بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف شناخت مهم ترین راهکارهای استفاده از فضای مجازی در تدریس و یادگیری موثر در آموزش تدوین شده است. با توجه به این هدف در این مطالعه از روش تحلیل محتوای اسناد استفاده شده است . با اتکا به منابع و اسناد، مقوله محوری تعیین و از طریق برقراری ارتباط میان مقوله محوری و مقوله های فرعی و مفاهیم مرتبط نظریه زمینه ای تدوین و طراحی شد.بر اساس یافته های پژوهش بر مبنای نظریه که از اسناد و منابع نظری بدست آمد مهم ترین موانع به ترتیب اهمیت، نبود امکانات فنی مناسب، عدم زیر ساختهای آموزشی و شناخت ناکافی اساتید به دست آمد و مبتنی بر آن راهبردهای سه گانه ای تدوین شد که از میان این راهبردها کسب مهارت های فنی مهم ترین راهبرد و برقراری تعامل پویا در تدریس و مهارت های شناختی مرتبط با شبکه اجتماعی در اولویت دوم و سوم قرار داشت. که با توجه به این مهم و در پرتو شناسایی موانع و راهبردهای به کار گیری شبکه اجتماعی در آموزش می توان به بهبود مهارتهای تدریس و یادگیری دست یافت.
کلمات کلیدی: راهکار، فضای مجازی، آموزش، یادگیری موثر
.1 مقدمه
امروزه اینترنت نقش بزرگ و فزآینده ای را در زندگی اجتماعی افراد و همچنین در زندگی علمی آنها ایفا می کند - فرمر،. - 2010 نسل جدید خدمات اینترنت اشاره به نسل دوم خدمات اینترنتی مثل سایتهای فضای مجازی و ابزارهای ارتباطی که تأکیدشان بر همکاری و تقسیم مشارکت کردن بر خط بین کاربران است. برخی افراد شبکه ی اجتماعی را تعریف میکنند به عنوان سایت های بر خط1 که کاربران می توانند از طریق آن پروفایل هایی را ایجاد کنند و با دیگران برای دلایل شخصی2 یا حرفه ایشان 3 ارتباط برقرار کنند - لیزر،. - 2010 فضای مجازی جوامع اینترنتی عضو محور می باشند که به کاربرانشان اجازه پست کردن اطلاعات و پروفایل های شخصی اشان را مثل، نام کاربری، عکس، اطلاعات و ... را می دهد و همچنین اجازه برقراری ارتباط با توجه به شیوه های نوآورانه مثل، فرستادن بر خط پیام های خصوصی یا عمومی یا تبادل آنلاین عکس ها و اطلاعات شان را می دهد - جینگا و فوری،. - 2010 واژه سایبر، از ریشه یونانی لغت کنترل گرفته شده و به طور ترکیبی در واژه سایبرنتیک به کار رفته است.
واژه سایبر از لغت یونانی Kybernetes به معنی سکاندار یا راهنما مشتق شده است و بر همین اساس مفهوم سایبرنتیک دلالت بر سیستم های کنترلی ابر تکنولوژی های رایانه های به هم پیوسته، تکنولوژی جدید و واقعیات مصنوعی با راهبردهای دستیابی و کنترل سیستمی دارد - ویتاکر،. - 2000 این نام نخستین بار بوسیله ویلیام گیبسون - 1984 - 1 در رمان نورومانسر2 ابداع شد. فضای مجازی برای گیبسون در حقیقت فضایی تخیلی است که از اتصال رایانه هایی پدید آمده است که تمامی انسان ها، ماشین ها و منابع اطلاعاتی در جهان را به هم متصل کرده اند. این معنا به صورت تقریبی مشابه معنایی است که ما امروزه از کاربرد لفظ فضای مجازی در نظر داریم. کینزا فضای مجازی را برای مثال محیطی بر ساخته از اطلاعات نامرئی- اطلاعاتی که می تواند اشکال مختلفی به خود بگیرد- تعریف می کند. وی برای کمک به فهم این مفهوم سازی و ارائه یک تصویر خوب و مناسب از فضای مجازی به تعریف اجزای فضا از طریق اینترنت می پردازد - هولمز،. - 2001 همان طورکه کاترین هایلس - 1996 - 3
نشان می دهد دیدگاه گیبسون خودبه خود به وجود نیامده بود و دگرگونی های مبتنی بر فناوری انجام شده در دهه های 1830 و 1880 نقش زیادی در ظهور این اصطلاح داشت - نقل شده در ویتاکر، - 2004 فلیشی - 2002 - 4 نشان می دهد که ظهور فضای مجازی در واقع درست بعد از پایان جنگ جهانی دوم وبا راه افتادن موج فناوری های جدید کامپیوتری در فرم اولیه آن اتفاق افتاد - نقل شده در ویتاکر،. - 2000 این شبکه ها امکانات زیادی را برای پرورش اجتماعی شدن و وابستگی فراهم می کنند و به نظر می رسد بر سطوح اجتماعی کاربران تأثیر واقعی می گذارند. شبکه ی اجتماعی ابزارهای یادگیری ارزشمندی هستند زیرا آنها یادگیرندگان را برای ایجاد، انتشار و اشتراک گذاری کارهایشان قادر می سازد و همچنین شبکه ی اجتماعی می توانند تعامل و همکاری یادگیرنده را تسهیل کنند. یکی از ویژگی های متمایز فضای مجازی این است که آن ها فرصت هایی را برای حمایت کردن از ساختارها ی اجتماعی دانش در درون و بین افراد فراهم می کند.
از نظر پتیناتی 2006 ویژگی های شبکه ی اجتماعی شامل موارد زیر می باشد:
· هدف:5 رابطه مبتنی بر علایق فردی، بحث کردن، مواجه شدن با موضوعات خاص، کثرت و ناهمگنی علائق و انگیزه ها.
· تعلق داشتن:6 انگیزه خودانگیختگی و استقلال.
· زمان:7 زمان به صورت نامحدود می باشد.
· بهم پیوستگی و عوامل اختیار دهنده:8 سطح بالای اعتماد، احساس مسئولیت، مهارت ها ی تکنولوژیک سطح بالا، انتشار یا توزیع، انعکاس و ارزشیابی، و نوعی از رابطه قسمت کردن، ارزیابی - شروک،. - 2010
مهم ترین امکان فضای مجازی به آموزش کمک به بهبود و تسهیل روابط، همکاری، و تعامل بین افراد، سازمان ها و مؤسسات در موضوعات گوناگون مثل تجارت، پزشکی ، آموزشی و… است. با توجه به رشد چشمگیر فضای مجازی و اضافه شدن صدها هزار کاربر جدید به این شبکه ها؛ اما جامعه آموزشی در برنامه درسی کلاس خود به علت اینکه فضای مجازی با مسائل ایمنی و شخصی دانشجویان ارتباط دارد به آهستگی تکنولوژی شبکه اجتماعی را انتخاب می کنند. امروزه اغلب مربیان به علت اینکه این شبکه ها با یادگیری دانشجویان تناسب و هماهنگی ندارد در استفاده از آن تردید دارند. - ویتاکر،. - 2009
دانشجویان و اساتید در قرن 21 بهتر است انواع مهارت هایی مثل، شبکه اجتماعی را یاد بگیرند. استادان باید برای آموزش و راهنمایی مؤثر دانشجویان در یادگیری از این ابزارهای جدید استفاده کنند. برخی از نمونه های منتشر شده از آزمایش های موفق در پیشینه ادبی فضای مجازی وجود دارد. به طور کلی فرض می شود که این گزارشات مثبت رضایت کافی را برای انتخاب شبکه اجتماعی در آموزش را فراهم می کند و گرایش دانشگاه ها به فضای مجازی و انتخاب آن ها به عنوان یک مکانیسم ارتباطی و استفاده از قابلیت های آن برای پیشبرد توان آموزشی و پژوهشی آن ها، استفاده از فضای مجازی در توسعه آموزش و دانش را تبدیل به یک ضرورت کرده است.
سایت های شبکه اجتماعی در صورتیکه صحیح به کار گرفته شود می توانند ابزارهای مفید و مؤثری باشند و باعث تحول و دگرگونی اساسی در حوزه آموزش شود، به شرط آنکه ما توانایی کنترل آنها را جهت مناسب بودن با نیازهای دانش و علم داشته باشیم - لیزر،. - 2010 با توجه به مطالب فوق و اهمیت فضای مجازی و عدم آشنایی و استفاده کافی اساتید، دانشجویان و دانشگاهیان از این فناوری و از آنجایی که در این زمینه تحقیق کافی در کشور ما وجود ندارد، باید طرح و راهبردهایی را برای استفاده از آن در امر آموزش، یادگیری و پژوهش داشته باشند.
.2 روش
جامعه مورد مطالعه شامل کتاب ها و مقاله های منتشر شده به زبان انگلیسی در حوزه یادگیری الکترونیکی و شبکه اجتماعی می باشد. این جامعه از طریق جستجو چند 1 پایگاه اینترنتی منتشر کننده مقاله های علمی بین سال های 2003 تا 2013 شناسایی گردید. که تعداد 1 سند به عنوان اسناد منتخب پژوهش انتخاب شد که در این میان 50 اثر، خارجی و 4 اثر، داخلی بود که با نمونه گیری هدفمند و با توجه به میزان ارتباط آن ها با موضوع انتخاب شدند پس از تحلیل و با رسیدن به حد اشباع 18 اثر شامل 14 اثر خارجی و 3 اثر داخلی به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شد.
روش اصلی برای جمع آوری داده ها در این مطالعه تحلیل محتوای اسناد است. تحلیل محتوا یک شیوه پژوهشی است که برای تشریح عینی، منظم و کمی محتوای آشکار پیام های ارتباطی به کار می رود. این شیوه ابتدا در علوم ارتباطات به کار گرفته شد و در حال حاضر در تحلیل رسانه ها استفاده زیادی دارد.
در سال های اخیر این شیوه پژوهش در سایر علوم، از جمله پرستاری نیز مورد استفاده قرار گرفته است. تحلیل محتوا به اعتقاد بیشتر صاحبنظران روش پژوهشی است که برای بیان مفاهیم یا واژه های معینی در یک متن و یا مجموعه ای از متون استفاده می شود. برخی نیز آن را یک روش تجزیه و تحلیل داده ها می دانند. متن می تواند شامل کتاب، فصل یا فصل هایی از یک کتاب، نوشته ها، مصاحبه، گفتگو، عناوین و مقالات مطبوعات و اسناد تاریخی باشد. پژوهشگر با استفاده از تحلیل محتوا وجود مفهوم و ارتباط بین واژه ها و یا مفاهیم را تحلیل کرده و درباره پیام های موجود در متن، نویسنده آن، مخاطب و حتی فرهنگ و دوره زمانی اثر نتیجه گیری می نماید. که هر سند مورد کدگذاری و تحلیل اولیه قرار گرفت. برای تأمین روایی و پایایی مطالعه از روش ارزیابی لینکولن و گوبا که معادل روایی و پایایی در تحقیقات کمی است استفاده گردید.
بدین منظور بر پایه این روش چهار معیار، موثق بودن و اعتبار باور پذیری، انتقال پذیری، اطمینان پذیری و تأییدپذیری جهت ارزیابی در در نظر گرفته شد. برای دستیابی به هریک از این معیارها، کارهای زیر انجام گرفت. اعتبار: صرف زمان کافی برای پژوهش، تأیید داده های و فرایند پژوهش توسط چند متخصص. انتقال پذیری: کسب نظر و تأیید چند متخصص که در پژوهش مشارکت نداشتند در مورد یافته های پژوهش. اطمینان پذیری: ثبت و ضبط تمامی جزییات پژوهش و یادداشت برداری در تمامی گام های کار. تأیید پذیری: مستندسازی و حفظ تمامی گام های پژوهش و مستندات در فرایند پژوهش.
.3 یافته ها و نتایج
مهارتهای مورد نیاز بر اساس تحلیل محتوای اسناد در زمینه ز فراگیران برای استفاده بهینه از فضای مجازی عبارتند از : سواد رسانه و سواد انتقادی در استفاده از فضای مجازی، افزایش مهارت در کاربردهای آموزشی فضای مجازی، افزایش توان خود کنترلی در استفاده از فضای مجازی. که در ذیل به شرح هر یک از این راهکارها پرداخته شده است
