بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای امروز که رسانههای ارتباط جمعی به شکلهای مختلفی زندگی انسان را احاطه کرده و افکار او را جهتدهی میکنند، فضای جدیدی در مباحث مربوط به دین و ارتباط آن با رسانه بهوجود آمده است که از یک طرف راه را برای تبلیغ معارف دینی و باال بردن سطح آموزشهای دینی هموارتر نموده و حرکت بهسوی برنامههای نوین تبلیغی را نوید میدهد؛ اما از سوی دیگر، بستر فراگیری را در اختیار دشمنان دین و شبههافکنان قرار میدهد.
در این میان و برای اینکه رسانههای مختلف- به ویژه اینترنت- بتوانند توان باالیی در این عرصه داشته باشند؛ نیاز به مدیریتی کارآمد در این عرصه خودنمایی میکند. مدیریت رسانه بر دو پایه اساسی مدیریت مطلوب سازمان رسانهای و مدیریت محتوای رسانهای استوار است؛ فضای مجازی نیز بهعنوان یک رسانه بسیار گسترده و در دسترس ظرفیت باالیی در تبلیغ و آموزش معارف دینی دارد، که برای تحقق هر چه بیشتر چنین ظرفیتی نیاز به راهکارهای عملی در بخش مدیریت رسانه است.
برای تولید یک بسته تبلیغی یا آموزشی و ارائه و کسب موفقیت در ارائه آن که جلب اعتماد مخاطب و تأثیرگذاری در افکار اوست، عوامل متعددی دخیل هستند؛ از جمله افراد، ابزارها و روشها که با هماهنگی و پویایی بیشتر هر کدام از این بخشها میتوان به یک رسانه جذاب، پرمخاطب و تأثیرگذار رسید. بنابراین، بسته تهیه شده برای تبلیغ یا آموزش در فضای مجازی باید جذاب باشد؛ برای جذاب شدن آن نیز الزم است به مؤلفههایی همچون نیاز مخاطب و سرگرمی و چگونگی طراحی توجه کرد؛ همچنین این بسته باید در تمام ابزارهای معمول دریافت کننده اینترنت قابل دسترسی باشد.
در این پژوهش سعی شده با استفاده از اصول مدیریت رسانه و چشمپوشی از برخی مباحث تئوری، راهکارهای عملی برای رسیدن به یک رسانه جذاب، پرمخاطب و تأثیرگذار ارائه شود.
مقدمه
امروزه رسانهها فاصله بین جوامع و انسانها را کاسته و جهان را به دهکدهای تبدیل کردهاند که اهالی آن با توجه به نوع رسانهای که مخاطب آن هستند، رفتارها و کنشهای متفاوتی دارند؛ بهواسطه همین رسانهها با یکدیگر گفتگو میکنند و به تضارب آرا میپردازند. در ابتدا آنچه بهذهن میرسد خدمت تمامعیار تکنولوژی رسانهای به انسان برای افزایش رفاه و سطح آگاهی انسان است؛ لذا رسانهها اطالعات را در کوتاهترین زمان و به شکلهای زیبا و جذاب در اختیار انسان میگذارند، هر لحظه به دانش او افزوده و او را رشد میدهند و فضای مناسبی برای گفتگو و واکاوی نظریهها جهان فراهم کردهاند تا جایی که انتشار ایدههای جدید در عرض چند دقیقه به ارزانی و آسانی در کل جهان امکانپذیر شده است.
از طرف دیگر- در عصر حاضر- رسانهها با هجوم اطالعاتی به انسانها و ایجاد شرایط اشباع رسانهای تا حد زیادی قدرت انتخاب و گزینش را از مخاطب گرفته و محتوای خود را در ناخودآگاه مخاطب القا میکنند؛ بهنحوی که انسانها و تودهها حاکم بر رسانهها نیستند. بنابراین باید توجه داشت که اگر از ظرفیت موجود بهدرستی استفاده نشود، همین ظرفیت در اختیار رقیب قرار میگیرد؛ استفاده از ظرفیت رسانهها برای ترویج معارف دینی همچون یک فرصت طالیی است که از آن به درستی استفاده نمیشود.
در این میان، دانشگاههای مجازی و نهادهایی که عهدهدار تبلیغ معارف دینی در فضای مجازی هستند، باید برای رسیدن بهدرصد باالیی از اهداف خود برنامهریزی منسجم و کارآمدی داشته باشند و رسانه خود را بهدرستی مدیریت کنند؛ چرا که مدیریت درست این رسانهها موجب میشود بخش زیادی از ظرفیت موجود محقق شود. در این پژوهش، راهکارهایی عملی که میتواند یک رسانه را پویا و موفق سازد مورد بررسی قرار گرفته است.
مبانی نظری پژوهش
در ابتدا بهدلیل میانرشتهای و گسترده بودن بحث و نیز مجمل بودن برخی اصطالحات- الزم است- بهتعریف و تبیین مفاهیم کلیدی پژوهش پرداخته شود تا از انحراف در مسیر تحقیق جلوگیری شود.
.1 مدیر یت
مدیریت1 فن صحیح هدایت یک یا چند فرد در یک مجموعه برای رسیدن به هدف از پیش تعیین شده است، که از دیرباز در میان جوامع بشری رایج بوده است؛ البته مدیریت رایج در میان آنها بیشتر بر اساس تواناییها و استعدادهای شخصی افراد انجام میگرفته و در نهایت مدیر از تجربه یا توصیه افراد دارای سابقه مدیریتی بهرمند میشد؛ اما امروزه مدیریت به یک دانش تبدیل شده و جایگاه مهمی در میان علوم انسانی پیدا کرده و در حوزههای مختلفی ورود پیدا یافته است. در یک بیان کوتاه، میتوان مدیریت را اینگونه تعریف کرد: فرایند بهکارگیری مؤثر منابع انسانی و امکانات مادی برای تحقق اهداف سازمان است.2
.2 رسانه
در رابطه با چیستی رسانه3 توضیحات گوناگونی ارائه شده؛ اما در مقام تبیین اصطالحی آن باید توجه داشت که اصطالح رسانه بیشتر با کاربردهای رسانه ارتباط دارد تا اینکه با فناوریهای رسانه مرتبط باشد. به عبارت دیگر، اصطالح رسانه بیشتر بهمحتوای رسانه اطالق میشود نه انواع ابزارها؛ مانند فضاها- مثل اینترنت- فرستندهها و گیرندهها. بهعنوان نمونه؛ تلویزیون- غالبا - رسانه نامیده میشود، زمانی که تلویزیون رسانه خوانده میشود منظور از آن، وسیلهای که امواج را دریافت و پخش میکند نیست؛ بلکه محتواهایی است که از آن پخش شده بهدست مخاطب میرسد و مخاطب نیز با آن ارتباط برقرار میکند. در مورد اینترنت نیز چنین است؛ وقتی اینترنت را یک رسانه مینامند مراد، محتوایی است که بهوسیله آن در همهجای جهان گسترده میشود و به دست مخاطبین میرسد نه اینکه کدهای رایانهای، هاستها و رایانهها مدنظر باشد.4
مدیریت رسانه
مدیریت رسانه1 محصول تخصصی شدن دانش مدیریت و امتزاج آن با سایر رشتهها و رویکردهای علمی- از جمله علم ارتباطات، فناوری، جامعهشناسی و اقتصاد-است؛2 البته در مقام تعریف مدیریت رسانه رویکردهای متفاوتی وجود دارد بهگونهای که طیفهای مختلف از پژوهشگران این حوزه، مدیریت رسانه را با توجه بهرویکرد نزدیک بهخود تفسیر کردهاند. شایعترین رویکرد که در کشور ایران نیز شیوع دارد، همان نگاه سازمانی بهمدیریت است که در عرصه رسانه نیز تعمیم داده میشود؛ به این صورت که بهمدیریت رسانه بهعنوان مدیریت یک سازمان رسانهای نگاه میشود که مدیر آن باید با استفاده بهینه از منابع مالی و انسانی و ابزارها به اهداف سازمان برسد؛ این نوع نگرش به مدیریت رسانه غلط نیست، اما کامل هم نیست؛ زیرا در این تعریف بخش مدیریت در نظر گرفته شده اما به بخش رسانه توجهی نشده است. بنابراین، باید مدیریت رسانه را به دو حوزه اساسی تقسیمکرد:
- مدیریت سازمان رسانهای3؛
- مدیریت محتوای رسانهای.4
این دو حوزه ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند؛ اینکه مدیر رسانه نسبت بهمحتوایی که در مجموعه او تولید یا ارائه میشود تخصصی نداشته باشد، موجب کندی کار و افول آن رسانه خواهد شد.
.1 مدیریت رسانه دینی
برای تبیین چیستی مدیریت رسانه دینی5 ابتدا باید مبحث رابطه دین و رسانه و سپس رسانه دینی بررسی شود.
- ترابط دین و رسانه
در رابطه با ارتباط دین و رسانه دیدگاههای متعددی مطرح شده است- بهویژه بعد از عصر روشنگری6 در غرب و افزایش تفکرات الحادی در میان صاحبنظران- این نظریه رشد پیدا کرد، که دین- صرفا- ساخته ذهن بشر بوده و منشأ ماورائی ندارد؛ چالشی که در آن دوره به وجود آمد و اکنون نیز در میان برخی رواج دارد، طرح پرسش زیر است:
- آیا در دوران مدرنیته7 همراه با رشد فناوری و پیدایش رسانههای نو میتوان همچنان دیندار ماند و پیرو سلوک دینی بود یا اینکه این مقولهای مربوط به قبل از مدرنیته و جهالت و تاریکی است که انسان در آن بهسر میبرد؟ البته پاسخ به این سؤال و سؤالهای مشابه آن فراتر از اهداف این پژوهش است؛ اما با اندک تأملی در تاریخ دین و روش و منش مروجین آنها میتوان دریافت- در طول تاریخ- ادیان الهی برای ترویج معارف خود در میان مردم از روشها و ابزارهای متناسب با سطح آنها بهره بردهاند. بنابراین، اگر رسانه بهمعنای عام در نظر گرفته شود، دین و رسانه ارتباطی منسجم در طول تاریخ ادیان داشتهاند؛ برای مثال- در دین اسالم-منبر رسانهای است که همراه با ظهور اسالم در خدمت ترویج معارف اسالمی بوده است و تا به امروز نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
