بخشی از مقاله
چکیده :
هدف پژوهش حاضر طراحی پایدار فضا های آموزشی ، فرهنگی با ویژگی های اقلیم شناختی معماری بومی شهرهای کویری ایران بوده و روش تحقیق به صورت توصیفی پژوهشی با ابزار مطالعات کتابخانه ای می باشد. نتایج حاصل از پژوهش، نشان دهنده این است که معماری سنتی و بومی مناطق کویری در انطباق کامل با اصول معماری پایدار قرار داشته اند.
با توجه به ضرورت رویکرد پایدار در ایران اگر چنانچه به توسعه ناپایدار خود هنمچنان ادامه دهد علاوه بر تخریب محیط زیست با کمبود اساسی و گرانی بیش از حد انرژی در آینده نزدیک مواجه می شود . بنابراین در این پژوهش سعی شده است با مطالعه در مورد ویژگی های معماری سنتی و بومی از نظر پایداری و با توجه به نکات مثبت و قابل تطبیق شیوه ی زندگی امروزی و با بهره گیری از مزایای تکنولوژی در طراحی محیط آموزشی، فرصتی فراهم شود که در ادامه ی روند مذکور و در تطبیق و ترکیب آن با شرایط زمانی حال در راستای توسعه پایدار گام های بیشتری برداشته شود.
مقدمه :
معماری ایران همانند معماری سایر اقوام، سازمان یابی آگاهانه فضای شهر و بنا است که در ش کل گیری آن، سرزمین، زندگی و فرهنگ بطور متعادل مشارکت دارند.سازمان یابی آگاهانه فضا اقدامی فرآیندی و پردازشی است. اقوام ایرانی در طی سالیان متمادی زیستن در این سرزمین به پردازش دائمی اطلاعات دریافت شده از محیط و زندگی پرداخته و شیوه های توانمندسازی فضا را در شهر و بنا به موازات شیوه های ایستایی و سازگاری فضا با محیط و ساکنان شکل داده اند.آگاهی جامعه از محیط طبیعی ، اقلیم و ویژگیهای سرزمینی که در آن و با آن زندگی می کند، ادراک فضایی جامعه و بخشی از آگاهی اجتماعی است.
در این حالت ادراک فضایی اشاره به وضعیتی است که جامعه خود ار با سرزمین هم تراز می سنجد و شرایط بقا خود را با شرایط بقای توان های سرزمین همسو ار زیابی می کند. بنابراین شیوه استقرار خود در درون سرزمین را با تکیه بر توانهای محیط استوار می کند. یکی از دستاوردهای این اگاهی تأمین آسایش حرارتی است که بر صرفه جویی انرژی تکیه دارد.
منظور از صرفه جویی ، وضعیتی است که آسایش در درون فضاها و بناها براساس حداکثر استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، حداقل استفاده از انرژی های تجدیدناپذیر و حداکثر همسازی با طبیعت محقق می شود. تأمین آسایش حرارتی، بخشی از کیفیت حضور در فضاهای معماری ایران است
مقایسه ی وضعیت معماری بومی همساز با اقلیم مناطق کویری که در بخش های سنتی شهر تجلی یافته اند با بافت های جدید که در قالب توسعه های بی رویه و کم تراکم در پیرامون شهرها شکل گرفته اند این نکته را نشان می دهد که معماری شهرهای کویری به شکل فزاینده ای از وضعیت طبیعی و مطلوب خود فاصله گرفته و می گیرد. این مسئله، ضرورت جستجوی راهکارهایی جهت مقابله با روند نامطلوب موجود و اصلاح پیامدهای ناخواسته مداخله کالبدی در این شهرها، به گونه ای که توسعه ی پایدار شهر را تحقق بخشند، ایجاب می نماید ] ٍ.[ با توجه به اینکه معماری سنتی ایران در مناطق کویری دارای پشتوانه ای قوی و پر بار از جنبه های گوناگون پایداری است؛ بررسی این ویژگی ها می تواند در خدمت برنامه ریزی، طراحی و مردمی نمودن محیط زندگی امروز قرار گیرد.
در هر اقلیمی عوامل مؤثر بر شاخص گرمایی باید بطور جداگانه تعیین شود. از آنجا یی که بخش وسیعی از سرزمین ایران را اقلیم گرم و خشک تشکیل می دهد و با توجه به تعدد روزهای افتابی در سال شدت تابش آفتاب از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. از دیرباز ، معماران سنتی کوشیده اند در کنار بکار گیری روشهای غیرفعا ل جهت تامین آسایش فضاهای داخلی، در محیط بیرونی نیز با افزایش سرمایی تبخیری - تبخیر - ، ایجاد سایه و طراحی فضای نیمه باز ، شرایط آسایش را بوجود آورند. وجود حوض آب در حیاط خانه های مناطق کویری ، استفاده از پوشش درختی خزان پذیر، تعبیه ایوانها و ایجاد گودال باغچه ها از جمله این روشها هستند
چارچوب نظری :
در پژوهش حاضر و مقالات و کتب دیگر که در این زمینه نیز مورد ارزیابی قرار گرفته و مباحث متعددی در زمینه تاثیر اقلیم بر ساخت و ساز و چگونگی انطباق بناها و در مقیاس کلان در سطح شهر ها ارائه شده است. با بررسی های انجام شده آنچه در گذشته حائز اهمیت بوده ، ساخت بناها بر مبنای استفاده از انرژی تجدید پذیر و در واقع به کارگیری صحیح انرژی در شرایط محیطی خاص می باشد . در حقیقت مقوله ای که امروزه ،پس از بروز بحرانهای انرژی مورد توجه قرار گرفته ، توجه به تجربه گذشتگان می باشد .از این رو در این پژوهش ، ساختار معماری بومی و سنتی مناطق کویری با توجه به تطابق آنها با شرایط محیطی در جهت استفاده بهینه از انرژی طبیعی و توسعه پایدار مورد ارزیابی قرار می گیرد .
روش پژوهش :
در این پژوهش ، در ابتدا با بیان تعریف کلی از توسعه پایدار و معماری بومی به ضرورت رویکرد توسعه پایدار در معماری ایران اشاره شده و سپس به بررسی معماری بومی و سنتی مناطق کویری و نحوه استفاده آنها از منابع تجدید پذیر پرداخته شده است و در نهایت با بیان معضلات و مشکلات کنونی ، برخی از راه حلها در جهت بهبود وضعیت موجود در ساختمانهای آموزشی فرهنگی به منظور استفاده بهینه انرژی تجدید پذیر ارائه می گردد.به منظور انجام پژوهش مذکور از روشهای تحلیلی پژوهشی استفاده شده و اطلاعات بر مبنای مطالعات کتابخانه ای جمع آوری شده است .
تعریف توسعه :
توسعه را می توان تکامل سطح زندگی و رسیدن به شرایط آرمانی در حوزه اقتصادی اجتماعی فرهنگی دانست که تحقق مفاهیم آزادی ، عدالت ، پویایی اجتماعی به توسعه انسانی و رشد اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی را به همراه می آورد
تعریف پایداری :
ریشه لغوی و عبارت مرتبط در انگلیسی عبارت است از : "sustain"حمایت ، زنده نگه داشتن ،ادامه دادن مستمر .
" "sustenance فرایند پایداری زندگی و غذا به تنهایی و تغذیه .
" sustainable /'پایداری ، صفتی که چیزی را توصیف می کند که باعث آرامش و تغذیه و تامین زندگی و در نتیجه به تداوم زندگی و طولانی کردن آن منجر می شود
تعریف توسعه پایدار
تا کنون تعریف جامعی از توسعه پایدار ارائه نشده است و از جمله تعارفی که در توسعه پایدار استفاده می شود تعرفی است که در اجلاس ژنو مطرح گردید و بر این اصول استوار است :
ٌ-در توسعه پایدار انسان مرکز توجه است . انسان هماهنگ با طبیعت سزاوار حیاتی توام با سلامت و سازندگی است. ٍ-توسعه حقی است که باید به صورت مساوی نسلهای کنونی و آینده را پوشش دهد . َ-حفاظت از محیط بخش جدانشدی از توسعه است.
معماری بومی
در شکل گیری معماری بومی، برخی روابط اجتماعی و اقتصادی با محیط طبیعی و نمادهای فرهنگی ماهرانه انعکاس می یابند.معماری بومی جوابگویی به نیازهای یک جامعه را در ارتباط با عوامل طبیعی و بر خواسته های معنوی انسان عهده دار است . شناخت معماری بومی می تواند به منزله شناخت جامعه باشد، جامعه ای که همچنان از آغاز شکل گیری، برای بقاء، با طبیعت در تنازع است .
شهرهای کویری در نبرد سخت و مداوم با خورشید، وجودش را در سایه گذر های سرپوشیده و باریک به هنگام تابستان از گرما محفوظ میدارد .گذر هایی که به دور از هرگونه هیاهو ، با آرامشی موقر ، شهر و شهروندان را در مبارزه با گرمای آفتاب و شن های روان بیابان و بادهای آسیب رسان محلی حفظ نموده اند ،که در زمستان نیز پناهگاهی در مقابل سرمای زمستانی اند.
