بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری در شرایط کنونی یکی از مهم ترین استراتژیهای توسعه مناطق مورد استفاده قرار گرفته و می گیرد. بسیاری از کشورهایی که فاقد پتانسیل لازم هستند با ایجاد جذابیت های مصنوعی توانسته اند به رونق اقتصادی خود بیفزایند. در این میان کشور ایران وبه خصوص منطقه کردستان و مریوان با برخورداری از جذابیت های ویژه طبیعی و گردشگری هنوز نتوانسته اند از پتانسیلهای موجود استفاده لازم را بنمایند و نیازمند برنامه ریزی جامع و راهبردی می باشد
به همین منظور در تحقیق حاضر بر اساس روشی تحلیلی-توصیفی و بهره گیری از داده های حاصل از پرسش نامه و استفاده از منابع موجود در این زمینه و در چهارچوب مدل SWOT به تدوین استراتژی توسعه گردشگری مریوان اقدام شده است. نتایج بیانگر آن بودند که وجود چشم اندازهای زیبای طبیعی و به خصوص تاریخی با بهره مندی از جذابیت های باستانی از دوره های مختلف تاریخی با امتیاز وزنی 0/56 در رده اول نقاط قوت، عدم وجود برنامه ریزی و سرمایه گذاریهای دولتی در این ناحیه، ضعف مدیریت و فقدان ثبات در آن و نامناسب بودن و عدم کفایت تسهیلات بهداشتی، خدماتی، تسهیلات و تجهیزات اقامتی و رفاهی با امتیاز وزنی 0/38 در جایگاه نخست ضعف ها، ایجاد اشتغال و فرصت کارافرینی برای منطقه و کشور با امتیاز وزنی 0/46 بالاترین امتیاز وزنی را داشته و در مرتبه اول فرصت های موجود و پایین بودن سطح بهداشت و کمبود خدمات رسانی درمانی با امتیاز وزنی 0/50 در جایگاه نخست تهدیدها قرار دارد.
مهم ترین راهبرد در این زمینه نیز می تواند بهره برداری و برنامه ریزی بخش خصوصی و دولتی از جذابیت های متنوع گردشگری در راستای ایجاد اشتغال و توسعه هر چه بیشتر در منطقه می باشد که می تواند زمینه ساز توسعه محلی و ملی را سبب گردد.
مقدمه
از میان شاخص های حیاتی و نمادین تمدن های دنیای قدیم و جدید، گردشگری تنها نمادی است که گستره جغرافیایی آن را مرزهای سیاسی کشورها، تقسیمات اداری و قلمرو اقتدار قومی تعیین نمی کند
صنعت گردشگری پس از نفت و خودور، سومین صنعت بزرگ جهان به شمار میآید. این صنعت در گردش مالی کشورها جایگاه ویژهای دارد و در آینده به حتم یکی از صنایع نخست جهان خواهد بود. سالها قبل مراکز گردشگری شکلی عمومی داشت. با گذر زمان و پیشرفت این صنعت، کم کم زیر شاخههای فراوانی چون گردشگری شهری، گردشگری روستایی، گردشگری فرهنگی، گردشگری الکترونیکی و مجازی، گردشگری غذا، گردشگری فضایی، گردشگری ماجرا جویانه، گردشگری ساحلی، کوهستانی، گردشگری اقلیمی، گردشگری نوستالژیک وگردشگری سلامت به آن اضافه شد
براساس برآورد بانک جهانی، میزان ثروت جهان تا سال 2020 سالیانه 0/3 رشد خواهد کرد، در حالی که تعداد گردشگران بین المللی سالیانه 4/1درصد رشد می کند.[12] لذا به منظور تنوع بخشیدن به منابع رشد اقتصادی و درآمدهای ارزی و هم چنین ایجاد فرصت های شغلی جدید در کشور، توسعه صنعت گردشگری از اهمیت فراوانی برخوردار است، چرا که ایران از نظر جاذبه های گردشگری جزو ده کشور برتر جهان و از حیث تمدنی جزو 5 کشور تمدنی جهان قرار دارد که این امر نشان دهنده جاذبه های متنوع و منحصر به فرد تاریخی، مذهبی، فرهنگی و طبیعی کشور است.
این نشان دهنده اهمیت این صنعت در اقتصاد جهانی و ملی و ضرورت برنامه ریزی در این امر می باشد. در شرایطی که قرن بیستم به پایان رسیده است، هنوز توسعه برخی از منطقه ها در کشور با مسائل و چالش های متعددی مواجه است. لذا به نظر می رسد که راهبردهای گذشته در زمینه توسعه نواحی خیلی موفقیت آمیز نبوده و نتوانسته اند مسائلی همچون فقر، اشتغال، بهداشت، امنیت غذایی و پایداری محیط زیست را تأمین کنند. این راهبردها در توزیع منافع حاصل از رشد و توسعه نیز چندان موفق نبوده و سبب ایجاد مشکلات متعددی برای برخی نواحی شده اند.
امروزه یکی از راهبردهایی که اخراًی در اغلب کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته، توسعه و گسترش توریسم در نواحی محروم و دارای پتانسیل های لازم برای گسترش گردشگری می باشد.
گردشگری یکی از بخش های مهم اقتصادی است که توانسته است به عنوان یک صنعت پاک مطرح شود و ضمن افزایش درآمدهای ارزی برای اقتصاد ملی، کمک شایسته ای به رونق اشتغال و ایجاد درآمدها نیز نماید . ای ن صنعت به عنوان یک صنعت جلو برنده در توسعه مجموعه ای از صنایع دیگر بویژه هتل داری، رستوران داری، حمل و نقل داخلی و بین المللی و صنایع دستی نقش مهمی داشته و دارد.
در دهه های اخیر رشد و توسعه صنعت گردشگری و اتخاذ آن به عنوان یکی از فعالیتهای عمده اقتصادی از طرف کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و رقابت مقاصد عمده گردشگری در جهت جذب گردشگران، برنامه ریزان را بر آن داشته تا جهت افزایش درآمدهای حاصله از فعالیتهای گردشگری به دو مقوله مهم توجه نمایند: اول افزایش رضایت گردشگران و ارتقای لذت و کیفیت تجربه گردشگری دوم تلاش در جهت حفظ منافع جوامع میزبان.[ 2 ] متاسفانه کشور ایران با توجه به دارا بودن جاذبه های فرهنگی، تاریخی و طبیعی که در رده دهم کشورهای دنیا قرار دارد، سهم بسیار ناچیزی در حد چند هزارم درصد یعنی 630 میلیون دلار را از این درآمد کلان جذب نموده است.
اگر شکل توسعه فعالیتهای گردشگری ناپایدار بوده و منطبق با ظرفیت پذیرش محیطی و انسانی این مقاصد نباشد دیر یا زود این مقاصد با افول بازار گردشگری روبرو خواهند شد و گردشگری این مقاصد از رونق خواهد افتاد
رضوانی[11] در مقاله خود چنین اشاره نموده است که پیامدها ی زیست محیطی گردشگری را در حوضه آبخیز سد لتیان با استفاده از مدل SWOT مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
وفایی[ 22] در پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان با عنوان» تحلیل فرآیند و شکل گیری فرم کالبدی بافت قدیم شهر کاشان« به مطالعه بافت شهر کاشان و نحوه شکل گیری آن می پردازد و نتیجه می گیرد که عدم تناسب شبکه دسترسی مناسب، کمبود امکانات، کیفیت بناها و مصالح مورد استفاده در ساخت بناها ازجمله عوامل موثر در تغییر فرم و ریخت شناسی و تحولات کالبدی بافت قدیم شهر کاشان به شمار می روند .
مهدیزاده[20] در مبانی و راهکارهای توسعه گردشگری در ایران به بررسی صنعت گردشگر ی پرداخته و راهکارهایی مانند گسترش فعالیت های شهرداری و دیگر سازمان ها را ارایه کرده است و به این نتیجه رسیده است که تمامی مسایل مرتبط به گردشگری ایران، با همکاری سازمان های مربوطه مرتفع می شود. در مقاله دیگری تحت عنوان » تحلیل عوامل موثر بر گسترش گردشگری در ناحیه شمالغرب کشور با استفاده از مدل راهبردیSWOT» ، عیسی ابراهیم زاده[5] ، امکان توسعه و اصلاح نهادهای مدیریت، تقوی ت تبلیغات، تعامل و همفکری بین مسئولان منطقه آزاد و سازمان های مرتبط با گردشگری و مردم و توسعه اکوتوریسم را از مهم ترین رهیافت ها به منظور توسعه گردشگری این ناحیه تلقی کرده است .
حمیدی و همکاران[9] به بررسی تبیین استراتژی گردشگری ورزشی کشور - ایران - مبادرت ورزیده و نتایج تحقیق حاکی از آن است که در نقاط قوت گردشگری ورزشی کشور گویه وجود تنوع در بازی های بومی و محلی کشور بالاترین میزان اهمیت در بخش ضعف گویه فقدان برنامه ریزی و استراتژی صحیح، دقیق و علمی برای توسعه گردشگری ورزشی در کشور به عنوان بالاترین نقطه ضعف از دیدگاه پاسخ دهندگان را در این بخش دارا می باشد و در بخش فرصتها گویه اقلیم یا شرایط آب و هوایی مناسب جهت برگزاری اردوها و مسابقات مختلف از جمله اسکی، قایقرانی و. . . بالاترین میزان اهمیت و در بخش تهدیدها گویه وجود دیدگاه منفی و تبلیغات سوء کشورهای خارجی در مورد ایران به عنوان بالاترین مورد که صنعت گردشگری ورزشی کشور را مورد تهدید قرار می دهد، انتخاب گردید .
ابراهیم زاده و همکاران[6] به ارائه برنامه ریزی استراتژیک توسعه گردشگری، با تأکید بر گردشگری مذهبی - مطالعه موردی: شهر قم - اقدام نموده اند و با بهره گیری از مدل سوات به این نتیجه دست یافته اند که در واقع استراتژی محافظه کارانه WO2 با امتیاز 6/49 به مثابه بهترین استراتژی توسعه گردشگری مذهبی شهر قم تلقی می گردد.
به منظور تحقق این امر مهم، استراتژی مذکور می تواند با اجرا و تقوی ت فضاهای سرگرمی و تفریحی - پارک و شهربازی - و فضاهای سبز و همچنین تقویت جاذبه های طبیعی به عنوان عنصر مکمل گردشگری مذهبی، در تمام طول سال، برای جلوگیری از فصلی شدن گردشگری شهر و افزایش مدت اقامت گردشگران در شهر عملی گردد. در عین حال استراتژی تهاجمی So2 با امتیاز 7/33، موثرترین راهبرد پس از محافظه کارانه قلمداد می شود. به منظور نیل به اهداف تحقیق و توسعه گردشگری به بهره گیری از این استراتژی، توسعه علوم اسلامی از یک سو و افزایش تبلیغات و جذب طلاب و گردشگران مذهبی -فرهنگی خارجی با معرفی جایگاه واقعی کارکردهای مذهبی-فرهنگی شهر قم به سایر کشورها و همچنین ایجاد اشتغال و درآمد پایدار از سوی دیگر پیشنهاد می گردد.
برای ایجاد یک توسعه همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد به جای منابع نفتی نیازمند استفاده از تمامی امکانات و قابلیت ها می باشیم. در این راستا توسعه صنعت جهانگردی که اقتصاددانان آنرا سومین پدیده اقتصادی پویا و روبه رشد پس از صنعت نفت و خودروسازی می دانند، به عنوان نیاز اساسی کشور مطرح می شود لذا بررسی موانع توسعه این صنعت در مناطق مختلف کشور ضرورت می یابد. بنابراین شهرستان مریوان به عنوان یکی از منطقه های کمتر توجه کننده به درآمدهای ناشی از گردشگری و توسعه ناخالص ملی، علیرغم دارا بودن جذابیت های متنوع گردشگری، به لحاظ کسب درآمد هنوز نتوانسته است به طور مطلوب از آنها استفاده نمایدو قطعاً برای شناسایی و بهبود وضعیت گردشگری منطقه باید کلیه عوامل از نقاط مثبت، منفی، ظرفیت ها و پتانسیل ها شناسایی گردد و بر اساس آن به تدوین استراتژی مناسب توسعه گردشگری مریوان اقدام نمود.
جذابیت های گردشگری شهرستان مریوان
شهرستان مریوان در میان سلسله جبال زاگرس، در غرب استان و در فاصله ی 125 کیلومتری شمال غرب سنندج واقع شده مرکز آن شهر مریوان، یکی از زیباترین و پرجا ذبه ترین شهرهای کردستان است - شکل شماره . - 1
شکل شماره : 1 موقعیت شهرستان مریوان در کشور و استان
شهرستان مریوان دارای جذابیت های توریستی فراوانی به لحاظ فرهنگی -تاریخی و بخصوص طبیعی می باشد که جدول شماره - - 1 جذابیت های این شهرستان را نشان می دهد.
جدول -1 جذابیت های توریسمی شهرستان مریوان
از دیگر مناطق دیدنی شهرستان می توان به دریاچه زریوار اشاره داشت که " این دریاچه مهم ترین تالاب و کم نظیر ترین جاذبه آبی در غرب کشور محسوب می شود که در ارتفاع 1285 متری سطح دریا قرار گرفته است[18] و دریاچه ای دائمی با آب شیرین در قسمت شمالی دشت مریوان در 128 کیلومتری شمال غربی سنندج که محصور بین کوه های مرتفع پوشیده از جنگل است. از نظر محیط اکولوژیکی مناسب و آب آن از نظر کیفیت شیمیایی بسیار خوب و قابل شرب می باشد. در این دریاچه انواع ماهی های خوراکی به سر می برند، همچنین تعداد زیادی مرغان دریایی در منطقه دریاچه زندگی می کنند. از مناطق باستانی نیز می توان به " تپه زیویه در 42 کیلومتری شهر سقز که منطقه ای باستانی می باشد، اشاره داشت
همچنین این شهرستان دارای روستاهای بسیار زیبا و جذاب می باشد که جدول شماره - 2 - روستاهای این شهرستان را نشان می دهد.
جدول -2 روستاهای توریستی شهرستان مریوان
روش تحقیق
تحقیق حاضر بر اساس روشی تحلیلی-توصیفی و بهره گیری از داده های حاصل از پرسش نامه و استفاده از منابع موجود در این زمینه و در چهارچوب مدل SWOT به تدوین استراتژی توسعه گردشگری مریوان اقدام شده است. جامعه آماری در بردارنده 500 نفر از گردشگران بوده که از مدل کوکران این تعداد به 150 نفر تعدیل و نمونه گیری شده است و بر اساس نظر کارشناسان و خبرگان در این زمینه پرسشنامه ها و سوالات در بردارنده آن مورد تایید واقع شده اند.
نتایج نهایی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها
تحلیل SWOT به منظور شناسایی و بررسی عوامل مؤثر درونی - نقاط قوت و نقاط ضعف - و عوامل تأثیر گذار بیرونی ناحیه - فرصت-ها و تهدیدها - بر توسعه علم و دانش در کشور به کار برده می شو[3] در حقیقت از این روش به عنوان ابزاری جهت شناسایی مسایل استراتژیک و ارائه راهبردها و استراتژیهای مناسب استفاده میگردد. در ابتدا با سنجش محیط داخلی و محیط خارجی ناحیه، فهرستی از نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدات مورد شنایی قرار گرفت و سپس به وسیله نظر خواهی و صحبت با مردم بومی، مسئولان و گردشگران، این عوامل مشخص و جهت برطرف نمودن یا تقلیل نقاط ضعف و تهدیدها و تقویت و بهبود نقاط قوت و فرصت-های موجود در ارتباط با گسترش گردشگری در نواحی مورد مطالعه، در فصل نتایج و پیشنهادات استراتژی های مناسبی ارائه گردید.
عوامل داخلی مؤثر بر گردشگری در ناحیه مورد مطالعه
با استفاده از ماتریس ارزیابی داخلی روابط بین موضوعات مختلف را شناسایی و ارزیابی می کنند و به ارائه راه حل هایی برای آنها میپردازند.
