بخشی از مقاله
چکیده
یافته های پژوهشی درباره نقش فرا شناخت در زمینه هایی نظیر حل مسأله ، خواندن ، نگارش ، یادگیری و... حکایت از آن دارد که نظام فعلی آموزش وپرورش را باید در جهت تاکید بر فراشناخت حرکت داد . هدف این مقاله بررسی راهبرد یادگیری فراشناخت است. پژوهش حاضر با بهره گیری از رویکرد کیفی و با روش توصیفی B تحلیلی ، انجام و با استفاده از منابع موجود، به تحلیل وبررسی فراشناخت پرداخته است.
اگر آموزش وپرورش به دنبال تربیت دانش آموزانی است که بتوانند از عهده ی حل مسایل مختلف جامعه ی متحول فردا برآیند. و مسئولیت یادگیری خویش را برعهده گیرند باید فراشناخت را در برنامه های خود وارد کنند وبه گسترش مهارتهای فراشناختی بپردازند . زیرا مهارتهای فراشناختی به افراد کمک می کند تا خودشان را با موقعیتهای جدید سازگارکنند. برای افزایش کارایی و بهره وری در تدریس ومشاوره ، دانشمندان علوم رفتاری نظریه هاو روش های مختلفی را پیشنهاد کرده اند که متناسب با تحولات دانش تعلیم وتربیت برخی از این روشها جدید ونوین هستندکه فرا شناخت یکی از این شیوه ها است.
.1 مقدمه
هدف اصلی آموزش وپرورش یا تعلیم وتربیت این است که در رفتار فرد ، یعنی در دانش ، مهارت ها ، عادات ونگرش های او تغییر مثبت ایجاد کند - زندی پور. - 1382 برای رسیدن به این هدف اتخاذ شیوه ها و روش های نوین لازم و ضروری است . برای افزایش کارایی و بهره وری در تدریس ومشاوره ، دانشمندان علوم رفتاری نظریه هاو روش های مختلفی را پیشنهاد کرده اند که متناسب با تحولات دانش تعلیم وتربیت برخی از این روشها جدید ونوین هستندکه فرا شناخت یکی از این شیوه ها است. . بسیاری از صاحبنظران از جمله جکوبسن بر این عقیده هستند که هرگونه اصلاح در نظام تربیتی ، مستلزم در نظر گرفتن یافته های پژوهش های فراشناختی و استفاده از آنها در برنامه های آموزشی است - فولادچنگ ، . - 1381
.2 فراشناخت
راهبردهای یادگیری، دلالت بر روش هایی دارند که دانش آموزان برای یادگیری استفاده می کنند و ثابت شده است روش های موثری برای افزایش یادگیری فراگیران باشند. راهبردهای یادگیری دامنه گسترده ای دارند و از تکنیک های بهبود حافظه گرفته تا راهبردهای امتحان دادن و مطالعه کردن را در بر می گیرند - نیاز آذری، . - 1382 فلاول - 1976 - راهبردهای یادگیری را به راهبردهای شناختی و فراشناختی تقسیم می کند و معتقد است که راهبردهای شناختی برای تسهیل یادگیری و تکمیل تکلیف به کار می رود، در حالی که راهبردهای فراشناختی به منظور بازبینی این پیشرفت مورد استفاده قرار می گیرند.
به عبارت دیگر راهبردهای شناختی برای پیشرفت و دست یابی به اهداف شناختی استفاده می شوند و راهبردهای فراشناختی جهت نظارت بر این فرآیندها به کار گرفته می شوند. فراشناخت به معناهای گوناگونی به کار رفته است. برخی، این مفهوم را دانش شخص درباره فرایندهای شناخت خود یا دیگران تعریف کرده اند. و بعضی، آن را به معنی راهبری فرایندهای شناختی به کار برده اند. دانش فراشناختی به دانش افراد درباره شناخت خود - و دیگران - اطلاق می شود و کنترل اجرایی، پایش فعال و راهبری مداوم فرایندهای شناختی است.
مهمترین امتیاز دانش فراشناختی این است که یادگیرنده را قادر می سازد تا لحظه به لحظه از فعالیت یادگیری خود و چگونگی پیشرفت کارش آگاه باشد و هم نقاط قوت و هم نقاط ضعف خودش را تشخیص دهد - سیف، . - 1386 فراشناخت تفکر درباره تفکر ویادگیری درباره یادگیری است - قشونی ودیگری،. - 1378 در تعلیم و تربیت فرا شناخت به معنی آگاهی فرد از فرایند های شناختی اش و ارزیابی و نظارت بر تفکر خویش به هنگام حل مسأله است - کاظمی و دیگری،. - 1391
سیمون - 1979 - فرایند کنترل اجرایی را ساختار کنترلی هدایتگر رفتار انسان متفکر می داند که هدایت منابع شناختی برای عملکرد بهینه را نیز دربر می گیرد. افزون براین، مفهوم سومی را نیز فراشناخت می توان بازشناخت و آن »باورهای فراشناختی« است. باورهای فراشناختی به ایده های کلی و نظریه هایی اطلاق می شود که افراد درباره شناخت خود و دیگران دارند؛ با این فرض که ایده ها و باورهای فرد درباره شناخت خود و دیگران با حوزه های عاطفی، انگیزشی و ارادی او ارتباط دارند .
.3 باورهای فراشناختی درباره هوش
دوک، باورهای فراشناختی درباره هوش - مفاهیم هوش - را مطالعه کرد و دریافت که دو نظریه درباره هوش وجود دارد: یکی »نظریه هویتی« و دیگری »نظریه افزایشی.« بنابر نظریه هویتی، هوش کیفیتی ثابت دارد و میزان آن با تلاش فرد برای یادگیری تغییر نمی کند. اما برطبق نظریه افزایشی، هوش ظرفیت ثابت ندارد و میزان آن در اثر تلاش و یادگیری افزایش می یابد . احتمالاً، مفاهیم هوش بر نوع هدف هایی که دانش آموزان برمی گزینند، اثر می گذارند.
دانش آموزان و دانشجویانی که برای هوش ماهیتی ثابت درنظر می گیرند، گرایش دارند هدف های عملکردی را برگزینند. در حالی که دانش آموزان و دانشجویان معتقد به نظریه افزایشی بودن هوش، تمایل دارند هدف های یادگیری را انتخاب کنند. هدف های عملکردی به دنبال اعتبار بخشی به توانایی ها هستند. در عوض، هدف های یادگیری، افزایش قابلیت ها، توانایی ها، درک و فهم، و شکل دهی به موارد نوین را نشانه می گیرند. بنابراین، تلاش برای تغییر در راهبردهای یادگیری هنگامی موفقیت آمیز است که نظریه افزایشی هوش را پذیرفته باشیم .
.4 برداشت هایی از یادگیری
به طوری که سالجو - 1979 - اظهار می دارد، دانش آموزان چشم اندازهای متفاوتی از بنیان های یادگیری دارند. دانش آموزانی هستند که یادگیری را انباشتن اطلاعات یا دانش در حافظه خود می دانند. این برداشت از یادگیری، برداشتی سطحی است. اما دانش آموزانی هم هستند که یادگیری را در اصل، ساخت دانش می دانند. این برداشت از یادگیری، برداشتی ژرف است .
.5 دانش فراشناختی
فلاول فراشناخت را دانش فرد نسبت به فرایندهای شناخت خود و به آنچه مرتبط با آن است، تعریف می کند. از این رو، نه فقط شناخت افراد از فرایندهای حافظه خود مهم انگاشته می شود، بلکه شناخت آنان از تفکر، حل مسأله، توجه و... هم مهم تلقی می شوند. کراس و پاریس - 1988 - سه نوع دانش فراشناختی را مشخص کردند: دانش فراشناختی بیانی - شناخت عواملی که بر شناخت انسان اثر می گذارند - ، دانش فراشناختی روشی - درک و فهم نحوه کاریست مهارت ها یا نحوه عمل پرمهارت - و دانش فراشناختی شرطی - شناخت این که چه موقع راهبردهای ویژه ای مورد نیاز است و چرا این راهبردها بر شناخت انسان اثر می گذارند.
دو جنبه از راهبردهای یادگیری وجود دارد: جنبه اول راهبردها به نقشه ها یا فعالیت های ذهنی مربوط است که دانش آموزان ممکن است برای دریافت، نگهداری و بازیابی انواع متفاوت دانش و عملکرد مورد استفاده قرار دهند. این راهبردها به طور کلی به عنوان راهبردهای شناختی شناخته می شوند. راهبردهای شناختی ممکن است شامل فعالیت هایی مثل دریافت، انتخاب و سازمان دهی اطلاعات، تمرین کردن موضوعات یادگیری، ارتباط موضوعات جدید با اطلاعات در حافظه و نگهداری و بازیابی انواع مختلف دانش بشوند. جنبه دوم راهبردها که به یادگیری راهبرد "یادگیری برای یادگیری" می پردازند راهبردهای فراشناختی نامیده می شوند. راهبردهای فراشناختی، فعالیت های شناختی از قبیل نظارت، نظم دهی، برنامه ریزی و پیش بینی را در بر می گیرند - پرویز، . - 1384
.6 راهبردهای فراشناختی: تدریس و سنجش
فراشناخت به آن جنبه از فرایندهای استدلال انسان می پردازد که برای حل مسئله اساسی اند. هم دانش مربوط به این فرایند و هم کنترل آن ها در حوزه عمل فراشناخت قرار می گیرد. راهبردهای فراشناختی به عنوان جنبه های اصلی و مهم راهبردهای یادگیری ملاحظه شده اند. بر طبق نظر بیکر و براون - 1984 - ، فراشناخت دو جنبه اساسی را در بر می گیرد: جنبه اول این است که فراگیر از ماهیت تکلیف یادگیری و الزامات انجام آن تکلیف آگاه باشد و دوم این که فراگیر دانش مناسب برای اتمام تکلیف یادگیری را داشته باشد. بنابراین، افرادی که دارای راهبرد فراشناختی هستند دانش اطلاعات جدید و راهبردهای شناختی را دارند.
.7 ضرورت آموزش راهبردهای فراشناختی
هدف اساسی آموزش فراشناختی، خودکنترلی و خودآموزی است تا فراگیران یادگیرندگان مستقلی شوند که بتوانند فرآیندهای شناختی یادگیری شان را در جهت اهداف تعیین شده خود، هدایت، نظارت و اصلاح کنند. انتخاب محتوا برای ارائه آموزش فراشناختی چندان کار آسانی نیست. انتخاب محتوای مناسب از راه بررسی تفاوت های فراشناختی گروههای دانش آموزی امکان پذیر است. لازم است، نحوه عملکرد فراشناختی یادگیرندگان پیشاپیش معین گردد.
دومین منبع برای تدارک آموزش فراشناختی، اطلاعات موجود در ادبیات نظری و تجربی است. از ادبیات نظری و تجربی، سه نوع راهبرد و مهارت برمی آید: آگاهی از فرایندهای نظم جویی مناسب، کسب مهار های نظم جویی، و در دسترس بودن و بهره گیری از مهارت های پردازش .تدریس مهارتها و راهبردها به یادگیرندگانی که پیشتر مهارت و راهبردهای شناختی را فرا نگرفته اند مؤثر نیست؛ همچنین آموزش های فراشناختی برای کسانی که از نظر عاطفی آمادگی کافی ندارند سودمند نیست. بنابراین، دانش آموزانی برای آموزش های فراشناختی مناسب اند که دارای مهارتهای شناختی پایه بوده و آمادگی عاطفی برای این کار داشته باشند.
8. اصول بنیادین آموزش فراشناختی
✓ آموزش باید با توانایی درک و فهم جاری دانش آموزان متناسب باشد.
✓ یادگیری یک امر درونی است، و باید به دانش آموزان یاری شود تا از راهبردهای یادگیری، مهارت های خود نظم جویی خود، و روابط بین راهبردها و مهارت ها به منظور دست یابی به اهداف یادگیری آگاهی یابند.
