بخشی از مقاله
چکیده
افکار و باورهای انسان، سرنوشت او را میسازد و تعیین کنندهی نحوهی زندگی کردن اوست. با توجه به جایگاه و اهمیت تفکر در منابع اسلامی، و اهمیتی که نقش تفکر در زندگی دارد، در این مقاله به بررسی سبک تفکری که زمینه ساز یک سبک زندگی سعادتمند است و در منابع اسلامی مطرح شده، پرداخته شده است. در منابع اسلامی بسیار به تفکر دعوت شده و افکار مفیدی که مطرح شده است عبارتند از: تفکر در خدا، طبیعت، خویشتن، تاریخ. از طرفی شیوهی تفکر نیز اهمیت دارد که میتواند مثبت یا منفی باشد.
برای مثال انسان در آیات خدا بیندیشد یک تفکر مفید است اما اگر به شیوهی منفی بیندیشد منجر به گمراهی میگردد اما اگر به شیوهی مثبت تفکر کند به راه سعادت نزدیک میشود. به عبارتی دو رکن اصلی سبک تفکر اسلامی : محتوای تفکر - مفید باشد - و دیگری شیوهی تفکر - مثبت باشد - است. بسیاری از مسائل امروزه به علت ریشه دواندن بدبینی است، اگر سبک تفکر اسلامی آموزش و پرورش یابد، بخشی از مشکلات حل میگردد و افراد به سمت سبک زندگی اسلامی هدایت میگردند، در نتیجه سرعت رشد و پیشرفت جامعه افزایش مییابد.
.1مقدمه
نقل به معروف از امام علی - ع - است که میفرمایند: »مواظب افکارت باش، گفتارت میشود ، مواظب گفتارت باش، رفتارت میشود، مواظب رفتارت باش، عادتت میشود، مواظب عادتت باش، سرنوشتت میشود. « این سخن گرانبها از امیرالمومنین - ع - بیانگر یک واقعیت اساسی و مهم در زندگی انسان است، و آن هم این است که افکار ما سرنوشت ما را میسازند. به عبارتی افکار و باورهایی که یک روز در ذهن خود میپرورانیم درآینده به صورت سرنوشت ما در میآید.
در نتیجه برای رسیدن به یک سبک زندگی سالم و درست ابتدا باید افکار و سبک تفکر را اصلاح نماییم. از این رو در این مقاله به بررسی سبک تفکری که زمینهساز سبک زندگی اسلامی-ایرانی است پرداخته شده است. در قرآن و منابع دینی آموزههای فراوانی برای سبک زندگی سالم بیان شده است و از طرف دیگر این آموزهها ، از واقعیت اهمیت نقش افکار و باورها در سبک زندگی غافل نبوده و اشارات بسیاری به آنها شده است. از جمله اینکه امام صادق - ع - میفرمایند : » سه چیز انسان را از دستیابی به مقامات عالی باز می دارد، کوتاهی همت، کم تدبیری، ناتوانی در اندیشه. « - آملی، :1391 - 86 ناتوانی در اندیشه یکی از موانع رسیدن به درجات بالاست، اگر اندیشه و تفکر فرد، کارامد و سالم گردد، یکی از موانع مهم بر سر موفقیت او برداشته میشود و راه بر او هموار میگردد.
.2 تعریف سبک تفکر در روانشناسی
سبک تفکر یک مفهوم روانشناسی است و مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده است. به منظور اینکه سبک تفکر اسلامی که مقصود این مقاله است با مفهوم سبک تفکر روانشناسی اشتباه گرفته نشود ابتدا به بررسی این مفهوم در روانشناسی پرداخته میشود. رابرت استنبرگ - - 1988 یک مدل جامع برای سبک های تفکر 1با عنوان » نظریه خود حاکمیت ذهنی« ارائه داد. طبق این نظریه گفته شده است که رویکردهای متفاوتی برای حکومت بر یک جامعه و مدیریت فعالیتهای یک شخص وجود دارد که سبک تفکر نامیده میشود.
به عبارتی، سبکهای تفکر همان روش غالب برای استفاده از تواناییها در هر شخص است که با احساسها و گرایشهای شخصی همخوانی بیشتری دارد - حیدری،بهرامی،. - 1393 به عبارتی سبک تفکر به شیوه ترجیهی افراد برای استفاده از تواناییهایشان است و به خودی خود یک توانایی نیست بلکه به چگونگی استفاده از تواناییها اشاره دارد - گراوند و همکاران،. - 1393 تفکر و سبکهای تفکر مبحث بسیار گستردهای است که پرداختن به آن از حوصله بحث خارج است و آنچه در این مقاله اهمیت و ضرورت دارد پرداختن به سبک تفکر اسلامی است، تفکری که راهنما و هدایتگر انسان به سمت سعادت دنیا و اخرت است. در ادامه به بیان اهمیت تفکر و شناخت از دیدگاه اسلامی پرداخته میشود.
.3 جایگاه و اهمیت تفکر در اسلام
حضرت علی - ع - : » هر کس که اندیشه اش زیاد باشد، سرانجام راه به نیکی دریابد ]زیرا[ اندیشیدن آینهی بیغبار است که خرد آدمی را روشن می کند و جلادهندهی عقل هاست. - «صفا تاج، - 11 :1385 این سخن امام علی - ع - بیانگر اهمیت تفکر است. چنانچه در سیره پیامبر و امامان بر تفکر تاکید فراوانی شده است و آن را معادل هزار سال عبادت دانسته اند. امام علی - ع - در سخنی دیگر میفرمایند: هر گاه اندیشه را در تمام کارهای خویش مقدم داشتی ، سرانجام تمام امور تو نیک خواهد شد. - « همان - . تفکر و اندیشه رکن مهم زندگی انسان و بخش مهمی از زندگی انسان را میسازد و بخش جدا ناپذیر آدمی است و هیچ کاری بدون اندیشیدن قابل اجرا نیست، در نتیجه اهمیت بسیاری زیادی دارد که به آن توجه فراوان و برای بهبود آن اقدام شود.
.4 سبک تفکر اسلامی
اما نکته ای که وجود دارد اینکه هر تفکر و اندیشه ای راه درست و سرانجام نیک به دنبال نمیآورد. و سوالی که وجود دارد این است که کدام نوع اندیشه و چگونه فکر کردن راه سعادت را به انسان نشان میدهد؟ انواع انواع اندیشه های مفیدی که با توجه به منابع از آنها سخن گفته شده است عبارت اند از:
-1 اندیشه در قرآن مجید که خداوند بارها در قرآن کریم دعوت به اندیشه در قرآن کرده است.
-2 اندیشه در انسان که موجودی بسیار پیچیده است و لقمان حکیم در اندرز ناصری خویش به فرزندش میگوید که در نفس خویش، تأمل کند و در نیازهای روحی و جسمی خویش به فکر بیندیشد تا از این راه به مرگ در رستاخیز که از بزرگترین معضلات فکری بشر محسوب میشود پی ببرد.
-3 اندیشه در طبیعت، در آیاتی بسیار از قرآن بر طبیعت به عنوان یک موضوع قابل تأمل و مطالعه و سزاوار تحقیق و تدبر و تفکر تأکید میکند. چرا که طبیعت آینهی اسرار خداوند است.
-4اندیشه در تاریخ، یکی از مهمترین موضوعاتی که قرآن مجید بر تفکر به آن تأکید ورزیده تاریخ گذشتگان و سیر و سیاحت در جوامع انسانی است زیرا اندیشیدن انسان ها در سرنوشت پیشینیان خود آینه ای خواهد بود عبرت آموز برای رشد عقل تجربی و حرکت آیندهی آنان - صفا تاج ، . - 31 :1385 چهار موردی که ذکر شد محتواهای مفیدی برای اندیشیدن و تفکر است. تفکر در قدرت خدا، در افرینش خود، مخلوقات هستی، تفکر در زندگی گذشتگان همگی اندیشههایی هستند که راه صحیح را به انسان نشان میدهد و زمینه را برای شکلگیری علوم مختلف فراهم کرده است. با تفکر در طبیعت، علوم تجربی پدید آمده است، با تفکر در خویشتن علوم انسانی و با تفکر در خلقت و نظم هستی علوم فنی شکل گرفته است.
اما سوال دیگری که به وجود میآید اینکه چرا با وجود اینکه افراد بسیاری به این اندیشههای مفید میپردازند اما به سعادت نمیرسند اما افرادی دیگر با اندیشیدن به این موضوعات به سعادت حقیقی دست پیدا میکنند؟ در پاسخ می-توان گفت علاوه بر محتوای تفکر، شیوهی تفکر نیز اهمیت بسیاری دارد. در حکمت 48 نهج البلاغه هم تأثیر درست اندیشی و هم عامل موثر دیگر بر آن بیان شده است: »پیروزی در دوراندیشی و دوراندیشی در به کارگرفتن صحیح اندیشه و اندیشهی صحیح به رازداری است.
« یک عامل مهم در پیروزی و سعادت به کار گرفتن شکل درست اندیشه است. در قسمتی از نامه ی 53 نهج البلاغه آمده است: »همانا بخل و ترس و حرص ، غرایز گوناگونی هستند که ریشهی آنها بدگمانی به خدای بزرگ است.« در این سخن امام علی - ع - به بدگمانی به خداوند اشاره فرمودند که یک تفکر مفید است زیرا تفکر در مورد خداوند است اما به شیوهی نادرست صورت گرفته و مایهی گمراهی فرد گشته است.
