بخشی از مقاله
چکیده
تعلیم و تربیت از اموری هستند که مورد توجه مربیان بزرگ و مصلحان اجتماعی بوده است و از مهمترین مسئولیت هایی است که انسان در رابطه با خود دارد؛ چرا که این امر نیاز ضروری بشر و اجتماع بوده که در طول حیات، پیوسته بدان نیازمند است و بدون آن زندگی اجتماعی در معرض تهدیدات گوناگون قرار می گیرد. اما انچه مهم است پرداختن به راهکارهای ترویج و به کارگیری تعلیم و تربیت دینی و شیوه هایی است که می توان به واسطه ی آن ها، مستقیم و غیر مستقیم در تربیت و تعالی افراد مؤثر بود.
لذا هدف پژوهش حاضر که به شیوه ای توصیفی- تحلیلی و با مرور منابع و اسناد کتابخانه ای و مروری انجام شده است، بیان مهمترین راه کارهای ترویج و شیوه های تعلیم و تربیت دینی در جامعه می باشد. در نتیجه مشخص گردید که از مهمترین شیوه ها و راهکارهای ترویج تربیت دینی، توجه به نقش مادران، در نظر گرفتن تفاوت های جنسیتی، احترام و تکریم متربیان و معرفی الگوهای مناسب و آموزش صحیح، موعظه و نصیحت، تشویق در مقابل تنبیه و ... می باشد.
.1 مقدمه و بیان مسئله
شکوفایی استعدادها و ارزش های والا و انسانی مبتنی بر تربیت می باشد. به عبارتی انسان شدن و وصول به کمال نهایی مرهون تعلیم و تربیت صحیح و دینی است - کاردان، - 1372 که بواسطه ی آن توانایی های بالقوه انسانی به فعلیت در آمده و او را در مسیر پیشرفت و تعالی یاری می نمایند. همگان اذعان دارند که صرف داشتن سر و صورت انسانی و شکل انسان داشتن، نمی تواند فرد را به درجه ی کمال و پیشرفت برساند. بلکه در پرتو تعلیم و تربیت شایسته است که انسان می تواند با استفاده از توانایی ها و ظرفیت هایی که خدا در وجود او به ودیعه نهاده است، به پیشرفت و تعالی دست یابد. امروزه برخی کشورهای پیشگام در سکولاریزم نیز به این نتیجه رسیده اند که تربیت دینی در رشد و ارتقای ارزش های اخلاقی تأثیر دارد.
هالستید و تیلور درباره ی عبادت جمعی، که هر روزه در مدارس انگلستان اجرا می شود، می گویند گرچه این روش مخالفانی دارد، برخی معتقدند؛ این کار در رشد و ارتقای ارزش های معنوی و اخلاقی تأثیر دارد - صمدی و همکاران،. - 1391 تربیت یک وظیفه بر عهده ی والدین و یک حق برای فرزندان می باشد که از طرف خدا مشخص و معین گردیده است و لذا فعالیتی دانسته شده است که از طرف والدین یا معلمان یا هر شخص دیگر به منظور اثر گذاری بر شناخت، نگرش و اخلاق و رفتار یک فرد بر اساس اهداف از پیش تعیین شده انجام می گیرد - حسینی زاده، - 112 : 1388 تا استعدادهای درونی انسان به شکوفایی رسیده و نیازهای اصلی او برطرف گردد.
اما باید گفت که موضوع تربیت انسان از ساز و کارهای پیچیده ای برخوردار است و رسیدن به کمال، تعالی و پیشرفت که هدف اصلی آفرینش است، در جامعه ای سالم و برخوردار از سلامتی با رعایت تربیت صحیح و مناسب و خصوصاً استفاده و الهام از الگوهای مناسب تحقق پذیر است چرا که این الگوها را چراغ راهنما برای درست اندیشیدن و خردمندانه زیستن دانسته اند - لطف آبادی،. - 20 :1386 ریشه ی رفتارهای سالم و خوب زیستن انسان در کنار فطرت انسانی، در تربیت نیکو و شایسته و مخصوصا دینی نهفته است که بر پایه ی روش های خاصر تربیتی قرآنی و احادیث و سنت پیامبر - ص - و معصومین - ع - می باشد.
چرا که اساس اخلاق و تربیت اسلامی بر اعتقاد به خداوند یگانه، رفتارهای اخلاقی مطلوب و پرداختن به آیین ها و رفتارهای مذهبی-معنوی است که به حفظ سلامت روحی و روانی و جسمی انسان ختم شده و نیازهای روانشناختی انسان را تأمین می کند - احمدی،. - 1368 لذا در هنگام تربیت، انسان باید تمام نیروهای مادی و معنوی اش در مسیر هدف باشد و جز در راه رضای معبود گام بر ندارد. - قائمی، - 153- 154 :1388 و هم به تربیت و خودسازی نفس خویش بپردازد و هم در تعامل و زندگی با دیگران تربیت اجتماعی داشته باشد. آنچه مهم است راهکارها و شیوه هایی است که بواسطه ی آن ها می تواند تربیت شایسته و نیکو را در جامعه تعلیم و ترویج داد و بواسطه ی آن به سایر اهداف مانند تعالی و پیشرفت جامعه دست پیدا نمود. لذا مسئله اصلی در این پژوهش، این است که تربیت دینی چیست و مهمترین راهکارهای ترویج آن کدامند؟
.2 مبانی و مفاهیم پژوهش - تربیت و تربیت دینی
تربیت در لغت از ماده ربو و در باب تفعیل به معنای زیادت و فزونی می باشد و در اصطلاح تعاریف گوناگونی از آن ارائه شده که کامل ترین و جامع ترین آنها عبارت است از: فعالیتی منظم و مستمر در جهت کمک به رشد جسمانی، شناختی، اخلاقی، اجتماعی و عاطفی افراد به گونه ای که نتیجه آن در شخصیت مربی به ویژه در رفتارهای او ظاهر خواهد شد. - حاجی ده آبادی، - 12 :1379 همچنین تربیت را رشد طبیعی، تدریجی و هماهنگ همه ی استعدادها و توانایی های انسان دانسته اند - رهنما و همکاران، - 1386 که باید مبتنی بر عقلانیت و دین باشد.
رابین بارو از فیلسوفان معاصر تعلیم و تربیت در غرب نیز معتقد است هدف، تعلیم و تربیت انسان هایی با ویژگی های عقلانی است؛ انسان هایی صاحب تفکر، استدلال و قدرت نقد - - Barou,2000: 125 مراد از تربیت در آموزه های پرورشی اسلام، پرورش استعدادهای مادی و معنوی و توجه دادن آنها به سوی اهداف و کمالاتی است که خداوند متعال برای وصول به آن اهداف در وجود آدمی قرار داده است - صانعی،. - 12 :1380 یعنی تربیت دینی یک مجموعه ی تربیتی کامل و جامع می باشد که شامل همه ی انواع تربیت مانند؛ تربیت جسمی - سلامت جسمانی - ، تربیت عقلانی - سلامت روان - ، تربیت اخلاقی - سلامت رفتار - و تربیت دینی - سلامت معنوی - می باشد - علوی، - 1391 و فرد در پرتو این تربیت است که به یک حس آرامش خاطر و صفای دورنی که لازمه ی تعالی و رشد و پیشرفت او می باشد دست می یابد.
داشتن اخلاق و تربیت دینی علاوه بر آنکه نقش مهمی را در ابعاد مختلف سلامت - جسمی و روحی - روانی - دارد، یک عامل مهم در درست زیستن، حفظ سلامت، انسجام و کنترل فردی و اجتماعی، کاهش رفتارهای ناهنجار و انحرافی و ایجاد یک نظام فکری مشترک و اصلاح و تغیر جامعه و افکار ناسالم می باشد - میرزا محمدی و همکاران،. - 1390 با این وجود می توان گفت آنچه در تربیت دینی اهمیت دارد، این است که تمام رشته های حیات آدمی به خدا وصل شود، هر عملی را به نام خدا و به خاطر خدا انجام گردد. آدمی در کار و فعالیت، در رفتار و کردار خدا را در نظر داشته باشد، مسائل حلال و حرام را بیاموزد و حیات مادی و نفسانی خود را بر مبنای حکم خدا جهت دهد و انسان صالح پرورش یابد، یعنی کسی که تمام نیروهای مادی و معنوی او در مسیر هدف باشد و جز در راه رضای معبود گام بر ندارد.
- تزکیه - اصلاح - مقدمه تعلیم و تربیت
از لوازم تعلیم و تربیت، اصلاح است که تزکیه این نقش را به خوبی ایفا میکند، پس تزکیه مقدمه تربیت است و هنگامی که تزکیه صورت گیرد، تربیت روند طبیعی خود را آغاز می کند. تزکیه شرط رشد است و تربیت خود رشد - برومند، - 1380 تزکیه اصلاح و پاک سازی و شرط تعلیم می باشد، چنانکه در آیه 2 از سوره جمعه می خوانیم که » اوست خدایی که میان اعراب امی پیغمبری از خود آنان بر انگیخت تا بر آنان آیات وحی الهی را تلاوت کند و آنها را پاک سازد - تزکیه - شریعت و احکام کتاب الهی را به آنها بیاموزد - تعلیم - « و تزکیه را مقدم بر تعلیم دانسته است.
در جای دیگر از قرآن آیه شریفه 164 از سوره آل عمران1 نیز ابتدا تزکیه و پاک شدن نفس از ناپاکی ها را - یزکیهم - عنوان نموده و بعد از آن آموزش و تعلیم را عنوان نموده است - یعلمهم الکتاب و الحکمه - و تعلیم را پرورش بعد فکری و نیروی عقلانی انسان و ایجاد خلاقیت در فکر و نیروی انسان دانسته اند - شریعتمداری،25/، نقل از میرزا بیگی و بهزاد فر، - 82 :1393 قالبهای تربیتی، مانند صداقت، ایثار، امانت داری، عدالت ورزی، قناعت، انفاق و... از مواردی انتخاب میشود که در مناسبات عادی زندگی جمعی مورد توجه است؛ بدین معنا که از رهگذر نیازهای غریزی، مناسبات اجتماعی، تمایلات و گرایشهای طبیعی و خلاصه هر آنچه در میدان جذب و دفع رفتارهای عادی زندگی اجتماعی قرار میگیرد، اقدام به دینورزی و تربیت دینی میشود. آیاتی از قبیل: اعراف، 68؛ محمد، 31؛ انبیاء، 35؛ کهف، 7؛ آل عمران، 168 بر این مطلب دلالت دارند.
