بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر گردشگری طبیعی یکی از مهمترین فعالیت های اقتصادی در نقاط مختلف جهان به شمار میآید و به جهت گرایش بخش قابل توجهی از گردشگران و همچنین ارتقاء سطح درک ارزشهای زیست محیطی و افزایش حفاظت از منابع طبیعی در سطح جهان، اکوتوریسم روز به روز در حال افزایش است. پژوهش حاضر به منظور بررسی توان های اکوتوریستی منطقه 22 شهر تهران به انجام رسید. بر این اساس با بهره جستن از ویژگی های تاثیر گذار درونی منطقه و عوامل بیرونی تاثیرگذار از روش تحلیل راهبردی SWOT استفاده گردید.
هدف از این مطالعه، بررسی پتانسیل ها و محدودیت های توسعه اکوتوریسم و تدوین راهبردهای مناسب برای توسعه اکوتوریسم منطقه بوده و روش تحقیق، توصیفیBتحلیلی و پیمایشی و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی می باشد. نتایج نشان می دهند که قوت هایی همچون وجود پتانسیل و استعداد بالای اکوتوریستی و موقعیت قرارگیری مناسب به عنوان کانون جذب گردشگر شهرهای تهران - کرج و پیرامون آنها، و وجود فرصت هایی همچون افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی جهت احداث اکوهتل و اقامتگاههای دوستدار محیط زیست و وجود قطب بزرگ جمعیتی کشور در نزدیکی منطقه سبب شد که محدوده تحت بررسی در ماتریس داخلی و خارجی در شرایط تهاجمی - SO - قرار گیرد.
-1 مقدمه
امروزه اکوتوریسم که بر پایه ایده آل های حفاظت محیط زیست و توسعه پایدار استوار است، رواج جهانی دارد. و در قرن بیست و یکم از چنان اهمیتی برخوردار می شود که سازمان ملل متحد قرن حاضر را قرن اکوتوریسم نامیده است.
اکوتوریسم پدیده ای مدرن است که انگیزه اصلی آن گردشگری، مشاهده و لذت از طبیعت و پدیده ها و چشم اندازهای طبیعی و فرهنگی بوده و از آن می توان به عنوان یکی از منابع جدید درآمد در راستا توسعه پایدار نام برد.
مطالعات گسترده ای درباره اکوتوریسم در جریان است و بوم گردی به قصد بازدید از خاستگاه های طبیعی و با هدف حفاظت از میراث فرهنگی به مثابه گزینه سودمند اقتصادی پنداشته می شود. این گونه از گردشگری در برگیرنده آثار محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی است
توسعه و گسترش روز افزون شهرها و افزایش بی رویه جمعیت آنها، موجب بروز مشکلات زیست محیطی متعددی شده است و شهروندان را با مشکلات روحی و روانی مختلفی مواجه کرده است. از آنجا که در شرایط کنونی - در سطوح مختلف ناحیه ای، منطقه ای، ملی، بین المللی - تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص های توسعه انسانی، کاهش مشکلات ناشی از صنعتی شدن، آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ ها، حفظ محیط زیست و در نهایت توسعه پایدار از جمله دغدغه های اصلی پیش روی کشورهاست؛ لذا گردشگری بویژه برای کشورهای در حال توسعه یک مزیت اقتصادی است تا از این طریق بتوانند فرایند توسعه ملی خود را تسریع بخشند.
اهمیت این فعالیت باعث شده تا بسیاری از مدیران و برنامهریزان محلی، منطقهای و ملی برای توسعه آن برنامهریزی و تلاش نمایند.
توسعه فعالیت توریستی با انگیزه گردشگری غالباً منوط به جاذبه های متنوع طبیعی، فرهنگی، تاریخی است. کشورهای پیشتاز در بخش گردشگری یا به لحاظ چشم اندازهای طبیعی مانند دریاچه ها، سواحل آفتابی و کوهستان های پر برف یا به لحاظ قدمت تاریخی خود و یا به لحاظ عناصر دیگر و ایجاد برخی جاذبه های مصنوعی و هم چنین ایجاد ساختاری سازمانی و فراهم آوردن بستر سرمایه گذاری گسترده توانسته اند به تقاضای وسیعی از نیازهای جهانگردی را پاسخ داده، و از تأثیرات و دستاوردهای آن به همان اندازه بهره مند شوند.
اصولا دستیابی به توسعه گردشگری در هر کشوری نیازمند الگوسازی های مناسب مطابق با شرایط بومی هر منطقه است وبدون توجه به این مقوله نمی توان انتظار توسعه خودجوش گردشگری در هر محیطی را داشت. برای تحقق این مهم بسیاری از کشورهای موفق جهان در عرصه فعالیت گردشگری از دیرباز تمایل شدیدی به گزینش راهبردهای متمرکز جهت پیشبرد گونه های متفاوت گردشگری در محیط های طبیعی داشته اند. این اقدام به عنوان فرآیندی که توسعه متوازن و خردمندانه را به عنوان اصل اساسی می شناسد، مورد توجه طیف وسیعی از سیاستگذاران و برنامه ریزان نظام های گردشگری در همه کشورهای دنیا قرار گرفته است. نظام های اجرایی متداخل با فرآیند گردشگری دریافته اند که در این فرایند آثار مثبت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، زیست محیطی، تکنولوژیک و غیره فراوانی مستتر است و در فرآیند جذب گردشگران نیز توانمندسازی و پتانسیل یابی محیط گردشگری امری ضروری است
استفاده از پتانسیل ها و مواهب گردشگری جز با فراهم کردن بستر مناسب توسعه گردشگری امکان پذیر نیست.[8] رشد شتابان گردشگری طی دهههای گذشته و آینده نگریهای مبتنی بر آن، همراه با تأکیدی که کارشناسان کشورهای رو به رشد بر تقویت و پشتیبانی این فعالیت در جهت اهداف توسعه پایدار در این ممالک روا می دارند مفهوم تازه ای را در مدیریت گردشگری فراهم کرده است که ما از آن به عنوان توسعه پایدار گردشگری یاد می کنیم.[9] اتخاذ مفهوم پایداری در گردشگری به دلیل بالا بردن ضریب سازگاری فعالیت گردشگری با محیط طبیعی بوده است تا برنامه ریزی و سیاست های گردشگری اثربخش و کارآ باشند.
تجربه نشان داده است که هر کجا گردشگری بدون برنامه ریزی و راهبرد مشخص توسعه یابد، مشکلات از فواید آن بیشتر می شود .
به منظور پایداری کاربری گردشگری از نظر محیط زیستی، توجه به نکاتی مانند مدیریت صحیح بین بخش گردشگری و محیط زیست و روابط فیمابین؛ محدود کردن آن دسته از فعالیت ها که باعث ضرر زدن به منابع و موجودیت آینده آن ها دارد؛ عدم تخریب ارزش و محیط طبیعی توسط فعالیتهای پیشنهادی ؛ ایجاد تعادل بین نیازهای گردشگران، ساکنان محلی و مکان گردشگری؛ در نظر گرفتن آثار توسعه گردشگری بر گستره ای فر اسوی تفرجگاه - دید منطقه ای - ؛ استفاده از منابع انرژی تجدیدشونده - آب، باد، خورشید و... - و وسایل کم مصرف؛ سهیم ساختن ساکنان محلی در فرآیند تصمیم گیری، و متوجه ساختن آژانس های مسافرتی، مسئولان و دست اندرکاران به این اصول ضروری به نظر می رسد
بهره برداری از توان ها و قابلیتهای گردشگری و اکوتوریستی در هر منطقه ای می تواند زمینهای پویا و فعال برای توسعه آن منطقه فراهم نماید، از این رو، ارزیابی توان اکوتوریستی و تحلیل قابلیت های مزبور به گونهای جغرافیایی، ضرورتی ویژه خواهد داشت .
در دوران کنونی در پی بروز بحران های زیست محیطی، نابودی منابع و ایجاد موانع در راه رسیدن به توسعه پایدار، ضرورت دارد که برنامه ها بر اساس شناخت و ارزیابی توان محیطی صورت گیرد تا هم بهره برداری در خور و مستمر از محیط انجام شود و هم ارزش های طبیعی محیط حفظ شوند. از این رو پیش از تدوین راهکار ها ی توسعه و اجرای برنامه ها ی اقتصادی اجتماعی، شناخت توان های محیطی آن و سپس تعیین توان اکولوژیکی سرزمین برای کاربری های مختلف و با هدف بهره برداری مستمر با کمترین تخریب و حفظ محیط زیست، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
بنابراین با علم به این که ناگزیر به ایجاد تغییرات در محیط طبیعی خود هستیم، موظف به انتخاب متبحرانه توسعه هایی نیز هستیم که متناسب با توان فعلی و آتی محیط باشد. همچنین در فرآیند برنامه ریزی و مدیریت سرزمین برای توسعه پایدار، پس از ارزیابی توان اکولوژیکی، نیاز به ارزیابی اثرات توسعه بر محیط زیست می باشد
در پژوهش حاضر سعی شده تا با بررسی نقاط قوت، نقاط ضعف، تهدیدها و فرصت ها با توجه ویژه به نقش جاذبههای طبیعی و پتانسیلهای اکوتوریستی منطقه 22 شهر تهران به وسیله مدل تحلیلی - - SWOT به ارزیابی امکانات اکوتوریستی به منظور ارائه خدمات مورد نیاز گردشگران و گسترش اصولی گردشگری طبیعی در راستای توسعه منطقه مورد مطالعه پرداخت. بر این اساس در منطقه 22 شهر تهران، با توجه به وجود شرایط و جاذبههای جغرافیایی، فرض مقاله بر این است که " منطقه دارای پتانسیل توسعه اکوتوریسم است و تحقق این امر به توسعه منطقه منجر خواهد شد".
-2 اهمیت و ضرورت پژوهش
اهمیت صنعت گردشگری امروزه به حدی رسیده است که به عنوان بزرگترین صنعت خدماتی جهان در آمده و سالانه میلیونها نفر توریسم در سراسر جهان با انگیزه های گوناگون در حال جابه جایی و سفر می باشند. توسعه گردشگری به عنوان مجموعه فعالیت های اقتصادی، تأثیر بسزایی در تقویت بنیادهای اقتصادی جوامع دارد.
اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت، از گونههای مهم گردشگری است که بیشترین سازگاری را با توسعه دارد. برای کشورهای در حال توسعه، ثابت شده صنعت گردشگری به طور فزاینده یکی از منابع مهم سرازیر شدن ارز است. هم چنین اکوتوریسم یک ابزار مهم برای ایجاد اشتغال و درآمد در مناطق توسعه نیافته است، زیرا به سرمایه گذاریسبتاًن کم نیاز دارد
شهر تهران با دارابودن موقعیت محیطی وجود منابع طبیعی، انسانی، جاذبه های تاریخی و مذهبی توانایی زیادی برای جذب گردشگر و توسعه صنعت توریسم دارا می باشد.
