بخشی از مقاله
چکیده
صنعت هوافضا یکی از مهمترین، پیشرفته ترین و گران قیمت ترین صنایع موجود در جهان می باشد. این صنعت تلاشی علمی، مهندسی و تجاری از سوی بشر برای سفر به جو و ماورای جو جهت بهره برداری از منافع آن است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته و در حال توسعه این صنعت در بخش های متعددی از جمله ساخت هواپیما، موشک های هدایت شونده، صنایع فضایی، خطوط هوایی، تعمیرات هواپیما و ... توسعه و گسترش یافته است. اهمیت صنایع هوافضایی به قدری بالا است که این کشورها حتی در سخت ترین شرایط اقتصادی نیز حاضر به کاهش فعالیت های خود در این حوزه نیستند. می توان وقوع جنگ تحمیلی را اصلیترین عامل توسعه صنعت هوافضا در ایران بشمار آورد. در شرایطی که ایران حتی از تأمین قطعات هواپیماهای خود محروم بود، عراق به راحتی ناوگان هوایی و موشکی خود را توسعه می داد. این فشارها سبب شد تا ایران گام های بلندی را در جهت خودکفایی در صنعت هوافضا بردارد. پیمودن این مسیر همواره با دشواری های فراوانی همچون عدم انتقال تکنولوژی پیشرفته مربوط به صنایع هوافضا به ایران توسط کشورهای پیشرفته همراه بوده است. اما بی شک مشکلات اقتصادی کشور یکی از مهمترین موانع در مسیر رشد این صنعت بوده است. به همین دلیل ارائه راهکارهایی برای کاهش تأثیر نوسانات اقتصادی بر صنایع هوافضا بسیار ضروری به نظر می رسد. در این مقاله سعی شده است تا راهکارهایی همسو با سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، جهت کاهش تأثیر نوسانات اقتصادی داخلی و خارجی بر این صنعت ارائه گردد.
کلمات کلیدی: صنعت هوافضا، صنعت هوافضا در ایران، مشکلات اقتصادی، اقتصاد مقاومتی.
.1 مقدمه
می توان ادعا کرد که همه اقتصادهای بزرگ به صورت پی در پی با خطر شوک های اقتصادی مواجه هستند. با وجود تفاوت های زیاد در تأثیر این شوک ها بر اقتصادهای کلان، کاهش تأثیرپذیری و هم چنین توانایی بازیابی اقتصادی، دغدغه ای مشترک بین همه آن ها است - . - Hill & Clair,2010 صنایع هوافضا نیز همچون دیگر صنایع، تحت تأثیر آشفتگی های اقتصادی قرار دارد. در بین شاخه های مختلف صنعت هوافضا، صنایع هوایی و فضایی تجاری و صنایع وابسته به آن بیشترین تأثیرپذیری را از رکود اقتصادی دارند. هر چند شاخه های نظامی صنعت هوافضا کمتر تحت تأثیر فراز و نشیب های اقتصادی قرار می گیرند، اما تداوم آشفتگی اقتصادی می تواند تأثیری منفی در این بخش مهم از حوزه هوافضا نیز از خود برجای گذارد - . - Platzer,2009
به طور کلی می توان آسیب های اقتصادی در صنایع مختلف را در دو شاخه آسیب های اولیه و آسیب های القایی - ثانویه - بخش بندی کرد. آسیب های اولیه در بردارنده نتایج مستقیم و غیر مستقیم حاصل از رکود صنعت مورد نظر هستند، در حالی که آسیب های القایی مخارج و مشکلاتی است که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر صنایع مستقل از صنعت اصلی تحمیل می شود. برای نمونه در صنعت ساخت هواپیماهای تجاری، مسافرت های هوایی، صنایع ساخت قطعات هواپیما و صنایع مرتبط با سفرهای هوایی همچون صنعت گردشگری جزء آسیب های اولیه به شمار می آیند در صورتی که کاهش و یا قطع در آمد کارکنان شرکت های هوایی را می توان جزء آسیب های ثانویه حاصل از رکود صنعت ساخت هوپیماهای تجاری به شمار آورد - . - Bristol,2014
در ایران نیز صنایع مرتبط با صنعت هوافضا به شدت تحت تأثیر وضعیت اقتصادی کشور هستند. از آن جایی که اکثر فعالیت های صورت پذیرفته در این حوزه وابسته به بخش دولتی هستند، افزایش یا کاهش توان مالی دولت تأثیر بسزایی در فعالیت های صنعت هوافضا خواهد داشت. بار مالی زیاد و از طرفی اهمیت بالای فعالیت های هوافضایی که مانع بزرگی برای توقف یا کاهش فعالیت های مربوط به این بخش می شود، دائما میزان انتظارات از این صنعت را برای بهینه کردن فعالیت های خود بالا می برد. در واقع پیچیدگی زیاد صنعت هوافضا و ضرورت افزایش میزان بهره وری، استفاده از بهترین ساختارها و راه کارهای موجود برای مدیریت و راهبری فعالیت های این صنعت را می طلبد. در این مقاله سعی شده است با توجه به اهمیت افزایش بازدهی در فعالیت های صنعت هوافضا و به منظور کاهش آسیب های ناشی از مشکلات اقتصادی، راه کارهای مناسبی جهت افزایش مقاومت این صنایع در مقابل نوسانات اقتصادی داخلی و خارجی ارائه گردد. از آن جایی که هدف نویسنده مقاله این است که تمامی راه کارهای ارائه شده در راستای سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی باشند، در ابتدا مقاله سعی شده است مبانی اصلی اقتصاد مقاومتی مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به این مبانی در بخش های دیگر، برخی از راهکارهای مناسب جهت تحقق اقتصاد مقاومتی در صنایع هوافضا که از دیدگاه مهندسی سیستم دارای اهمیت است، مورد بررسی قرار گیرد.
.2 اقتصاد مقاومتی
از ویژگی های اساسی مدیریت اقتصادی موفق، داشتن الگوست. آنچه به روشنی در واقعیت اقتصاد ایران دیده می شود آن است که سیاست های اقتصادی ، اشتغال و تولید بدون ارتباط منسجم و تعریف شده وبعضاً به صورتیکاملاً اقتضایی و موردی، آن هم پس از گسترش دامنه چالش ها، به کار بسته می شوند و از آنجا که ارتباط ساماندهی شده مشخصی میان آنها برقرار نیست، در بسیاری موارد یکدیگر را خنثی کرده و در مجموع کارایی لازم را ندارند. نتیجه اجرای این سیاست های انفعالی از قبل معلوم وکاملاً متفاوت با شرایط مورد انتظار است - سیف،. - 1391 از همین رو استفاده از الگوی مناسب اقتصادی می تواند ضمن نظم دادن به فعالیت های اقتصادی کشور، زمینه مناسب را برای مقابله با انواع چالش های اقتصادی داخلی و خارجی فراهم کند.
می توان گفت رکود اقتصادی و وارد شدن شوک اقتصادی یک مشکل فراگیر برای همه کشورهای جهان بوده و تنها محدود به ایران نمی شود. فراوانی و همه گیر بودن پیدایش مشکلات اقتصادی در سطح جهان طی چند ده اخیر منجر به ایجاد مفهومی به نام فنریت اقتصادی1 شده است. در واقع فنریت اقتصادی به معنای مجموعه ای از فعالیت هایی است که در حوزه های مختلف اقتصادی انجام می شود تا از میزان صدمات ناشی از رکود یا شوک اقتصادی کاسته شود - . - Bryson,2010 در ادبیات اقتصادی جهان مفهوم فنریت اقتصادی شامل سه بخش می شود. بازیابی سریع اقتصاد در برابر شوک های ایجاد شده، توانایی ایستادگی در برابر تأثیر شوک های اقتصادی و اجتناب از رسیدن به شرایط شوک اقتصادی - . - Briguglio & Cordina & Bugeja & Farrugia, 2005
به دلیل وجود شرایطی که همواره ثبات و استقلال اقتصادی کشور ایران را مورد تهدید قرار می دهد، طی چند سال اخیر ایده مشابهی در راستای مقاوم کردن اقتصاد در برابر شوک ها و فشارهای اقتصادی داخلی و خارجی بیان شده است. این ایده که در ایران با عنوان اقتصاد مقاومتی رواج یافته در حقیقت شرایطی را ترسیم می کند که توانایی مقابله با شوک های وارد شده - داخلی-خارجی - بر پیکره اقتصادی را داشته باشد. برای دستیابی به چنین اقتصادی لازم است نگاه بلند مدت به سیاست های اقتصادی وجود داشته باشد و زیرساختهای اقتصاد به گونه ای طراحی شود تا چارچوب کلی اقتصاد در برابر انواع نا بسامانی های اقتصادی تقویت گردد - تاری و کاویانی،. - 1392 می توان مفهوم کلی الگوی اقتصاد مقاومتی پیشنهاد شده در ایران را در دو شاخه بیان کرد - سیف،: - 1391
- تداوم شکوفایی و رشد اقتصادی حتی در شرایط تحریم و فشار اقتصادی خارجی.
- کاهش آسیب پذیری اقتصاد ایران در برابر شوک های داخلی و خارجی.
در ایران بین مردم و حتی مسئولین معمولا آنچه از اقتصاد مقاومتی به ذهن می رسد، الگویی برای شرایط غیرعادی مانند شرایط جنگ و بحران یا تحریم اقتصادی است .چنین الگویی، پس از برطرف شدن شرایط خاص، موضوعیت خود را از دست خواهد داد؛ لذا الگویی موقتی و اقتضایی است. این نوع نگاه به اقتصاد مقاومتی کاملا متناقض با مفهوم کلی بیان شده برای آن است. در واقع الگوی پیشنهاد شده برای اقتصاد مقاومتی هم شرایط بحران و هم شرایط عادی را دربر می گیرد - سیف،. - 1391 می توان گفت تعریف بیان شده از اقتصاد مقاومتی با تعریف فنریت اقتصادی که عبارت است از توانایی یک اقتصاد به سازگاری در شرایط شوک - شرایط بحرانی سریع - و شرایط تغییرات مداوم در بازه زمانی طولانی - - Cox & Broadbridge & Raikes,2014، کاملا سازگار است.
بر مبنای این توضیحات مدیریت پروژه های هوافضایی باید به نحوی باشد که ضمن کاهش تأثیر فشارهای ناشی از شوک های اقتصادی همچون تحریم های اقتصادی خارجی، بتواند با کاهش هزینه های پروژه های هوافضایی زمینه را برای رشد پایدار - حتی در شرایط نامساعد اقتصادی - این صنعت فراهم کند. بدون شک شناخت راهکارهای کلان تحقق اقتصاد مقاومتی در صنعت هوافضا موضوع پیچیده ای است که نیازمند انجام تحقیقات کامل در این زمینه توسط متخصصان مربوطه می باشد، اما به طور قطع یکی از این راهکارها افزایش بهره وری و کاهش هزینه های مربوط به پروژه های هواف ضایی ا ست. از همین رو در این مقاله سعی شده ا ست تا با ارائه راهکارهایی در حوزه طراحی مفهومی مح صولات هوایی و ف ضایی، تأثیر فرایند طراحی مفهومی در کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری محصولات و در نهایت افزایش میزان فنریت این صنعت در برابر چالش های اقتصادی مورد ارزیابی قرار گیرد.
.3راهکارهای پیشنهادی
-3-1 طراحی پایدار
یکی از مهمترین مشخصه های اقتصاد مقاومتی، فعالیت مداوم بخش تولید است. به طور کلی می توان گفت در یک اقتصاد پویا که باید در برابر فشارهای خارجی و نواسانات اقتصادی دارای مقاومت باشد، نرخ بیکاری همواره باید روند کاهشی داشته باشد. چرا که همیشه رونق اقتصادی با گسترش تولید و افزایش اشتغال همراه است - خلیلی،. - 1391 امروزه به دلیل گسترش تجارت بین کشورها و حضور کالاهای مختلف در بازار، یک واحد صنعتی تنها زمانی می تواند تولید مداوم و پایداری داشته باشد که قادر به برآورده کردن نیازهای طیف وسیعی از مشتریان - که دارای انتظارات و قیدهای خاص خود هستند - باشد. برهمین اساس برآورده کردن نیازمندیهای طیف وسیعی از مشتریان که هر کدام سلیقه و معیارهای خاص خود را دارند، یکی از چالشهای بزرگ در طراحیهای نوین به شمار میرود. ماندگاری طرح، کارایی و بازدهی مناسب در چرخه عمر محصول، بهینهسازی مصرف سوخت، سازگاری با محیط زیست، قابلیت ساخت آسان، استفاده از زیرسیستمهای مشابه در طیف وسیعی از محصولاتی که در یک خانواده طبقهبندی میشوند و ...، از جمله معیارهایی هستند که به نیازهای سنتی یک طراحی از قبیل قیمت اولیه، زیبایی، عملکرد خوب و ... افزوده شدهاند. این در هم تنیدگی، پیچیدگی و شاید تناقض بین نیازمندیهای نوین و سنتی، ضرورت بهرهگیری از روشهای نظاممند برای طراحیهای نوین را بیش از پیش آشکار میسازد - شاهی آشتیانی و علی پور،. - 1394 نکته مهم این است که پیدایش معیارهای نوین به معنای کاهش اهمیت معیارهای سنتی نیست، بلکه همواره تلاش بر این است تا ضمن تامین نیازهای جدید ، محدویتی برای نیازمندیهای سنتی به وجود نیاید.
یکی از مفاهیم شناخته شده در این زمینه که می تواند تاثیر بسزایی در بهبود فرایند طراحی و در نتیجه طراحی مناسب ترین محصول داشته باشد، مفهوم طراحی پایدار است. این مفهوم اولین بار در کارگروه جهانی توسعه و محیط زیست در سال 1987 پیشنهاد شد. طبق تعریفی که این کارگروه بیان کرده، پایداری یک محصول عبارت است از توانایی آن محصول در کارکرد پیوسته و بدون وقفه در طول بازه عمر، همراه با کمترین اثرات منفی بر روی محیط زیست. این مفهوم، سه حوزه محیط زیست، اقتصاد و نگرشهای اجتماعی1 را شامل میشود. به منظور طراحی - یا بازطراحی - یک محصول، همانطور که در شکل1 نشان داده شده، باید این سه حوزه با یکدیگر در تعادل باشند - . - Hosseinpour,2013 مفهوم طراحی پایدار، کاربرد زیادی در بخشهای مختلف توسعه یک محصول، از قبیل طراحی محصول، ساخت محصول، استفاده مجدد2 و یا بازیافت محصول دارد.
نقش طراحی پایدار در فرایند طراحی مفهومی محصول، نسبت به بخش های دیگر از اهمیت بیشتری برخوردار است. نتایج تحقیقات نشان می دهد، در حالی که فرایند طراحی تنها 5 تا 7 درصد هزینه کلی یک محصول را در بر می گیرد، تعیین کننده 75 درصد هزینه کلی یک محصول در طول چرخه عمر آن می باشد - . - Hosseinpour,2013 بنابراین بهره گیری از مفهوم طراحی پایدار در فرایند طراحی مفهومی یک محصول هوافضایی می تواند تاثیر زیادی در برآورده کردن هرچه بهتر نیازمندی های مشتری توسط محصول تولیدی و در نهایت کسب سهم شایسته ای از بازار داشته باشد. این عامل خود سبب رونق بخش تولید در بخش هوافضا می شود که خود سنگ بنای داشتن اقتصادی پویا به شمار می آید.
