بخشی از مقاله
چکیده
از آنجایی که برای ایدهسازی برای بحث در کلاس درس، برای تغییر در روند سخنرانی، برای ترغیب دانشآموزان برای صحبت کردن در کلاس و برای تاثیرگذاری بیشتر کیفیت آموزش، به مشارکت صحیح دانشآموزان نیاز داریم، بنابراین هر معلم تمایل دارد که بداند چطور انگیزه و علاقه دانشآموزان را برای مشارکت در کلاس درس افزایش دهد تا از این طریق نقاط قوت و ضعف دانشآموز را تشخیص داده و با راهکارهای ارائه شده به تربیت مناسب دانشآموزان فعال و غیرفعال بپردازد.
در مقاله حاضر روشهای نوین گروهبندی که در آن نحوه آرایش گروه، خصوصیات موضوعات گروه، ارزیابی فعالیتهای گروهی دانشآموزان، مزیت کار گروهی و روش محاسبه کارایی گروه ذکر شده تا گامی برای افزایش مشارکت دانشآموزان در کلاس درس باشد و همچنین به دلایل عدم مشارکت دانشآموزان از جمله تکراری بودن محتوی آموزشی، سخت و قابل فهم نبودن محتوی آموزشی، ارائه مفاهیم طولانی در یک بازه زمانی کوتاه و معلم محور بودن کلاس درس پرداخته شده و راه حلهایی برای این مشکل بیان شده است. در نهایت با طرح یک نمونه از فعالیت گروهی به نتیجهگیری و تفسیر فعالیت گروهی پرداخته شده و پیشنهاداتی ارائه شده است.
مقدمه
تدوین راهکارهایی برای مشارکت فعال دانش آموزان در کلاس و برنامه های درسی همواره از دغدغه های کارشناسان و صاحب نظران برنامهریزی آموزشی بوده و هست اما این مهم کمتر در برنامهریزیهای این دستگاه مورد توجه قرار گرفته است. کتابهای درسی باید به گونهای تدوین شود که در میان دانشآموزان پرسش ایجاد کند و معلمانی نیز تربیت شوند که توانایی پاسخ به این پرسشها را داشته باشند. ایجاد پرسش در دانش آموزان، نخستین حرکت به سمت دانایی است و متأسفانه مدارس کشور کمتر به تحقیق و پژوهش گروهی اهمیت میدهند و دانشآموزان این رویه را تا پایان تحصیلات دانشگاهی نیز دنبال میکند.
برپایی تحقیق و پژوهش گروهی در کلاسهای درس هنوز به شکل مداوم و مستمر در مدارس به اجرا در نمی آید و این مسأله تأثیرات بسیار منفی در پرورش ذهن خلاق فراگیر داشته است. هنوز بسیاری از مدارس کشور، نمره درسی را براساس محفوظات در نظر میگیرند و دانش آموزی که بیشتر حفظ کند بهتر نمره میگیرد و در این شرایط هرگونه ابتکار و خلاقیت از دانشآموز سلب میشود. تحقیق و پژوهش گروهی در مدرسه به اندازه محفوظات درسی بهایی ندارد و در این شرایط دانش آموز مبتکر و پرسشگر با برچسبهای ناروا مجالی برای ابراز اندیشه های خود نمی یابد .
کاستی های برنامه های درسی به گونهای است که دانش آموز توانایی انتقال اندیشههای خود را ندارد و در این شرایط تمام ابتکارات و طرحهای دانشآموز در ذهن او انباشته میشود بدون آنکه مجالی برای طرح بیابد .دانش آموز برای بیان ایده ها و طرحهای خود نیاز به فراگیری چگونگی تعامل و مشورت با هم سن و سالان خود را دارد. برای تولید دانایی، راهی جز حضور فعال دانشآموزان در ارایه مطالب درسی نیست و در این راه باید از دانش آموز مشورت خواست و آنها را در برنامه های مختلف آموزشی و پرورشی یا کارهای گروهی شرکت داد.
معلمان باید در کلاس درس از متکلم وحده بودن خارج شوند و نقش بیشتر به دانش آموزان در کلاس دهند و آنها را برای کارهای گروهی از جمله روزنامه دیواری، تحقیق و پژوهشهای ساده گروهی تشویق کنند. تسلط گروه آموزشی در مدارس بر روشها و فنون آموزشی یکی از ملاکهای شایستگی آن گروه آموزشی به حساب میآید. در واقع بسیاری از صاحب نظران این ملاک را بر دیگر ملاکهای شایستگی آموزش دهندگان ترجیح میدهند. پیروان این ملاک آموزگار را فردی صاحب فن برای دانشآموزان میداند که هر چه بر فوت و فن کارش مسلط باشد در کارش موفقتر خواهد بود.
- ملکی، 1385 ص . - 97 روش عبارت است از سازماندهی فرآیند یاددهی - یادگیری و روش تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و دانشآموز بر اساس طراحی منظم و هدفدار معلم برای ایجاد تغییر در رفتار دانشآموز - شعبانی ، . - 1384 وقتی که معلمان در بکارگیری روشهای تدریس مهارت داشته باشند تدریس میتواند زیبا، اثر بخش و انعطافپذیر باشد. تسلط بر روشهای تدریس به این خاطر در امر آموزش اهمیت دارد که گروهی از صاحب نظران و علمای تربیت، تسلط به روشهای تدریس را مهمتر از دانش و اطلاعات علمی معلم ارزیابی مینمایند. به طور کلی تجربه نشان داده است معلمانی که به روش های تدریس مسلط بودهاند از دیگر همکاران خود که تنها به اطلاعات علمی تکیه داشتهاند موفقتر بودهاند - یغما، 1374، ص . - 9
مواد و روشها
در این بخش به چهار دلیل عدم مشارکت دانشآموزان در کلاس درس اشاره کرده و راه حلی را برای این مشکل ارائه خواهیم داد.
أ- تکراری بودن محتوی آموزش
ب- سخت و قابل فهم نبودن محتوی آموزش ت- ارائه مفاهیم طولانی در یک بازه زمانی کوتاه ث- معلم محور بودن کلاس درس برای حل این مشکلات، باید یک ارزیابی از دانش قبلی دانشآموزان داشته باشیم که میتوان با پرسش و پاسخ ساده یا برگزاری یک آزمون ساده به سطح دانش کلاس و تک تک دانشآموزان پی برد. هدف این است که معلم با نقاط قوت و ضعف دانشآموزان آشنا شود. یک دانشآموز شاید فوتبال را دوست داشته باشد، اما با دیفرانسیل مشکل داشته باشد. اگر او بتواند شباهتهای بین یک پاس مارپیچی و شیب یک انحنا را ببیند، بهتر میتواند یک مفهوم انتزاعی را درک کند. بنابراین میتوان از روشهای قابل لمس مانند آموزش به روش نمایش، بازی، کاردستی و نقاشی استفاده کرد.
برای آموزش مفاهیم طولانی به دانشآموزان میتوان مفاهیم را به مفاهیم کوچکتر تقسیم بندی کرد و بعد به بیان آن پرداخت همچنین در چنین مواردی دانشآموزان خسته شده و به اطراف خیره میشوند برای جلوگیری از این وضعیت باید کلمات کلید و تاکیدی را موقع آموزش بصورت سوال جای خالی از دانش آموز پرسید تا دانشآموز بیشتر به مطالب آموزش داده شده توجه کرده و با کلاس هماهنگی و مشارکت بیشتری داشته باشد. راه حل دیگر برای این مشکلات گروهبندی به شیوه نوین در کلاس است که بطور مفصل در این مقاله به آن پرداخته شده است.
گروهبندی به شیوه نوین
اینکه چرا باید یک معلم و دبیر توانایی مشارکت دادن دانش آموزان در جریان تدریس را به دست آورد در این نکته نهفته است که باید به نقش دانشآموزان در امر یادگیری توجه گردد. بر اساس دیدگاههای جدید که مبنای اجرای روشهای فعال تدریس در فرایند یاددهی، یادگیری گردیده اند، باید مسئولیت یادگیری را برعهده دانش آموزان قرار داد و او را در امری که به خود او مربوط میگردد سهیم کرد.
برای اینکه کیفیت آموزشی را ارتقاء داده باشیم باید به ایجاد فرصت برای یادگیری برای دانشآموزان پرداخت، بدین مضمون که باید مقدار زمانی را که یک دانشآموز جهت یادگیری امری لازم دارد در اختیار او قرار دهیم ، طبیعی است هر چقدر میزان زمانی که دانشآموزان برای هدف های آموزشی صرف می نمایند به میزان آموزش عمیقتر صورت خواهد گرفت در قالب مشارکت دانشآموزان در تدریس، زمان بیشتری در اختیار او قرار گیرد در نتیجه بهتر می تواند بیاموزد. وقتی گروهی از مغزها با هم در ارتباط قرار گیرند بیشتر می توانند ایده ارائه دهند و با همکاری و همراهی نظرات بهتری داده میشود و اشخاص از توانمندیهای خود استفاده میکنند که این وضعیت را سینرژی5 میگوییم.
محیط مشارکتی
محیطی است که در آن دانشآموز یاد میگیرد که اگر وقتی نیاز به کمک دارد، اگر چیزی برای گفتن دارد سوالی و مسئلهای و مشکلی دارد غیر از معلم افراد دیگر که هم کلاسی او هستند قابل اعتماد و اطمینان هستند می تواند با آنها درمیان بگذارد. شعار عمومی این نوع کلاسها این است که » همه با هم نجات پیدا میکنیم یا همه با هم غرق میشویم « وابستگی مثبت به دیگران وجود دارد. در کنار همه این مسایل پاسخ گویی فردی به سوالات آموزشی نیز به قوت خود باقی است.
