بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مقاله بررسی راهبردهاي مدیریت کلاس درس در راستاي سلامت دانش آموزان است، این مطالعه به روش کتابخانهاي و یافته هاي آن که در قالب راهبردهاي عملی ارائه گردیده، حاصل بررسیمتون نظري مرتبط با موضوع و نظرخواهی از کارشناسان تعلیم و تربیت به دست آمده است. راهبردهاي اساسی جهت اعمال مدیریت در کلاس درس در راستاي سلامت دانش آموزان، دربرگیرنده ي حوزه هاي مختلف مدیریت کلاس با رعایت اصول بهداشت و سلامت است.
در این زمینه معلم به عنوان مسئول و مدیر کلاس می تواند از طریق راهبردهایی از قبیل: ایجاد امنیت همه جانبه در کلاس؛ ایجاد زمینه ي رشد دانش آموزان؛ سازماندهی فضاي کلاس بر اساس نیازهاي دانش آموزان؛ سازماندهی فضاي فیزیکی کلاس متناسب با استانداردهاي موجود؛ مدیریت موثر روابط معلم و دانش آموز درکلاس درس؛ فراهم کردن فضاي شاد براي دانش آموزان؛ آموزش مستقیم بهداشت فردي و اجتماعی؛ برقراري نظم و انضباط منطقی؛ بهره گیري مناسب از تشویق و تنبیه؛ زمینه سازي براي مشارکت دانش آموزان در فرآیند مدیریت کلاس درس؛ برگزاري اردوهاي فرهنگی و تفریحی و بازدیدهاي علمی؛ استفاده از فعالیت هاي مکمل و فوق برنامه؛ برگزاري کلاس هاي آموزش خانواده با موضوع سلامت؛ خدمات مشاوره اي ویزه؛ افزایش اطلاعات عمومی دانش آموزان در زمینه ي سلامت؛ بهره گیري از افراد متخصص؛ توجه به تغذیه ي دانش آموزان؛ کاربرد فناوري در آموزش بهداشت و سلامت؛ تقویت فرهنگ بومی در زمینه تغذیه، بهداشت و سلامت و توجه ویزه به حوزه ي سلامت و تربیت بدنی در برنامه درسی، به مدیریت سلامت دانش آموزان و آموزش و نهادینه سازي بهداشت و ارتقاي سلامت در آن ها مبادرت ورزد.
1 مقدمه
امروزه سلامت را تنها، فقدان بیماري تلقی نمی کنند، بلکه برخورداري کامل از آسایش و رفاه جسمی، روانی و اجتماعی را معیار و نشانه ي تندرستی انسان محسوب می دارند. بر این اساس تأمین سلامت جامعه در گرو توجه آحاد مردم یک کشور، به بهداشت فردي و عمومی است که تا حدود زیادي به سلامت جامعه و اوضاع و شرایط خاص فرهنگی، اجتماعی و اقتصادي محیطی که فرد در آن زندگی می کند، بستگی دارد.
بدیهی است عواملی چون رشد و توسعه اقتصادي، تحولات مثبت فرهنگی، پیشرفت هاي دانش پزشکی و تأمین امکانات رفاهی، در تحقق سلامت در سطح وسیع در جوامع انسانی، نقشی تعیین کننده دارند. اگر این نکته را پذیرفته باشیم که یکی از ارکان استقلال و توسعه اجتماعی و اقتصادي هر جامعه، بهره مندي از نیروهاي سالم و کارآمد است، به اهمیت سلامت جسمی، روانی و اجتماعی آحاد جامعه پی خواهیم برد.
- حلم سرشت و دل پیشه، - 1377 در بین نهادهاي اجتماعی، مدرسه به عنوان نهاد رسمی و فراگیر، باید با فراهم نمودن محیطی سالم، زمینه را براي رشد و شکوفایی جسمی، روانی و اجتماعی کودکان و نوجوانان جامعه ایجاد نماید. زیرا تعلیم و تربیت صحیح در شرایط ایمن و سالم و بر پایه ي سلامت دانش آموزان امکان پذیر است. کلاس درس جاي انسان سازي و سالم سازي انسانهاست. هر جامعه اي از مدارس خود انتظار دارد که افراد با شخصیت، متعادل، سازگار، با عاطفه، اجتماعی، با اعتماد به نفس، مسئولیت پذیر، منطقی و عادل بار آورد. همه ي این ها منوط به وجود روابط، شرایط و محیط سازمان یافته و مناسب از طریق اعمال مدیریت و رهبري درست در سازمان مدرسه می باشد.
مدرسه باید بتواند انسانهاي سالمی تربیت کند که به عنوان اعضاي جامعه بتوانند بر خود و محیط خود با مهارت تسلط داشته باشد و سه فضاي اساسی زندگی یعنی عشق، کار و تفریح را به درستی و به طور منطقی هدایت کنند. - میلانی فر، بهروز، - 1370 دانش آموزان بخش عمده اي از وقت خود را در محیط مدرسه به خصوص در کلاس درس می گذرانند و این اوقات در دوره اي حساس از زندگی آن هاست، دوره اي که تحولات اساسی رشد جسمی، عاطفی، عقلی و اجتماعی در آن صورت می گیرد.
حال اگر محیط و فضاي کلاس به عنوان یکی از مولفه هاي اساسی محیط آموزشی به صورت هدفمند مدیریت شود، این تحولات مهم به خوبی روند خود را بدون کاستی طی خواهند کرد، بالعکس اگر شرایط نامناسبی بر فضاي کلاس حاکم گردد، روند رشد و شکل گیري شخصیت دانش آموزان با مشکل مواجه خواهد شد. از این رو معلم به عنوان مدیر کلاس می بایست با مدیریت صحیح فضاي کلاس، آن را براي تأمین و ارتقاي سلامت همه جانبه ي دانش آموزان مهیا نماید. مدیریت و ساماندهی فضاي کلاس در گرو در نظر داشتن و اجراي راهبردها و راهکارهاي مناسبی است. که در این مقاله به اهم این راهبردها و راهکارها پرداخته می شود.
2 مبانی نظري
2 1 مدیریت کلاس1
به طورکلی تعاریف ارائه شده از مدیریت کلاس را می توان در سه گروه تقسیم بندي کرد. گروه نخست مدیریت کلاس را هم معنی با مفهوم کنترل در نظر می گیرند و مدیریت کلاس را شامل ایجاد و نگهداري شرایطی می دانندکه طی آن شرایط، موقعیت هاي آموزش و یادگیري دانش آموزان تسهیل می گردد؛ گروه دوم نظارت و کنترل را یکی از کارکردهاي مدیریت کلاس می دانند؛ گروه سوم، مدیریت کلاس را سیستمی اجتماعی دانسته و به تمامی جوانب کلاس توجه دارند و کلاس درس را به صورت مجزا در نظر نمی گیرند بلکه کلاس درس را کل می دانند.
2 2 سلامت2 و ابعاد آن
تا کنون از مفهوم سلامت تعاریف مختلفی ارایه شده که به برخی از آن ها اشاره می شود:
طبق تعاریف موجود در واژنامه هاي پزشکی نظیر Dorland ، Black و BMA سلامت به طور کلی به نبود بیماري هاي روحی و جسمی تعریف می شود.
بر اساس تعریف وبستر سلامت عبارت است از: » وضعیت خوب و عالی بدن، فکر و روح و به خصوص عاري بودن از درد یا بیماري جسم« بر اساس تعریف آکسفورد، سلامت این گونه تبیین شده است: »وضعیت عالی جسم یا روح و حالتی که اعمال بدن به موقع و به طور موثر انجام شود«
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامت تنها فقدان بیماري یا نواقص دیگر در بدن نیست بلکه سلامت نداشتن هیچگونه مشکل روانی، اجتماعی، اقتصادي و سلامت جسمانی براي هر فرد جامعه است. با توجه به تعریف سلامت متوجه میشویم که سلامت یک مسئله چند بعدي است حتی امروزه علاوه بر بعد جسمی، روانی و اجتماعی، جنبه معنوي را هم در نظر میگیرند. و باید توجه داشت که ابعاد مختلف سلامت بر یکدیگر اثر کرده و تحت تاثیر یکدیگر قرار دارند. چنان چه مشکلات جسمی بر روان فرد مشکلات روانی بر جسم او و نیز هر دوي آنها بر جامعه و اختلالات موجود در جامعه بر هر دو بعد دیگر سلامتی اثر میگذارند . لذا اقدامات و راهبردهاي مدنظر در زمینه ي ارتقاي سلامت، تمام جوانب سلامت فردي - جسمی، روانی، اجتماعی، معنوي و ... - و سلامت کلی مورد توجه است.
3 راهبردهاي مدیریت سلامت درکلاس درس
راهبردهاي اساسی جهت اعمال مدیریت در کلاس درس در راستاي سلامت دانش آموزان، دربرگیرنده ي حوزه هاي مختلف مدیریت کلاس با رعایت اصول بهداشت و سلامت است و از آن جا که در اصول تعلیم و تربیت، همه ي ابعاد شخصیتی فرد و همه ابعاد سلامت - جسمی، روانی و اجتماعی - ، مورد نظر است و در یک کلاس تمام فعالیت ها به صورت هماهنگ معطوف به یک وضعیت تحصیلی و تربیتی مطلوب و از پیش تعیین شده است لذا تفکیک راهبردهاي هاي موردنظر منطقی نیست. زیرا هر راهبرد می تواند به صورت تلفیقی، بهبود دهنده ي ابعاد مختلف سلامت باشد. در ادامه، به شرح هر یک از راهبردها پرداخته می شود.
31 ایجاد امنیت همه جانبه در کلاس
فراهم نمودن امنیت اساسی ترین کارکرد همه محیط هاي فیزیکی و ساختمانی در تمامی اماکن اجتماعی، از جمله محیط هاي کلاسی است که افراد را از بدي آب و هوا، صدا و سرما یا گرماي بیش از حد محافظت می کنند. در برخی مواقع این کارکرد اساسی در کلاس هاي درس به واقعیت نمی پیوندد و معلمان و دانش آموزان باید با سر و صداي بزرگراه ها، پنجره هاي شکسته و سقف هاي نامناسب کلاس کنار بیایند. امنیت فیزیکی کلاس، ابتدایی ترین امري است که باید بدان توجه داشت و برآورده کردن آن در کلاس مقدم بر سایر امور است.
اغلب مدارس امنیت فیزیکی را ایجاد می کنند، ولی در ایجاد امنیت روانی و این احساس که دانش آموز در محیط ایمن و فضایی راحت قرار دارد با شکست مواجه می شود. امروزه، امنیت روانی یکی از با اهمیت ترین موضوعات مطرح شده در مدیریت فضاي کلاسی است. این امر از زندگی در محیط هاي بی تحرك، بی ثبات، و گاه محیط هاي ناسالم خانگی ناشی می شود. این مواقع، کلاس درس باید محیطی ایمن و امن براي دانش آموزان باشند. یکی از روش هاي ارتقاي امنیت روانی در کلاس هاي درس ایجاد رویه ها و روش هاي ملایم در معماري کلاسی است.
بیشتر مدارس از معماري هاي سخت در محیط هاي کلاسی استفاده می کنند و ابزارهاي مصنوعی و سخت به کار می برند. دانش آموز در این محیط ها احساس راحتی نمی کند، در صورتی که دانش آموزان تمایل دارند در محیط کلاس راحتی و ایمنی بیشتري داشته باشند . روش دیگر ارتقاي امنیت روانی در کلاس درس، نحوه ي چیدمان کلاس درس است تا دانش آموز بتواند آزادي بیشتري داشته باشد و به راحتی با همکاسی هاي خود در تعامل باشد.
