بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای کنونی، با پیشرفت تکنولوژی و تغییر سبک زندگی، خانواده به عنوان واحد بنیادین جامعه اسلامی، دچار آسیبهای جدی گردیده است، که اصلاح آن در کلیه جوامع معاصر، یک دغدغه سیاسی، اجتماعی و اخلاقی میباشد. همچنین در پیچوخم تغییرات تکنولوژی و الگوهای متعدد فرهنگی، نظامواره سبک زندگی خانواده دگرگون شده و آسیبهای اجتماعی جدیدی در جوامع معاصر بروز کرده است. وجود چنین آسیبهایی، نیاز جامعه را به ارائه سبک زندگی اسلامی دو چندان کرده است. مهمترین مسئله تحقیق این است که »:راهکارهای آموزش سبک زندگی اسلامی در خانواده کدامند؟« روش انجام تحقیق حاضر توصیفی تحلیلی است که بر اساس پرسش تحقیق، متون تخصصی، نسخههای دیجیتال، دانشنامهها ونشریات ادواری مورد بررسی قرار گرفت. یافتههای تحقیق نشان داد؛ تغییر عوامل آسیبزا، عوامل محیطی و اجتماعی مانند معرفی الگوهای برتر در سبک زندگی اسلامی، رشد شناختی افراد خانواده در زمینه آموزههای اسلامی، دانایی از فلسفه زندگی و معنای زندگی و ارتقاء سواد رسانهای افراد خانواده و معلمان جامعه، مهمترین راهکارهای آموزش سبک زندگی اسلامی میباشند. ارتقاء سواد رسانهای خانواده و مربیان، میتواند آسیبهای نوپدید فضای مجازی را کاهش دهد و با استفاده درست از شبکههای اجتماعی و فضای مجازی می توان به نتایج مطلوبی در زمینه آموزش سبک زندگی اسلامی رسید.
کلمات کلیدی: سبک زندگی اسلامی، خانواده، الگوهای برتر.
.1 مقدمه
خانواده اولین و مهمترین بستر برای پرورش و هویت بخشی به نسل آینده است. زمینه صیانت از ارزشهای جامعه در خانواده شکل میگیرد. در واقع سلامت خانواده و جامعه به نوعی به هم گره خورده و وابسته است. امروزه مفهوم خانواده دستخوش دگرگونی شده و در پیچوخم تغییرات تکنولوژی و الگوهای متعدد فرهنگی، نظامواره سبک زندگی خانواده، از لحاظ کموکیف دچار تحول گردیده است. به نوعی نظام هندسه رفتار بیرونی افراد، معلول هویت خانواده بوده که گریبانگیر جوامع بشری گردیده است. طی دهههای اخیر، بهخصوص در جوامع صنعتی، علیرغم پیشرفتهایی که حاصل شده است، لیکن گسست خانواده اتفاقی نگرانکننده است. در پی آن ازدواج سفید، همجنسگرایی، بالا رفتن سن ازدواج و عواملی این چنین، نظام خانواده را با چالش جدی روبرو ساخته است.
در صورتی که به طریق علمی و عملی به حلوفصل این مشکلات پرداخته نشود، این کانون مهم و حیاتی رو به اضمحلال و نابودی خواهد رفت و قطعاً صدمات آن متوجه جامعه خواهد گردید. در واقع ورود الگوها وروشهای زندگی مغایر با دین اسلام، باعث ایجاد عدم انسجامدرسبک زندگی گردیده است. انتقاد پست مدرن به عملکرد تکصدایی و تولید هژمونی و سلطه فرهنگی و فمینیستهای خانوادهگرا، تربیت فرزند را ازخانواده گرفته وخانواده راخنثی نمودهاستاهمیّ.ت پرداختن به موضوع »خانواده« این رکن بنیادین جامعه بشری و محمل اساسی تعلیم و تربیت، از آن جهت است که سلامت و پایداری خانواده، ضامن سلامت جامعه است.رواج سبک زندگی غربی که برپایه ستیز با معنویت بنا شده و تمامی ابعاد آن، همگی قربانی حذف معنویت و بیاعتنایی به ارزشهای دینی شده است.
بهطوری که میتوان گفت: در یک دهه اخیر، خانواده از بنیان دچار دگرگونی شده است - چیل، . - 25 :1388 بازخوانی و ژرفاندیشی در آموزههای اسلام، نشاندهنده ظرفیت بالای این دین آسمانی برای فرهنگسازی و ارائه الگوهای رفتاری مناسب است. زیرا انتزاعیترین لایههای اعتقادی و معرفتی تا عینیترین سطوح رفتاری که امروزه با عنوان سبک زندگی از آن یاد می شود، در چارچوب نظام معنایی اسلام جای گرفته و در مسیر تکامل و سعادت انسان مورد استفاده قرار میگیرد - قریشی کرین و همکاران،. - 61:1394 اصلاح و تنظیم سبک زندگی میتواند بسیاری از بحرانهایی را که امروزه گریبانگیر بشریت گردیده است و باعث در هم شکسته شدن انگارههای متعارف گردیده است، مدیریت نموده؛ به سالمسازی نهاد خانواده بپردازد. این تحقیق در نظر دارد به این سوال پاسخ دهد که »راهکارهای آموزش سبک زندگی اسلامی در خانواده کدامند؟«
.2 روش انجام پژوهش
به طور کلی دراین تحقیق روش پژوهش کیفی میباشد و به دلیل اهدافی که دنبال میکند، ازنوع تحقیقات کاربردی محسوب می گردد. نویسندگانی چون گال، بورگ و گال2 پژوهش کیفی را به عنوان نوعی بررسی تعریف میکنند که »زمینه آن این مفروضه است که افراد، حقیقت اجتماعی را به صورت معانی و تفسیرها میسازند و این ساختهها هم تابع شرایط و موقعیت و هم انتقالی است.« پژوهش حاضر مراجعه به متون تخصصی، نسخههای دیجیتال، احادیث، روایات، دانشنامه ها، نشریات ادواری رامبنا قرارداده است؛ و به طورعمده ازروش توصیفی تحلیلی3 استفاده نموده است.
.3 پیشینه پژوهش
مفهوم سبک زندگی دارای تعاریف زیادی است. سبک زندگی، مجموعه ای از نگرشها، الگوها، ارزشها، شیوهها، سلایق و روشهای زندگی پذیرفته شده در عملکرد جمعی است، که اغلب بر حسب تعداد افرادی که در آن سهیم هستند و هویت نمادین افراد و گروه های اجتماعی در یک جامعه میباشد. امروزه، سبک زندگی یک عامل موثر در کلیهی ابعاد زندگی است. این موضوع از اواسط قرن نوزدهم وارد ادبیات جامعهشناسی، روانشناسی اجتماعی و سپس حوزهی مطالعات فرهنگی شده است. بدین خاطر است که هر جامعه نیاز دارد از الگوهای متعدد رفتاری و عملی در سطوح مختلف شکلگیری و رشد اجتماعی بهره ببرد. ازلحاظ ریشه شناسی، این ترکیب ازدوواژه »سبک« و »زندگی« تشکیل می شود. سبک درلغت به معنای؛ فلزذوب شده رادرقالب ریختن، طرز، روش، شیوه می باشد.
همچنین به روشی خاص که شاعریانویسنده ادراک واحساس خودرابیان می کند وطرزبیان مافی الضمیر، نیزمعنی شده است - معین، 18:1371 - زیمل می گوید سبک زندگی، تجسم تلاش انسان است که برای یافتن ارزش های بنیادین یابه تعبیری »فردیت برترخود«، درفرهنگ عینی اش وشناساندن آن به دیگران. به عبارتی دیگر، انسان برای معنای موردنظرخود »فردیت برتر« ، شکل وصورت های رفتاری رابرمی گزیند . وی، توان چنین گزینشی را »سلیقه« واین اشکال به هم مرتبط را »سبک زندگی« می نامد - مهدوی کنی ، . - 233 : 1387ماکس وبر،با تأکیدبراینکه سبک زندگی ازجنس رفتاراست،معتقداست سبک زندگی رفتاری است که تمایل ها،آن راهدایت می کندوفرصت های زندگی بسترعرضه آن رافراهم می نماید.سبک زندگی ازنظربوردیوچنین است:سبک زندگی،فعالیت های نظام مندی است که ازذوق وسلیقه فردناشی می شود.ازنظراو،سبک زندگی،بیشترین توانمندی رابرای ارائه الگوهای رفتاری دارد - فعالی،. - 25:1394
چند سالی است که سبک زندگی در ایران مورد توجه ویژه قرار گرفته است. با توجه به ماهیت اسلامی جامعهی ایرانی، تاکید ویژهای بر سبک زندگی اسلامی وجود خواهد داشت. برای نهادهای فرهنگی موثر همانند خانواده، مدرسه و رسانه، توجه به آموزههای اسلامی و الگوهای ارائه شده در اصول اسلامی برای شکلدهی نوعی سبک زندگی مناسب برای شاخصهای فرهنگی و اجتماعی خاص جامعهی ایرانی ضرورت دارد.بدیهی است یک مقایسهی کامل بین سبکهای زندگی اسلامی و مدرن به بررسی جامع آموزش شناختی، هیجانی و اخلاقی بشر و تحلیل اصول، روشها و زیرمجموعهها همانند آموزش زیستی، جسمانی، هنری، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حرفهای نیاز دارد - سلمابادی و همکاران، . - 2014 سبک زندگی ناظر به مسائلی است که متن زندگی انسان را در دنیا شکل میدهد.
به عبارتی، وقتی از چگونگی زیستن مؤمنانه سخن میگویند تمام مسائلی را که آدمی در متن زندگی با آن مواجه است، باید مد نظر قرار داد و از این رو گسترهی سبک زندگی عرصه وسیعی از رفتار آدمی با خدا، خود، خانواده، جامعه و حتی طبیعت را در بر میگیرد. - میرامین محمدی و میرامین محمدی، - 1393به عقیده نوابینژاد - - 1374 بحرانهای اجتماعی و روانی امروز همانند آلودگیهای هوا یک واقعیت تلخ است. این بحرانها عبارتند از: استرسهای رو به تزاید در زمینههای تحصیلی و شغلی ناشی از زندگی ماشینی و پیشرفت تکنولوژی، تغییر بنیادین در الگوهای تولید، تغییرات در شیوههای زندگی افراد، تورم و بحرانهای شدید اقتصادی، تبعیضهای اجتماعی، تورم جمعیت، مهارتهای بیرویه ازدواج و شهرنشینی و از همه بدتر کاهش و یا سقوط ارزشهای مذهبی و اخلاقی، آزادیهای جنسی و گسترش اعتیاد و غیره، که در جهان امروزو نهاد مقدس و باارزش خانواده را دستخوش شعلههای وحشیانه خود گردانیده و خانواده سنتی را در بسیاری از جوامع، به ویژه جوامع غربی تضعیف کرده است و ساختارهای تازهای از خانواده را به وجود آورده است.
بدون تردید این فرایند انتقالی خانواده، کودکان و بزرگسالان را در معرض خطر مشکلات جسمانی و اختلالات روانی در خانواده و اجتماع قرار داده است. - نوابی نژاد، - 154:1374 به زعم قائمی - - 1384 دگرگونیهای ناشی از صنعت و سکولاریسم در همه امور و جریانات زندگی انسانها، در سیاست و اقتصاد،فرهنگ و اجتماع اثراتی دارد که از جمله آن در خانواده است. این مسأله در طول تاریخ و پیدایش انقلاب صنعتی وجود داشته و در دهههای اخیر عیانتر شده است.امروزه ضریب امنیت خانوادگی، در همهجا و از جمله در جامعه ما پایین آمده و آمار طلاق ، نابسامانی
و درگیری بالا رفته است.
در رمز و راز آن مباحث بسیاری درخور ذکرند که اعلم آنها عبارتند از: جهلها، غفلتها، تنوعطلبیها، ضعف دینی و اعتقادی. وجود توطئههای شوم، مراکز تخریب، یورش وسایل ارتباط جمعی، ماهوارهها، نوارها، کاستها و بیتفاوتی مسؤولان و سردمداران جامعه، و ضعف مراکز کنترل جامعه دستاندازی برخی از منحرفان و خادمان، بیگانگان و مأموران مخفی دستگاههای استعماری برای لرزاندن انقلاب اسلامی - قائمی،. - 8:1384در عصر مدرنیزه و جهانی شدن، افراد در جستجوی آرامش روحی و روانی میباشند. علت این ناآرامی روحی و روانی ، دلسپردگی به جهان مادی و خارجی و بیتوجهی به دین است. هشداردهندهترین حقیقت در مورد ایمان، تلقین مفاهیم غلط، نامفهوم و مبهم از دین به افراد از دوران کودکی است که تا پایان عمر این مفاهیم بهصورت اشتباه در ذهن باقی میمانند.
کودکی دورهای است که در آن مفاهیم درست و اشتباه در ذهن کودک، توسعهیافته و والدین نقش مهمی بسط این تفکر دارند. با در ذهن داشتن این واقعیت، نقش خانواده در تامین ارزشهای مذهبی و اخلاقی برای کودکان مورد تاکید قرار داده میشود. خانوادهها در مهیا کردن آموزشهای اخلاقی ومذهبی به فرزندان نقش اساسی دارند. این واقعیت به صورت جهانی مورد قبول واقع است که هرگونه آموزشی در دوران کودکی، تاثیرات مهمی در شکلگیری شخصیت کودکان دارد. نوع خانوادهای که درآن متولد میشویم تأثیرات مهمی در نحوه تعریف ما از خانواده دارد. بهعنوان مثال تعریف خانواده از دیدگاه کودکی با والدینی زندگی میکند که با هم ازدواج نکردهاند متفاوت از دیدگاه کودکی است که با والدین جدا شده از هم زندگی میکند. خانواده کهنترین بنیاد اجتماعی بر روی کره زمین است و در واقع اساس جامعه میباشد و اسلام تأکید فراوان بر نقش خانواده بر شکلگیری شخصیت و ارامش روانی دارد.
هر مذهبی با هر میزان تفاوت در دنیا، انسانیت را آموزش میدهد و والدین بهعنوان نخستین آموزگار و راهنمای کودکان نقش مهمی در زندگی آنها بازی میکنند. یادگیریهایی که در دوران کودکی اتفاق میافتد در نهایت شخصیت کودکان را میسازد و شکلگیری شخصیت کودکان به این مهم وابسته است. خانوادههای ساکن شهر نقش غیر فعال و ناکارآمدی در تعلیم دین و آموزههای اخلاقی به کودکان دارند. نویسنده، مطالعه موردی در شهر لاهور پاکستان را مورد ارزیابی قرار داده است. از دیدگاه مردم پاکستان اسلام بهترین دین است و 98 درصد مردم پاکستان پیرو اسلام میباشند. محقق به این نتیجه رسیده است که خانوادههای شهری، دین را بخاطر ترس از اینکه کودکانشان متعصب و افراطی شوند نادیده گرفتهاند. خانوادههای شهری در پاکستان عقیده دارند که بهخاطر توسعه یافتگی و مدرنیزه شدن، بچههای نواحی شهری باید سبک متفاوتی از زندگی را دنبال کنند و آموزههای دینی باید تنها در کتب مدرسه تدریس شود.
نقش اندک دین در زندگی آنان مشهود است و این والدین اظهار میدارند که برای والدین دشوار است که کودکان را وادار به یادگیری مفاهیم قاطع دین بنمایند و آنها اعتراف دارندکه اخلاقیات در زندگی آنها کمرنگتر شده است - اومر و همکاران،. - 2000سدیا خان - - 2009 نقش »کاربرد قرآن و حدیث در آموزش مهارتهای زندگی در مدارس مسلمانان در آفریقای جنوبی« را مورد بررسی قرار داد. این مطالعه کاربرد قرآن و حدیث در آموزش مهارتهای زندگی و نیاز به مسلط شدن شاگردان به مهارتها، ارزشها و سوگیریهای مورد نیاز در بزرگسالی را بررسی نموده است. بحث این مطالعه بر پنج ناحیه متمرکز است: - 1رشد سلامت، - 2رشد شخصی، - 3رشد اجتماعی، - 4رشد جسمانی و - 5گرایش دنیای کار. این تحقیق آشکار میکندکه برنامهی آموزشی مطالعات سلامتی
