیف کننده تلاشهاي پرخاشگرانه جهت تغییر موقعیت بوده و درجاتی از خصومت و خطر طلبی را ارائه میدهد - هیجان مدار - ، دوري جوي - موارد : - 44-41-21-15-13- 12 توصیفکننده تلاشهاي شناختی براي جدا کردن خویش و به حداقل رساندن اهمیت موقعیت است.
- هیجان مدار - ، خویشتنداري - مواد : - 63-62-54-43- 35-14-10 تلاشهایی را توصیف میکند که احساسات و اعمال فرد را تنظیم میکند - هیجان مدار - ، جستجوي حمایت اجتماعی - موارد : - 54- 42-31-22-18-7 به تلاشهایی شناختی براي جدا کردن خویش و به حداقل رساندن اهمیت موقعیت است. - هیجان مدار - ، گریز –اجتنابی - موارد : - 59-58-50- 47- 40-33- 16-11 توصیفکننده تفکر آرزوي و تلاش هاي رفتار جهت گریز یا اجتناب از مشکل است - هیجان مدار - ، حل مدبرانه مسئله - موارد : - 52-48-49-26-1 توصیفکننده تلاشهاي اندیشمندانه مشکل مدار جهت تغییر موقعیت است که باروي آوري به حل مسئله همراه است - مسئله مدار - ، باز برآورد مثبت - موارد -36- 40-23 : - 60-56-38 توصیفکننده تلاشهاي است که با تمرکز بر رشد شخصی، معناي مثبت می آفریند.
این مقیاس معنایی مذهبی دارد - مسئله مدار - . پرسشنامه توانایی شناختی: نجاتی - 1392 - پرسشنامه تواناییهاي شناختی را باهدف ارزیابی هفت عامل مجزا - حافظه، توجه انتخابی و کنترل مهاري، تصمیم گیري، برنامه ریزي، توجه پایدار، شناخت اجتماعی و انعطافپذیري شناختی - طراحی کرد. این آزمون شامل 37 سؤال است که براي هر شاخص 5 تا 7 سؤال گنجاندهشده است و پاسخ هر سؤال بر اساس یک مقیاس 5 درجهاي لیکرات از تقرباًی هرگز - 1 - تا تقرباًی همیشه - 5 - مشخص میشود.
این پرسشنامه که بهصورت سه مطالعه مقطعی مجزا اجرا شد، یک هزار و 95 نفر 444 - مرد و 651 زن - براي تکمیل نسخه ابتدایی پرسشنامه بهمنظور تحلیل عامل اکتشافی،50 نفر در مطالعه آزمون – باز آزمون بافاصله سه هفته تا یک ماه بهمنظور پایایی پرسشنامه و 181 سالمند و 224 جوان براي بررسی روایی تمیز پرسشنامه شرکت کردند. براي تحلیل دادهها، از آزمون تحلیل عاملی، کومولوگروف اسمیرنف، آزمون پیرسون و آزمون تی استفاده شد. آلفاي کرونباخ پرسش نامه %83 و همبستگی پیرسون دو نوبت آزمون در سطح %1 معنادار بود.
