بخشی از مقاله
چکیده
امروزه یکی از مهمترین رویکردها در مواجه به مشکلات شهرها و افزایش جمعیت موضوع توانمندسازی در سطوح شهری و منطقهای میباشد. زیرا زندگی شهری فشارهای زیادی را جهت تامین ملزومات شامل غذا، انرژی، مواد، مصالح به طبیعت وارد کرده است. ارزیابی زیستمحیطی شهر در خلال برنامههای توسعه فضایی یکی از ابزارهای ممکن در تحقق پایداری شهرها است. یکی از شهرهایی که کشاورزی در آن به طور قابل ملاحظه ای رواج داشتهاست، شهر قزوین بوده که باغات سنتی همچون کمربندی اطراف آن را فرا گرفته اند. امروزه به دلیل گسترش و توسعه شهرها و عدم تطبیق زمینهای شهر با کاربری صحیح آن، این باغها در معرض تخریب میباشند و نقش خود را در بهبود اکولوژیکی منطقه، کیفیت هوای شهر و همچنین وضعیت اقتصادی از دست دادهاند. در این مقاله رابطه بین شیوههای مختلف کشاورزی شهری و نقش آن در ارتقاء کیفیت محیط زیست و در نهایت پایداری شهری بررسی می شود. سپس شهر قزوین به عنوان نمونه موردی بررسی شده که اطلاعات آن به روش مطالعات کتابخانهای و مشاهده بدست آمده و در آخر اصولی که میتوان به توجه به زندگی امروز از طریق کشاورزی شهری به پایداری دست یافت معرفی می شوند.
واژه های کلیدی: محیط زیست، کشاورزی شهری، قزوین، پایداری شهری، توسعه شهری.
-1 مقدمه
رشد جمعیت شهری بسیار سریعتر از رشد جمعیت جهان است - نارسیا، . - 7 :1389 جمعیت شهری جهان در سال 1970 به میزان 1.4 میلیارد نفر و در سال 2000 به میزان 2.9 میلیارد نفر بودهاست و پیش بینی میشود در سال 2025 به 5.1 میلیارد نفر برسد - پاگ، . - 14 :1384 گسترش شهرنشینی همراه با تغییراتی در محیط زیست بودهاست، این تغییرات در کشورهای در حال توسعه بیشتر در زمینه آلودگی هوا و آلودگی صوتی میباشد. به طور کلی شهرنشینی دارای آثار محیطی زیر است:
تغییر در چشم اندازهای طبیعی محیط، تغییر در شرایط جوی، ایجاد بارانهای اسیدی، تغییر بر کیفیت منابع آب سطحی و زیرزمینی، تغییر در سیکل سیلاب و ایجاد مخاطرات محیطی، تغییر در خطوط ساحلی شهرنشینی و فرسایش خاک - افراسیابی و به نیا، . - 3 :1391 شهرنشینان در کانون برخی از مهمترین مسائل زیستمحیطی هستند. امروزه توجه به مسائل محیط زیست شهری و توسعه بومشناختی شهری تولدی دوباره یافتهاست. مردم دریافتهاند که پیوند شهر و محیطهای وحش جدائی ناپذیر است - جعفرنیا و جلیلوند، . - 2 :1389 مقیاس شهرنشینی و مشکلات ناشی از آن بیانگر این است که پیامدهای آنها در حال حاضر جهانی هستند. برای مثال شهرها هم اکنون منابع و مواد را از سرتاسر جهان به سوی خود جذب میکنند. تحلیل رفتن و تخریب لایه ازن، تهدید را که به وسیله شهرها و سازکارهای توسعهای آنها مطرح میشوند، کاملا روشن مینماید - قرخلو و حسینی، . - 158 :1385
محیط زیست شهری در واقع اکوسیستم و یا محیطی است که دارای اجزاء و عناصر مختلفی از جمله منابع، فرآیندها و تأثیرات مربوط به جوامع گیاهی و حیوانی محلی، حیات انسانی، معادن، آب، خاک، هوا و... - محیط طبیعی - ، منابع و فرآیندها و تأثیرات مرتبط با ساختمانها، مسکن، جاده، تاسیسات و... - محیط مصنوع - و منابع و فرآیندها و تاثیرات مربوط به فعالیتهای انسان، آموزش بهداشت، هنر و... - محیط اجتماعی و اقتصادی - میباشد. در نتیجه عملکرد فعالیت انسانها و تبدیل منابع و مواد اولیه به کالا و خدمات مورد نیاز، محیط زیست شهری تحت تأثیر قرار میگیرد که این تاثیرات ممکن است مثبت و یا منفی باشد - رحمانی و مجیدی، -17 :1388 . - 16 با توجه به اینکه جهان هرروز شهریتر میشود. شناختن راههای بهبود محیط زیست شهری و اینکه به صورت محیطهای جذابتر و سالمتری برای زندگی درآیند و از آثار نامطلوب بر محیط زیست کاسته شود اهمیت پیدا میکند - بوتکین و کلر، :1391 . - 536
در این موج جهانی از بحثهای پایداری، تولید مواد غذایی محلی توجه زیادی را به خود جلب کردهاست و به عنوان یک راه حل برای مشکلات مربوط به سیستم جهانی مواد غذایی درنظر گرفته شدهاست و توسط بسیاری از پزشکان و دانشگاهیان به عنوان یک استراتژی برای پایداری شهری ارتقاء یافته است . - chen, 2012: 170 - بنابراین برنامهریزی آینده شهر در جهت جبران کمبودها و دستیابی به پایداری مهمترین وظیفه در پیش روی برنامهریزان و طراحان شهری است. آنچه که به عنوان راه حل در زمینه دستیابی به پایداری مورد توجه قرار گرفته است و نقش مهمی را در رسیدن به این مهم ایفا میکند، توجه هرچه بیشتر کشاورزی در کشورهای در حال توسعه است.
-2 توسعه شهری پایدار
با بروز ضایعات زیستمحیطی و کاهش سطح عمومی زندگی مردم به ویژه در جوامع شهری طی یکی دو دهه گذشته، رهیافت توسعه پایدار به عنوان موضوع روز دهه آخر قرن بیستم از سوی سازمان ملل مطرح شد و به عنوان دستور کار قرن بیست و یکم در سطوح بینالمللی، منطقهای و محلی تعیین گردید. به عبارت دیگر، اصل پایداری در طرحها و برنامه های توسعه به عنوان هدفی کلی مورد تایید قرار میگیرد؛ هدفی که نهایت ندارد و مستمر است - کاظمی محمدی، . - 96 :1380
اصطلاح توسعه پایدار نخستین بار در کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه در سال 1987 عنوان شد. در این کمیسیون بر مسائل زیست محیطی در فرآیند توسعه اقتصادی تاکید گردید. توسعه پایدار شهری با پنج هدف کلی برای رسیدن به آینده شهری پایدارتر در شهرهای اروپایی مبتنی بر حداقل مصرف و منابع طبیعی، کارآمد نمودن اداره جریانهای شهری، حفاظت از سلامت جمعیت شهری، تأمین دسترسی برابر به منابع و خدمات و مراقبت از تنوع فرهنگی و اجتماعی است - . - Moah & Kanaroglou, 2009: 321
یکی از رویکردهایی در جهان امروز به منظور پدید آورد دنیایی شایسته زیستن آدمی وجود دارد، دیدگاه توسعه پایدار است. اگر دست یافتن به پایداری واقعی در یک فضای زیستی مدنظر باشد، آنچه که بیش از همه حائز اهمیت است، توسعه انسانی به صورت همراه و هم زمان با توسعه محیطی آن محل است چرا که نمیتوان محیط را مستقل از مردمی دانست که در آن زندگی کرده، از آن تأثیر پذیرفته و بر آن تأثیر میگذارند - براتی و دیگران، . - 78 :1389 پیشبینی شده است که با ورود به هزاره سوم، تقریبا نیمی از جمعیت جهان در نواحی شهری - جایی که بیشترین منابع را مصرف و بیشترین ضایعات را تولید میکنند- ساکن خواهند بود. الگوهای موجود توسعه شهری و فعالیتهای انسانی، منجر به برهم خوردن نظم زیستمحیطی شده است و بقایای نسل بشر و پایداری زندگی روی کره زمین را با تهدیدات جدی رو به رو ساخته است - مثنوی، . - 90 :1381
رشداقتصادی و رشد جمعیت از طرفی، موجب افزایشِ تقاضای کالاها و خدمات میشود که شرایط بهره برداری بیشتر از منا بع و محیطزیست را به وجود میآورد؛ بهره برداری بیشتر از منابع ، یکی از دلایل عمده تخریب محیط زیست است. از سوی دیگر، جمعیت رو به رشد نیاز بیشتری به انرژی دارد. در این میان، سهم مصرف سوختهای سنگوارهای افزایش مییابد. این افزایش باعث متصاعد شدن گازهای گلخانهای میشود و این موضوع از دلایل عمده تخریب محیط زیست است.
در شرایطی که منابع زیستمحیطی کمیابتر میشوند، تحلیلی اقتصادی میتواند نقش مهمی را در ابلاغ راهکارهایی برای تعدیل برخی از عواقب این فرآیند ایفا نماید. همچنین نیازهای فعلی بشرباید در برابر احتیاجات نسلهای آتی بشری متعادل گردند. تقریباً تمامی نگرشهای مربوط به اقتصاد پایدار نیازمند به طرفداری از یک قرارداد اجتماعی بین نسلها است. یعنی جریان داشتن یک میراث سرمایهای کافی در طول زمان. نظریه پایداری بر این عقیده است که تا اندوختهای کافی از سرمایه طبیعی بحرانی برای نسلهای آینده انتقال یابد، چنین داراییهایی از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار بوده و دارای ارزش اولیه زیاد میباشند. حفظ این ارزشهای اقتصادی اضافه بر نیاز به حفاظت از سرمایههای طبیعی، وابسته به سرمایه اخلاقی میباشد - علایی و یارعلی، . - 1388
