بخشی از مقاله
چکیده
به دلیل رشد شهرنشینی دهه های اخیر در ایران و با توجه به افزایش مجتمع های مسکونی در شهرها و همچنین نگاه یک سویه به آنها، الگوی تولید مسکن تغییر یافته و این امر سبب کاهش کیفیت مسکن شده است. بنابراین از امنیت آنها کاسته شده و ظرفیت جرم خیزی، در فضاهای مسکونی و ترس از وقوع جرم در ساکنین، افزایش یافته است. در طراحی محیطی، رویکرد CPTED یکی از کارآمدترین رویکردها در بحث افزایش امنیت اجتماعی و کاهش جرم است. انسانها معمولاً نیازهایی دارند، امنیت یکی از مهمترین نیازهای انسان است. چنانکه در طبقه بندی نیازهای مازلو، امنیت در درجه دوم اهمیت و پس از نیازهای فیزیولوژیکی قرار گرفته است. توجه به مفهوم امنیت اجتماعی شهروندان و روش های ارتقای آن، در چند دهه ی اخیر بسیار مورد توجه نظریه پردازان شهری و معماران و به خصوص نسل امروز قرار گرفته است و از اولویت های اساسی در معماری می باشد. در این پژوهش جامعه آماری مطالعه و بررسی طراحی تعدادی از مجتمع های مسکونی در جهان می باشد که روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و نوع استدلال قیاسی است. مطالعات انجام گرفته نیز اسنادی و کتابخانه ای می باشد. تبیین ویژگی ها و اثرات مرتبط بر نقش عوامل کالبدی معماری در فضاهای مسکونی بر کاهش جرایم شهری، موضوع مستقل و با اهمیتی است که در قالب نظریه های نوین شهرسازی و معماری در کاهش و پیشگیری از وقوع جرم به آن اشاره شده است. به نظر می رسد نقش عوامل کالبدی معماری در طراحی مجتمع های مسکونی می تواند کمک زیادی در افزایش امنیت اجتماعی ساکنین داشته باشد.
واژگان کلیدی: مجتمع مسکونی، عوامل کالبدی، امنیت، رویکرد CPTED
این مقاله بر مبنای پایان نامه کارشناسی ارشد خانم منیژه اکبرشاهی با عنوان " طراحی مجتمع مسکونی با بررسی تأثیر عوامل کالبدی معماری در افزایش امنیت اجتماعی" ، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، گروه معماری و شهرسازی و به راهنمایی استاد "جناب آقای دکتر جمالالدین سهیلی"، نگاشته شده است.
.1 مقدمه
خانه مبدأ و مقصد زندگی روزمره انسان است. انسان ها برای کار و فعالیت اجتماعی از آن خارج می شوند و پس از کار و کسب تجربه به خانه باز می گردند. »خانه گوشه ای است که ما پس از تجربه ابعاد مختلف جهان پیرامون، به آن باز می گردیم. خانه برای انسان از چنان اهمیتی برخوردار است که می توان آن را مرکز دنیای فرد نامید.« - نوربرگ شولتز، . - 1381 مسکن - در سطح خرد - و فضاهای شهری - در سطح کلان - که بعد فیزیکی سکونت زندگی در محیط اجتماعی محسوب می گردد، به عنوان جایگاه اصلی خانواده برای بقای انسان و جامعه، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در معماری اساسی ترین عامل مردم هستند. از این روی معنای هر اثر معماری بدین وابسته است که این اثر تا چه اندازه آسایش، آرامش و رضایت مردم را تأمین می کند و در پاسخ به نیازهای ایشان کارا است. به عبارتی یک فضای مسکونی باید بتواند شرایط لازم برای رشد فردی هر یک از افراد خانواده اعم از کوچک و بزرگ را فراهم آورد. یعنی هر یک از افراد خانواده باید قادر باشند بر حسب نیازهای روحی و روانی و علایق خود، فضای مناسب و حریم لازم برای انجام فعالیت ها و کسب آسایش روانی و جسمانی را بیابند، علاوه بر این فضای مسکن باید بتواند محیط لازم، برای برقراری روابط خانوادگی و ایجاد همبستگی جهت حفظ کیان خانواده را بوجود آورد و دیگران، . - 104 : 1390
امنیت از دوران کهن مهمترین دغدغه ی انسانها بوده است. از زمان انسانهای اولیه، امنیت به عنوان اساسی ترین رکن زندگی پس از آب و غذا مطرح بوده است. شاید غارنشینی انسانهای اولیه به عنوان اولین تحول زندگی انسان روی کره ی زمین در پی این نیاز بوده است تا مأوا و مأمنی برای دوری از خطرات دائمی زندگی ایجاد کند.نیاز به سکونت و امنیت، یکی از دلایل شکل گیری شهرها شمرده شده و مورد توجه قرآن نیز بوده است. خداوند در آیه ی 80 سوره نحل می فرماید: »و خدا خانه هایتان را برای شما مایه آرامش و راحت قرار داد، و برای شما از پوست دام ها سرپناه مقرر کرد .«... آیه ی 126 سوره بقره: »و ابراهیم گفت: پروردگارا، این مکان را شهری امن قرار ده ... .« آیه ی 67 سوره عنکبوت: »آیا ندانسته اند که ما شهرشان مکه را حرم امنی قرار داده ایم که در آن با آسایش و آرامش و محفوظ از قتل و غارت زندگی می کنند .«...
امروزه با توجه به گستردگی شهرنشینی و رواج ناامنی های اجتماعی مطالعه موضوع امنیت، عوامل مؤثر بر آن و راهکارهای تقویت امنیت در شهرها ضرورت یافته است. احساس امنیت یکی از ضرورت های زندگی فردی و اجتماعی است. وجود شرایط مختلف از قبیل تراکم زیاد جمعیت، مهاجران با فرهنگ ها و نژادهای مختلف، تعداد زیاد مردان مجرد و جوان، اختلاف طبقاتی، بیکاری شدید، مشکلات اقتصادی و درآمدی، کمبود مسکن مناسب و .... زمینه ساز جرایم شهری هستند. جرم و ارتکاب به جرم به عنوان یک معضل اجتماعی مانع از حضور شهروندان در فضاهای شهری می شود - امانپور و دیگران، . - 88 :1394
جرم، یکی از ناهنجاری های اجتماعی است که به طور مستقیم با کیفیت زندگی شهروندان مرتبط است. این ناهنجاری در دوره های زمانی مختلف همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه علوم رفتاری، جامعه شناسان، روانشناسان و .... بوده است. از آنجا که وقوع هر نوع جرمی از یک سو نیازمند مکان و بستر محیطی مساعد است، لذا وجود برخی ویژگی ها در محیط های شهری، آن ها را به مکان هایی جرم خیز بدل می کند - غفاری و دیگران، . - 4 :1392 امروزه مسکن مفهوم خاصی از محل سکونت و امنیت است که وجود امنیت نیز یکی از مهمترین عوامل ایجاد یک زندگی مطلوب می باشد. طراحی محیط پیرامون یکی از مهمترین و مؤثرترین عوامل تأثیرگذار بر شکل گیری امنیت اجتماعی در زندگی است. از این رو باید به مفهوم امنیت در مقابل جرم که در پایدار سازی محیط به لحاظ کالبدی- فضایی تأثیرگذار است، دقت کرد تا بتوان راهکارهای مناسبی برای طراحی و تعیین مؤلفه های کالبدی مؤثر بر تأمین امنیت محیطی در نظر گرفت.
.1.1 دو بعد عینی و ذهنی امنیت:
در طول تاریخ، زندگی شهری بیش از همه نیازمند برقراری امنیت بوده است. با نگاهی به منشأ پیدایش زندگی به صورت جمعی و یکجانشینی، اثر امنیت نمود بارزی پیدا می کند. امنیت دارای دو بعد عینی و ذهنی می باشد که بعد ذهنی بیشتر به مؤلفه های اجتماعی و بعد عینی به مؤلفه های فیزیکی و کالبدی بازمی گردد - نجفیان، . - 4 :1395 در طراحی محیطی، رویکرد CPTED یکی از کارآمدترین رویکردها در مبحث افزایش امنیت اجتماعی است. امنیت - Security - از ریشه لاتین «secures» که در لغت به معنای »نداشتن دلهره و دغدغه است«، می باشد. بنابراین معنای لغوی امنیت، »رهایی از خطر، تهدید، آسیب، اضطراب، هراس، ترس، نگرانی یا وجود آرامش، اطمینان، آسایش، اعتماد، تأمین و ضامن است.« . - 23
.2.1 اهداف تحقیق
هدف اصلی این تحقیق دست یابی به الگوهای خاص ارتقای امنیت اجتماعی در مجتمع های مسکونی می باشد. محور اصلی این پژوهش بررسی میزان مطابقت عناصر کالبدی در مجتمع های مسکونی با شاخص های رویکرد CPTED است.
.3.1 فرضیات تحقیق
کالبد فضا و ساختار آن باید پاسخگوی حضور گسترده مردم در فضاها و عرصه های مختلف سکونت، فراغت و .... باشد و باعث ارتقای امنیت اجتماعی می شود. بر این مبنا فرضیه های زیر تدوین شده است:
- وجود عوامل کالبدی مثل بالکن در مجتمع مسکونی پاسخگوی مناسبی برای افزایش امنیت اجتماعی فضا است.
- بین کیفیت مسکن و عناصر کالبدی با میزان امنیت اجتماعی در مجتمع های مسکونی رابطه وجود دارد.
.4.1 سؤالات تحقیق
پرسش های پژوهش: در این باره پرسش های زیر مطرح است:
-1 آیا عوامل کالبدی معماری در مجتمع مسکونی می تواند باعث افزایش و یا کاهش امنیت شود؟ -2 چگونه می توان از طریق طراحی، امنیت محیط را افزایش داد؟
.2 پیشینه پژوهش
- 1 پاکزاد، جهانشاه، "سیر اندیشه ها در شهرسازی - 3 - از فضا تا مکان" ، انتشارات آرمانشهر، چاپ اول، :1389 در این کتاب اسکار نیومن برای چاره جویی در حل مشکل ناامنی می گوید، ایده ی » فضاهای قابل دفاع« هنگامی مطرح شد که جرم و جنایت، به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی، به مسئله ای وخیم تبدیل شده بود و گمان بر این بود که تا این شرایط تغییر نکند، برای از میان بردن جنایت، کاری نمی توان انجام داد. نیومن این شیوه ی اندیشه را خیلی بدبینانه می دانست و باور داشت که با تغییر دادن محیط فیزیکی می توان شرایط موجود را تغییر داده و این امکان را به ساکنان داد که به هنگام نیاز، از دارایی و حقوق خود دفاع کنند. نظریه ی نیومن بر چند مفهوم نیز تکیه دارد که برای توصیف فضای قابل دفاع به کار می روند: خوانایی- حس قلمرو- نظارت طبیعی و پهنه های امن.
-2 روزبه خلقت دوست و دیگران در مقاله ای تحت عنوان "رابطه سازمان فضایی و نفوذپذیری شهر با میزان امنیت اجتماعی از نظر شهروندان براساس مدل "CPTED به این نتیجه رسیده اند که طراحی با استفاده از CPTED و ملاحظات امنیتی در ساختمان ها و محله های مسکونی، ضمن کاهش فرصت اقدامات بزهکارانه و آسیب پذیری محیط، به ایجاد درک اجتماعی نیز یاری می رساند. هدف CPTED در طراحی مسکن، ایجاد مکان هایی ایمن از طریق کاهش امکان دسترسی به اموال، نظارت مناسب و ایجاد حس مالکیت و مسئولیت پذیری است. بزرگ ترین حسن رویکردهای طراحی محیطی در پیشگیری از جرم و جنایت و افزایش میزان امنیت اجتماعی این است که بر روی پیشگیری از جرم و از میان برداشتن بسترهای وقوع جرم پیش از وقوع جرم تمرکز دارند
