بخشی از مقاله
چكيده
»ايمان« و »نگرش« به ترتيب از محوريترين مفاهيم در آموزههاي ديني و روانشناسي اجتماعي ميباشند. برايند پيوندي نزديك ميان حوزه موضوعي نگرش در روانشناسي اجتماعي و مباحث قرآني در حوزه ايمان، اصطلاح »نگرش ايماني« را ساخت مي دهد؛ نگرشي كه با رويكردي قرآني و مبتني بر الگوهاي تكوين نگرش افراد در روانشناسي، نسبت به متعلقات ايمان شكل گرفته است. مقاله حاضر با استفاده از روش توصيفي- تحليلي، مبتني بر الگوي ناهماهنگي شناختي كه يكي از پركاربردترين الگوهاي شناخته شده در روان شناسي اجتماعي براي تكوين نگرشها ميباشد، مفهوم نگرش ايماني و راهبردها و موانع مؤثر بر تكوين آن را از خلال آيات الهي مورد بازخواني قرار داده و با پايبندي به لوازم يك مطالعه ميانرشتهاي، اين راهبردها و موانع قرآني را استخراج مينمايد. بر اساس يافتههاي اين پژوهش، قرآن راهبردهايي چون »تحدي پيامبران«، »توجه به لوازم اعتقادات«، »تأكيد بر عزت و كرامت نفس« و »تأكيد بر نياز وجودي به خدا« و موانعي همچون »اختلاف در پذيرش دين« و »استخفاف گناه« را در راستاي تكوين نگرش ايماني مخاطبان از رهگذر اين الگو معرفي مينمايد.
مقدمه
»روانشناسي اجتماعي«١ به علم مطالعه رفتار متقابل بين انسانها يا علم مطالعه تعامل انسانها و بررسي نفوذي كه بر عقائد، احساسات و رفتار يكديگر دارند - ص - Aronson, 2008, 6 و نيز به علمي كه درصدد فهم ماهيت و علل رفتار و انديشههاي فرد در موقعيتهاي اجتماعي است - ص - Baron&Branscombe, 2012, 5، تعريف شده است.موضوع »نگرش«٢يكي از اساسيترين مفاهيم در اين علم به شمار ميرود.
بر اين اساس برخي صاحب نظران تا آنجا پيش رفتهاند كه موضوع اصلي روانشناسي اجتماعي را »نگرش« دانستهاند - ص Brinol&petty, - 2012,304 و روان شناسي اجتماعي را در حكم »مطالعه علمي نگرشها« ميدانند - ص see: . - Schwarz&Bohner, 2001, 436 اصطلاح »نگرش« در روانشناسي اجتماعي به گونه هاي مختلف تعريف شده است - جهت مطالعه مهمترين تعاريف نگرش، ر.ك: صDroba, 1933, 450-459؛ نيز ر.ك: آذربايجاني، ١٣٨٢، ص١٤٠ - ١٣٨ - . در اين ميان بر اساس يكي از تعاريف، كه از مقبوليت بيشتري در ميان روانشناسان برخوردار است »نگرش« عبارت است ازنظام بادوامي كه شامل يك عنصر شناختي، يك عنصر احساسي و تمايل به عمل است.
عنصر شناختي، شامل اعتقادات و باورهاي شخص درباره يك انديشه يا شيء است. عنصر احساسي يا عاطفي، شامل هيجانات و عاطفهفرد نسبت به موضوع، خصوصاً ارزيابيهاي مثبت و منفي است و تمايل به عمل - مؤلفه رفتاري - به جهت آمادگي براي پاسخگويي به شيوهاي خاص اطلاق ميشود. »نگرش« ميتواند متعلقات گوناگوني در حوزههاي مختلف اجتماعي داشته باشد. يكي از محوريترين نگرشهاي هر فرد در زندگي كه بر ساخت ديگر نگرشهاي او تأثير بسزايي دارد، نگرش او نسبت به متعلقات و مسائل مربوط به ايمان و به اصطلاح »نگرش ايماني«٣ وي ميباشد. مراد از نگرش ايماني، نگرشي كه با رويكردي قرآني و مبتني بر الگوهاي تكوين نگرشهاي افراد در روانشناسي، نسبت به ايمان شكل گرفته است.
ما در اين پژوهش بر آن هستيم تا با روش توصيفي- تحليلي و پايبندي به لوازم يك مطالعه ميانرشتهاي و تفسير علمي از قرآن كريم، از رهگذر الگوي ناهماهنگي شناختي كه يكي از مهم ترين الگوهاي شناخته شده در علم روان شناسي اجتماعي براي تكوين يا تغيير نگرشهاي انسانها ميباشد، مفهوم نگرش ايماني و راهبردها و موانع مؤثر بر تكوين آن را از خلال آيات الهي مورد بازخواني قرار دهيم و با مطالعه دقيق آياتي كه از طريق ايجاد ناهماهنگي شناختي در مخاطب درصدد انتقال آموزهها به او برميآيد، اين راهبردها و موانع را معرفي نمائيم.
