بخشی از مقاله
چکیده
ظرفیت های فضای مجازی به معنای بهره برداری از منابع، ابزارها و امکانات فضای مجازی برای توسعه و تبلیغ دین از طریق آموزش است. امروزه از ظرفیت های شبکه های اجتماعی، وب، نظام های مدیریت یادگیری، بازی های رایانه ای و سایر ابزارها جهت نشر آموزش های دینی و تبلیغ ادیان استفاده می شود. ظهور کلیساهای مجازی، پاسخگویی تمام وقت به سؤالات دینی و مهمتر از همه، زندگی معنوی در فضای مجازی، تنها بخشی از تعامل عالمان دین و کاربران در این فضا است. هدف از این مقاله، شناسایی چالشهای پیش روی ظرفیتسازی به منظور توسعه محتوای آموزشی در فضای مجازی و ارائه راهبردهایی برای ظرفیت سازی در این فضا، در حوزه آموزش است.
بنابراین، این مقاله با رویکرد پژوهش کیفیِ برخط و با استفاده از تحلیل دادههای موجود در فضای مجازی، ابتدا چالش های مرتبط با ظرفیت های آموزش محتوای دینی در فضای مجازی را بررسی و سپس به ارائه راهبردهایی به منظور بهره برداری بهینه از ظرفیتهای فضای مجازی میپردازد. نتایج حاصل از مطالعه نشان میدهد که با توجه به سرعت بسیار زیاد رشد و توسعه فضای مجازی ضرورت اتخاذهای راهبردهای سازنده و زیرساختی، تدافعی و محتوا محور بیش از پیش احساس میشود.
واژگان کلیدی: فضای مجازی، آموزش مجازی، محتوای دینی، راهبرد، ظرفیتسازی
.1 مقدمه
امروزه بشر دوره ای از زندگی خود را سپری میکند که فراتر از یک زندگی واقعی و فیزیکی و قواعد حاکم بر آن است. زندگی در فضای مجازی، برای عده ای یک زندگی دوم ودر عین حال کاملاً جاری تلقی میشود - بنیاسد، 1395ب - . کسانی که در حوزه های دینی علاقمند به یادگیری هستند از این امر مستثنی نیستند این افراد به دنبال پاسخ های شرعی خود در فضای مجازی هستند، یادگیری خود را ازطریق این فضا انجام می دهند و یافته های خود را با یادگیری دیگران به اشتراک می گذارند. علاوه بر این در این فضا فرصت هایی را پیش روی ما قرار داده است، که میتوان با رویکرد حداکثری از فرصتهای تبلیغ و نشر آموزشهای دینی از آن استفاده کرد.هدف از این پژوهش اول، شناسایی چالش های پیش روی ظرفیت سازی برای توسعه آموزش و محتوای دینی و دوم، ارائه راهبردهایی برای بهره برداری بهینه از فضای مجازی است. بنابراین به سؤال های زیر پاسخ داده خواهد شد:
-1 چالشهای پیش روی ظرفیتسازی برای توسعه محتوای آموزشهای دینی کدامند؟
-2 راهبردهای ظرفیتسازی به منظور بهرهبرداری از فضای مجازی در حوزه آموزشهای دینی کدامند؟
.2 ادبیات پژوهش
امروزه فضای مجازی هم فرصت ها و هم تهدیداتی را پیش روی بشریت قرار داده است. هرچند تهدیدات آن در کشور باعث نگرانی هایی شده است اما در هر صورت شرایط برای بهرهبرداری از فرصتهای آن نیز بسیار فراهم است. - بنی اسد ، 1395 الف، ص - بهره برداری از فرصت های فضای مجازی مورد تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز هست. در بیانات ایشان چنین اشاره شده است:فضایمجازی امروز از فضای حقیقیِ زندگی ما چند برابر بزرگ تر شده؛ بعضیهااصلاً در فضای مجازی تنفّس میکنند؛ اصلاً آنجا تنفّس میکنند، زندگی شان در فضای مجازی است. جوانان هم سروکار دارند با فضای مجازی، با انواع واقسام چیزها و کارها، با برنامه های علمی اش، با اینترنتش، با شبکه های اجتماعی اش، ... یک کسانی نشسته اند، فکر کرده اند، یک راهی باز کرده اند به عنوان این فضای مجازی و به قول خودشان سایبری؛ خیلی خب، از این استفاده کنید منتها استفادهی درست بکنید".1
قبل از آنکه صنعت هم زمان ارتباطات و در امتداد آن اینترنت بهعنوان شبکه ارتباطی و همچنین اطلاعاتی جهانی ظهور کند انسانها در فضای فیزیکی زندگی خود به سر میبردند. اما امروزه با ظهور انواع فناوریهای ارتباطی، زندگی در فضای مجازی در کنار فضای فیزیکی پا به عرصه وجود گذاشته و رخنمایی میکند.عاملی برای شناخت و تبیین بهتر این دو فضا و ارتباط آنها با یکدیگر، رویکرد دوفضایی شدن جهان را مطرح می کند. وی بر این باور است که زندگی فیزیکی و مجازی باید در کنار یکدیگر فهم شود. فهم جهان فیزیکی منهای مجازی و بالعکس، مطالعه را گرفتار نوعی خطای فهم میکند. - عاملی 1390، صص - 22-25
از دیدگاه هاراوی2 نیز ما اکنون سایبرگ - cyborg - شدهایم؛ ملغمهای از انسان و ماشین که جهات زیستشناختیمان با جهات الکترونیکی و مکانیکی در هم گره خورده است. - هاراوی، . - 1386رویکرد دوفضایی در آموزش های دینی به این معناست که در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات توجه صرف به آموزشهای حضوری کافی نبوده بلکه باید توأماً از فرصتهای و ظرفیتهای هر دو فضا برای تبلیغ و عرضه محتوای دینی، هم برای جهانیان و هم برای داخل کشور استفاده کرد.با رویکرد دو فضایی آموزش حضوری و مجازی در چهار حالت اتفاق میافتد: صرفاً آموزش در فضای مجازی، صرفاً آموزش در فضای فیزیکی، آموزش در فضای فیزیکی و امتداد آن در فضای مجازی ، آموزش در فضای مجازی و امتداد آن در فضای فیزیکی. - جدول - 1
یکی از امور خیریه که رشد و توسعه آن در فضای مجازی به شدت بالا رفته است به آموزشهای دانشگاهی، مدرسه و حوزه های علمیه در فضای مجازی میپردازد. در این حوزه در کشور دانشگاه ها و فعالین زیادی حضور دارند. آموزش یکی از امور خیریه است که اگر به صورت هدفمند انجام شود باعث خوداتکایی نیازمندان شده و دراین صورت خود آن افراد میتوانند تولید درآمد کنند. - بنی اسد، 1395 الف - عاملی هشت خصلت یا فرامتغیرهایی همچون سرعت، فراگیری، دسترسی دائم، فرازمانی و فرامکانی، جهانی بودن، سیال بودن، تشدید واقعت و چندرسانهای بودن را برای فضای مجازی برمیشمارد که همه چیز را تحت تأثیر قرار می دهند. - عاملی، 1390 صص - 26-29 این فرامتغیرها برای توسعه و ترویج آموزش محتواهای دینی نیز صادق هستند.
بر اساس آمارهای منتشر شده، در سال 1393 تعداد کاربران اینترنت بیش از 60 میلیون نفر تخمین زده شده است. به طوری که بیش از 50 درصد از ایرانیان حداقل عضو یکی از شبکه های اجتماعی هستند. - مرکز ملی فضای مجازی، - 1395 و بیش از 14 میلیارد ساعت بازی رایانه ای در سال صورت می گیرد. این قابلیت بزرگ فضای مجازی و در اختیار بودن آن ضرورت توجه به آموزش را بیش از پیش گوشزد میکند.امروزه متناسب با ظهور فضای مجازی، از ترکیب سایبر1 و موضوعات مختلف همچون پژوهش، اخلاق، جرم، حقوق، فرهنگ، جنگ و موارد متنوع دیگر، واژگانی ترکیبی بوجود آمده است؛ ظهور موضوعاتی همچون پژوهش سایبر - 2 پژوهش فضای مجازی - ، جنگ سایبر3، اخلاق سایبر1، جرائم سایبر2، فرهنگ سایبر3 و حقوق سایبر4
