بخشی از مقاله
مقدمه و طرح مسئله:
تخمین های متفاوتی در مورد الودگی ناشی از شهرها شد است از آنجائی که شهرها محل تمرکز الگوهای تولید و مصرف هستند گفته می شود که عامل تولید بیش از نیمی از گازهای گلخانه ای و بیش از نیمی از مصرف انرزی جهان هستند .بخش حمل و نقل شهری به تنهایی %24از دی اکسید کربن جهان تولید می کند که تنها منجر به تغییرات آب و هوائی بلکه باعث بروز الودگی های منطقه ای و محلی بوسیله تولید گازهائی چون مونوکسید کربن و اکسیدهای سولفورونیتروژن خواهد شد.
انرژی مصرفی برای تامین روشنائ عمومی و صنعتی و مصارف ساختمانی و بازرگانی از منابع عمده تولید این گازها است علاوه بر گازهای گلخانه ای و مقوله حمل و نقل که باعث تولید گازهای خطرناکی میشود باید پدیده ریزگردها و خشکسالی را در استان خوزستان اضافه کرد البته این فعالیت ها بطور یکسان در فضا پخش نشده اند، در مقیاس جهانی 20درصد جمعیت جهان که در کشورهای توسعه یافته زندگی می کنند 46/4 درصد از گازهای گلخانه ای را تولید میکنند در حالیکه 80 درصد باقی مانده جمعیت جهان که در کشورهای در حال توسعه اند 6/53 درصد باقیمانده را سبب می شوند . بعنوان مثال امیریکا و کاندا به تنهائی 4/19 درصد از این گازها را تولید می کنند در صورتی که سهم کشورهای جنوب شرقی آسیا و تمام کشورهای افریقا حدود 8/7 درصد است.
آسیب پذیرترین کشورها در مقابل این پدیده ، کشورهای با درامد متوسط یا کم درامد هستند که طبق شواهد موجود 95 درصد از کل مرگ و میرها ناشی از حوادث طبیعی در 25 سال گذشته متعلق به انها بوده است . طبق براورد سازمان ملل متحد در حال حاضر نزدیک به یک میلیون نفر در سراسر جهان ساکن زاغه ها هستند که اغلب انها در کشورهای در حال توسعه و یا توسعه نیافته واقع اند. این سکونتگاه ها غالبا در نقاط پست جغرافیائی و یا دامنه تپه ها و یا در مسیرها و حرایم رودخانه ها و یا تاسیسات واقع شده اند که بواسطه موقع و مقر طبیعی و عدم وجود زیر ساخت های حمایتی کافی بطور مستمر در معرض خطرات احتمالی حوادث طبیعی قرار داشته و دارند.
از انجایی که افراد فقیر شهری و مدیریت شهری در این کشورها دارای توانائی بسیار اندکی برای مواجه با خطرات زیست محیطی یا تطابق با تغییرات اقلیم می باشند. در معرض در معرض هرگونه افزایش یا شدت گرفتن طوفان ها، ریزگردها خشکسالی یا کمبود ذخایر ابی و بالا رفتن قیمت اب و مواد غذایی خطر گسترش بیماری ها در نتیجه تغییرات اقلیم یا هرگونه خطرات زیست محیطی قرار دارند ودیگران و دیگران 2009 Winchester - بر گرفته از - گرچه عوامل متعددی در تعیین درجه اسیب پذیری در مقابل منابع طبیعی دخیلند ، این موضوع عمدتا یک مسئله توسعه ای است.
بعنوان مثال ، در کشورهای در حال توسعه در نتیجه محدودیت های مالی ، زیرساخت های لازم جهت کاهش عوارض نامطلوب پدیده های طبیعی یا وقایع شدید اقلیمی ساخته نمی شوند و الگوهای سازمان های فرهنگی و موسسه ای به نحوی طراحی نشده اند که دارای ظرفیت کافی برای پاسخگوئی در مواقع بروز بحران و فجایع باشند علاوه بر این ساختار اقتصادی ؛ اجتماعی و فرهنگی این مناطق به گونه ای است که در مواقع بروز حوادث طبیعی بیش از مناطق دیگر متحمل خسارت شده و اغلب سرمایه عمده شان را که همان مسکن است از دست داده و موجب تحمیل خسارات مادی و معنوی و روانی بر شهر می شوند بنابر این حفاظت و سامندهی این مناطق در برابر اثار سوء ناشی از تغییر اقلیم از مهمترین چالش های مدیریت شهری در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته باید باشد .
تعریف و مفاهیم مربوط به سکونت گاه های غیر رسمی
مطالعات بسیاری در خصوص حاشیه نشینی و سکونت گاه های غیر رسمی در ایران و جهان شده است که هرکدام از انها تعریفی را در این خصوص ارائه داده اند : سری نیواز - 1998 - معتقد است که یک سکونت گاه غیر رسمی می تواند بعنوان یک ناحیه مسکونی تعریف شود که بدون اخذ مجوزهای رسمی و قانونی از مسئولان مربوطه، ساخته میشود. در نتیجه وضعیت غیر قانونی و یا نیمه قانونی، زیر ساخت ها و خدمات معمولا ناکافی هستند.
چارلز ابر امز در سال 1964 حاشیه نشینی را به عنوان فرایند تصرف نواحی شهری به منظور یافتن سر پناه تعریف کرده است .جان ترنر هم در سال 1969 حاشیه نشینی را به عنوان راه حل بسیار مناسب برای مشکلات مسکن در نواحی شهری کشورهای در حال توسعه تعریف کرده است .ابرامز معتقد است ،ساختمان و یابخشی از شهر که در ان ویرانی، نارسائی عرضه خدمات درمانی ، تراکم زیاد و جمعیت در واحد های مسکونی، فقر فرهنگی و اموزشی ، فقدان آسایش لازم و خطرهای ناشی از عوامل طبیعی نظیر سیل و ریزگردها و خشکسالی دیده می شود،می توان بعنوان زاغه یا منطقه زاغه نشینی معرفی گردد. - شکوئی ؛ - 1355
شیخی سکونتگاه غیر رسمی را کانون های جمعیتی بی ضابطه یا خودرویی می داند که با مشخصه هایی چون ساخت در زمین و اراضی نامناسب ،مسکن نابهنجار با مصالح نامرغوب و شیوه ساخت بی دوام ، ترکیب جمعیتی متشکل از اقشار تهیدست و با زادگاه مشترک و خاصه های قومی - فرهنگی بسیار همنواخت و نیز بیکار دامن گستر، مشاغل پست و حاشیه ای ؛ فقدان امنیت تصرف و تهدید تخریب و امثال ان شناخته شده و غالبا هم در متن هم در حاشیه شهرها ،اما در هر صورت، پیوسته همراه ان ها شکل گرفته اند. - شیخی ؛ - 1381
صرافی - - 1382حاشیه نشینی را چنین تعریف می کند: در بعد کلان حاشیه نشینی عبارتست از شکل گیری شیوه شهرنشینی ناپایدار که در سکونت گاه هائی در درون یا مجاور شهرها با سیمائی نا خوشایند و خارج از فضاهای رسمی و برنامه ریزی شده تجلی می یابد و ادامه می دهد: اسکان غیر رسمی عبارت از سکونت گاه هائی است که در درون یا مجاور شهرها دارای بافت کالبدی نابسامان و عمدتا خودرو بوده و متشکل از واحدهای مسکونی اند که بدون رعایت اصول فنی ساختمان ساخته شده و فاقد مجوز رسمی می باشند. اغلب ساکنین انها از اقشار کم درآمد با سابقه اندک شهر نشینی هستند که با آسیب های اجتماعی و اشتغال غیر رسمی بیش از میانگین شهری که به ان وابسته اند روبرو هستند.
بطور کلی ویژگی هایی به شرح زیر را برای سکونت گاه های غیر رسمی می توان بر شمرد مقاله نویس مشهور نیویورک تایمز توماس فریدمان در دسامبر2001 نوشت در جهانی با تعامل فزاینده ،نادیده گرفتن مشکلات مردمان فقیری که در محله های نامناسب زندگی می کنند غیر ممکن است ،شما اگر به دیدار آنان نرفته اید ،آنان به دیدارشماخواهندآمدوبا همین مضمون رابرت مک نامارا،رئیس پیشین بانک جهانی - Bright get al,2003:138 - ،می گوید که اگر شهرها با فقر برخورد سازنده تری را شروع نکنند ،ممکن است فقر برخوردی ویرانگر با شهرها را شروع کند. - صرافی،1382
با تکیه بر حرکت خودجوش و خودانگیخته ساکنین شکل گرفته و متکی بر خواستانگیزش ؛ توان ها و امکانات انها توسعه می یابد در غیاب نظارت ؛ کنترل و مدیریت رسمی دولت و نهاد های عمومی شکل گرفته و حداقل در دهه اول شکل گیری از رشد شتابانی برخوردار بوده باشد شکل گیری و دگرگونی ان بر پایه طرح و برنامه ریزی از پیش اندیشیده استوار نبوده بلکه متکی بر ساخت اجتماعی و فرهنگی و خواستگاه های جمعیت ساکن شکل گرفته و رشد کرده باشد با توجه به رشد سریع خودرو و بی برنامه دارای حداقلی از خدمات زیربنایی و روبنایی بوده و ضعف در زیر ساخت ها و خدمات زیستی مشخصه اساسی انها به شمار می اید تملک و تصرف زمین تفکیک و کاربری ان در خارج از چارچوب های معمولی و متعارف رسمی و قانونی صورت گرفته و بدون اخذ مجوزهای رسمی احداث شده باشند تامین خدمات زیرساخت ها با نقض خدمات و مقررات رسمی موجود صورت گرفته باشد. - شیخی؛ - 38:1381
نحوه شناخت سکونتگاه های غیر رسمی
این سکونت گاه ها به دلایل متفاوتی بوجود امده اند و از این رو با اشکال گوناگون و وجوه متفاوت مشاهده می شوند و داری گونه شناسی متفاوتی به دلیل تفاوت عوامل شکل گیری هستند شاید بتوان در وهله اول برای شناخت کلی و مقدماتی اینگونه سکونتگاه ها از شاخص های زیر استفاده نمود - اعتماد ؛ - 1382
-شاخص های کالبدی فرم کالبدی : ریخت شناسی و فرم این بافت ها
فرم کالبد : ریخت شناسی و فرم این بافت ها نامنظم اشفته و اندام واره و ریزدانه است به طور کلی بافت این محلات فاقد عناصر شهری و هویت می باشد ابعاد مسکن : مساکن در این بافتها ریزدانه و کوتاه مذتبه و عموما یک طبقه و فاقد طرح و نقشه مصوب اند و دارای مقاومت بسیار پایین و تراکم مسکونی اغلب بالاست فقر کالبدی و جدایی گزینی کالبدی : محلات غیر رسمی به طور طبیعی تمایلی به تداخل با سایر بافت های همجوار ندارند و بافت کالبدی انها برایند از همگنی های درونی فرهنگی ،اجتماعی و اقتصادی و قومیت هاست وجود نوعی خاص از الگوهای رفتاری اشتغال ،اقتصاد و معیشت از جمله متغیرهای مهم در تعیین جدایی گزینی فضایی ساکنان این محلات محسوب می شود بنابر این جدایی گزینی کالبدی این محلات بعنوان پاره ای مستقل از شهرهای اصلی بواسطه متغیرهای ذکر شده در نهایت در بافت تجلی پیدا کرده است که در نگاه اول قابل مشاهده و ملاحظه است.
