بخشی از مقاله
چکیده
امروزه از مهمترین شاخصهای پیشرفت یک کشور را میتوان در میزان کمی و کیفی تولید ملی، نرخ اشتغالزایی و رفع محرومیتها دانست. با بسط اقتصاد کلان جدید، دانش چگونگی تأثیر سیاستهای دولت بر اقتصاد پیشرفت کرده است. لذا زیربنای دولت کارآمد را بایستی در اقتصاد کارآمد جستجو کرد. در هدف از این پژوهش بررسی راهکارهای اقتصاد تولید محور بر اساس تبیین مدل راهبردی SWOT استاساساً SWOT یک برنامهریزی استراتژیک است. روشSWOT نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهاست.
روش پژوهش بهصورت تحلیلی-توصیفی و استنادی است. یافتههای پژوهش بیانگر پتانسیل بالای مؤلفههای وجود یک اقتصاد شکوفا مانند وجود ذخایر عظیم انواع معادن، کشاورزی چهارفصل، نیروی انسانی بالا که با بهرهمند شدن از امتیاز وزنی 0/72 در جایگاه نخست نقاط قوت و اقتصاد خام فروشی وابسته به نفت و معادن و عدم وجود صنایع تبدیلی متناسب با آنها، عدم توزیع عادلانه ثروت ملی به جامعه بهخصوص اقشار ضعیف جامعه با امتیاز وزنی 0/36 در جایگاه نخست ضعفها قرار دارد. نتیجه این پژوهش نشان میدهد با توجه به داشتههای عظیم منابع معدنی، انسانی، ضرورت توانمندسازی، استفاده از تهدیدات بهعنوان فرصت، مدیریت منابع انسانی، رفع نقایص کمی و کیفی تولید ملی منطبق بر شاخصهای موجود جهانی، مبارزه عملی با رانتخواری و هرگونه فساد اقتصادی، جهت شکوفایی اقتصاد کشورمی باشد.
مقدمه
هر جامعهای سه رکن اساسی دارد؛ فرهنگ، سیاست و اقتصاد. این سه رکن متقوم هم هستند و از بین آنها، فرهنگ نقش مهمتری دارد.[1] مسئله اقتصاد بعد از اعتقاد جزء مهمترین عناصر استقلال سیاسی یک مملکت است.[2] مفهوم جهاد اقتصادی و خصوصاً کلمهی جهاد یک تعبیر استعاره گونه و دارای معانی و دلالتهای خاصی است. کلمیه جهاد معمولاً بهنوعی تلاش مقدس اطلاق میشود و یکی از کلماتی است که در گفتمان دینی ما معنا پیدا میکند و همیشه صبغهی تقدس را در درون خودش دارد.
نکتهی اول اینجاست که ابعاد دنیوی با ابعاد مقدس اسلامی درهمآمیخته شده و برای همین هم کار کردن برای مسائل اقتصادی، پیشرفت و آبادانی و عمران کشور را با مسئلهی مقدسی به اسم جهاد تلفیق میشود[3] که میتواند سبب استقلال اقتصادی و خلق حماسه سیاسی شود. کشور ما هماکنون توانسته است بسیاری از چالشهای اساسی را پشت سر بگذارد و توطئهها را خنثی کند. در چنین وضعیتی بیشک ایران با توجه به ظرفیتهای فراوان میتواند با یک مدیریت صحیح تنها در عرض چند سال بسیاری از چالشها و موانع مهم اقتصادی و علمی و محرومیتها را پشت سر بگذارد. اهداف برنامه پنجم توسعه و همچنین سند چشمانداز بهخوبی جایگاه اقتصادی و علمی ایران را در آینده ترسیم کرده است. سال 92 باید سکوی پرتابی برای دستیابی به این اهداف باشد.
[4] درواقع بهبود فضای کسبوکار به معنای بهبود و رونق فضای تولیدی و درنتیجه سنگ بنا و محرک رشد اقتصادی و محرومیتزدایی است. بهگونهای که اصلاح و بهبود فضای کسبوکار زمینه مشارکت بخش خصوصی در عرصه اقتصاد، ارتقاء سطح اشتغال و تولید و مشارکت آحاد جامعه را فراهم میسازد. در دهه 1980 بسیاری از اقتصاددانان بهضرورت کاهش تصدیگری دولت در فعالیتهای اقتصادی برای حضور فعال بخش خصوصی و بهرغم خود خصوصیسازی روی آوردند و از اواخر دهه 1990 بهبود فضای کسبوکار موضوع اصلی سیاستگذاران اقتصادی بوده است که در صورت اجرا راهکار مناسبی در محرومیتزدایی کشور خواهد بود.
در سیاستهای کلی برنامه پنجم توسعه نیز بهبود فضای کسبوکار کشور با تأکید بر ثبات محیط اقتصاد کلان، فراهم آوردن زیرساختهای ارتباطی، اطلاعاتی، حقوقی، علمی و فناوری موردنیاز، کاهش خطرپذیریهای کلان اقتصادی، ارائه مستمر آمار و اطلاعات بهصورت شفاف و منظم به جامعه مدنظر قرارگرفته است.[5] جهاد اقتصادی ریشه در قرآن و سنت دارد. آموزههای دینی سرشار از آیات و روایاتی است که نشان میدهد تلاش ایثارگرانه همراه باانگیزههای الهی، بهگونهای که موجب استقلال اقتصادی و استغنای کشور از بیگانگان گردد، نوعی جهاد در راه خدا محسوب میشود که بهنوعی ایجادکننده حماسه اقتصادی و بهتبع حماسه سیاسی نیز خواهد شد.
دراینباره تنها اشاره به یک نکته لطیف در آیه بیستم سوره مزمل کافی است، خداوند در این آیه شریفه »تلاش برای زندگی را در کنار جهاد فی سبیل االله قرار داده و این نشان میدهد که اسلام برای این موضوع اهمیت زیادی قائل است.« رسول اکرم - ص - با استناد به همین آیه فرمود: »هیچ کاسبی نیست که طعامی را از جایی بهسوی شهری از شهرهای مسلمین وارد کند و آن کالا را به نرخ روز در آن شهر به فروش برساند، مگر آنکه نزد خدا منزلت شهید را داشته باشد.
«این نکته در تلاشهای اقتصادی شخصی و خانوادگی نیز صدق می کند، چنانچه امام موسی بن جعفر - ع - میفرماید: »کسی که در جستجوی روزی حلال است تا خود و خانوادهاش را تأمین کند، همانند مجاهد در راه خداست. «تا افراد جامعه اعتقاد و باوری به مفهوم جهاد اقتصادی نداشته باشند آن را تنها در حد یک شعار تلقی خواهند نمود» .[6]جهاد اقتصادی« نیازمند بازشناسی منابع و بهرهوری تمام از آنها است؛ هم منابع مادی و هم منابع انسانی. وانهادن منابع طبیعی و سوء مدیریت و عدم محرومیتزدایی مصداقهای مهم کفران نعمت است که مانع تحقق جهاد اقتصادی میشوند[7] و خود مانعی برای حماسه سیاسی نیز است.
روششناسی تحقیق
این پژوهش بر اساس روشی تحلیلی-توصیفی با استفاده از منابع مکتوب و غیر مکتوب و نیز مدل راهبردی SWOT به تدوین استراتژی اساسی جهت محرومیتزدایی اقتصادی در خلق حماسه اقتصادی در کشور پرداخته است. بدین منظور بر اساس پرسشنامه تدوینشده که در بردارنده جامعه آماری مردم و کارشناسان مختلف کشور است و بر اساس فرمول کوکران جامعه آماری 350 نفری که شامل 300 نفر مردم و 50 نفر کارشناس است که جهت شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها اقدام گردید. در ادامه پس از شناسایی نقاط به وزن دهی و رتبهبندی آنها اقدام و درنهایت به تدوین استراتژیها در قالب برنامههای بلند، میان و بلندمدت انجام پذیرفت و راهکارهایی ارائه گردید.
نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها با استفاده از مدل SWOT
تحلیل SWOT بهمنظور شناسایی و بررسی عوامل مؤثر درونی - نقاط قوت و نقاط ضعف - و عوامل تأثیرگذار بیرونی ناحیه - فرصتها و تهدیدها - بر اقتصاد کشور به کار برده میشود. در حقیقت از این روش بهعنوان ابزاری جهت شناسایی مسائل استراتژیک و ارائه راهبردها و استراتژیهای مناسب استفاده میگردد.[8] در ابتدا با سنجش محیط داخلی و محیط خارجی ناحیه، فهرستی از نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدات مورد شنایی قرار گرفت و سپس بهوسیله نظرخواهی و صحبت با مردم، مسئولان و کارشناسان، این عوامل مشخص و جهت برطرف نمودن یا تقلیل نقاط ضعف و تهدیدها و تقویت و بهبود نقاط قوت و فرصتهای موجود در ارتباط با تقویت توان اقتصادی و خلق حماسه اقتصادی در کشور، پیشنهادها و استراتژیهای مناسبی ارائه گردید.
عوامل داخلی مؤثر بر اقتصاد
با استفاده از ماتریس ارزیابی داخلی روابط بین موضوعات مختلف را شناسایی و ارزیابی کنند و به ارائه راهحلهایی برای آنها بپردازند.
