بخشی از مقاله
چکیده
هنگامی که افراد جامعه از شیوه ی صحیح بهره وری از امکانات و منابع موجود، مدیریت مصرف و تأمین نیازهای نسل آینده اطلاع کافی داشته باشند می توان بسیاری از چالش ها و مشکلات را برطرف نمود. اقتصاد مقاومتی و اصول کاربردی آن راهگشای بسیاری از مشکلات جامعه است و از قرن ها پیش در آموزه های اهل بیت - علیهم السلام - به خصوص حکومت امام علی - ع - مورد توجه بوده است.
شخصیت والای امیرالمؤمنین علی - ع - و زندگی ایشان الگوی کامل برای رسیدن به سعادت و خوشبختی هم در دنیا و هم آخرت است. بر این اساس هدف از این مقاله توجه به مبانی اقتصاد مقاومتی و تحکیم بنیان نظام خانواده و اجتماع باتوجه به سیره علوی می باشد. شیوه تحقیق کتابخانه ای و تحلیلی است و به مدیریت مصرف و تقویت فرهنگ جهادگونه و افزایش آگاهی جامعه نسبت به اقتصاد مقاومتی توجه دارد.
مقدمه
اقتصاد مقاومتی در برابر اقتصاد وابسته و مصرف کننده قرار می گیرد و بهترین استراتژی در برابر جنگ نرم دشمن به حساب می آید. اقتصاد مقاومتی یعنی دفاع از هویت، شخصیت ، امکانات موجود، منابع ملی و طبیعی، ارزش های فرهنگی، دینی و اجتماعی کشور و تلاش برای کنترل و بی اثر کردن تحریم های خارجی و تبدیل فشارها به فرصت است. در کشور ایران هدف از آن، بهره گیری از توان داخلی و مقاومت در برابر تحریم ها همراه با کاهش بحران های سیاسی و اقتصادی می باشد. اقتصاد مقاومتی برای سرو سامان بخشیدن به وضعیت جامعه اسلامی از سوی مقام معظم رهبری مطرح گردید و بررسی آن را به عهده ی حوزه و دانشگاه قرار دادند.
اقتصاد مقاومتی در سیره ی اهل بیت نیز مورد توجه بوده است و آن را گونه ای از جهاد می دانند. جهاد درلغت از ریشه یجَهد جُهدو به معنای مشقت و زحمت و همچنین به معنای توان و طاقت است
عزت و کرامت و استقلال هر ملتی در گرو همت و تلاش آن ملت است چنان که فرومایگی و زبونی هر ملتی، پیامد تنبلی و راحت طلبی و بیکاری اوست
تشویق به تلاش و کوشش و بهره گیری از فرصت ها در اسلام بسیار سفارش شده است. مقام معظم رهبری به شناخت نهج البلاغه و صحیفه سجادیه بعد از قرآن تاکید دارند و آنها را راهنمای زندگی سعادتمندانه ی انسان معرفی کرده اند. می فرمایند: نهج البلاغه فرهنگ مفاهیم اسلام است، کتاب عمل است، کتاب معرفی اسلام است، هر کس نهج البلاغه را نمی خواند از قرآن خبر ندارد..
سخنان گرانبها و ارزشمند امام علی - ع - در قالب حکمت، نامه، خطبه و کلمات قصار بیان کننده مسائل اقتصادی، سیاسی، علمی و فرهنگی می باشد و جامعه را نسبت به آفات، آسیبها و معضلات هشدار داده است و به نهاد خانواده و نظام جامعه در تحکیم اقتدار دولت اسلامی توجه دارد.
حضرت علی - ع - می فرمایند: مؤمن باید شبانه روز خود را به سه قسم تقسیم کند زمانی را برای نیایش و عبادت پروردگار و زمانی را برای تأمین هزینه زندگی و زمانی برای واداشتن نفس به لذت هایی که حلال و مایه زیبایی است. خردمند را نشاید جز آنکه در پی سه چیز حرکت کند؛ کسب حلال برای تأمین زندگی، یا گام نهادن در راه آخرت یا به دست آوردن لذت های حلال - شرح نهج البلاغه، حکمت 390 ص - 519 و می فرمایند: ای کمیل! خانواده ات را فرمان ده که روزها در به دست آوردن بزرگواری و شب ها در رفع نیاز خفتگان بکوشند. سوگند به خدایی که تمام صداها را می شنود، هر کس دلی را شاد کند خداوند از آن شادی لطفی برای او قرار دهد
رهنمودهای ایشان تمام ابعاد زندگی انسان را تحت شعاع قرار خواهد داد و با تکیه به سفارشات و زندگی ایشان می توان حکومت الهی و به دور از ظلم و فقرپایه ریزی نمود. امام علی - ع - در عرصه اقتصاد به آبادانی و سازندگی، انصاف و پرهیزگاری، توجه و نظارت به قیمت ها و هزینه ها، بیت المال ، اموال غصب شده و برقراری عدالت از سوی مسئولان و مدیران توجه داشته اند. ایشان می فرمایند: حق پروردگارت را سبک مشمار و دنیای خود را با نابودی دین آباد نکن که زیان کارترین انسانی. آگاه باش حق مسلمانانی که نزد من یا پیش تو هستند، در تقسیم بیت المال مساوی است، همه باید به نزد من آیند و سهم خود را از من گیرند
امام علی - ع - در مورد سقوط جامعه فرموده اند: جاهلان شما پرتلاش و آگاهان شما تن پرور و کوتاهی ورزند
گسترش فقر، حریص بودن مسئولان جامعه، توزیع ناعادلانه ثروت، عدم حمایت از تولید، احتکار، مفاسداقتصادی و عدم توجه به رفاه اجتماعی از علل عقب افتادگی اقتصادو فرهنگ جوامع از دیدگاه نهج البلاغه می باشد . امروزه الگوی نادرست مصرف ، مدگرایی و ترویج فرهنگ غرب منجر به نابودی بسیاری از ارزش های اسلامی شده است.
از جنبه های اجتماعی فرهنگی نیز نوعی تبلیغ عملی و ترویج فرهنگ بیگانه و تهدیدی برای اصالت های فرهنگی و حتی دینی در جامعه به شمار می رود به ویژه آن که الگوپذیری در مصرف، ناخواسته الگوپذیری در اخلاق و رفتار را نیز در پی خواهد داشت
هدف غایی این نظام فراهم آوردن زمینه های اقتصادی سعادت فرد و جامعه انسانی و هدف های میانی آن عدالت اقتصادی، امنیت اقتصادی و بارور ساختن استعدادهای طبیعی است
جامعه ایران با توجه به اعتقادات الهی و اسلامی می تواند پیشرفت نماید و در رأس تمام کشورهای دنیا باشد و حرف اول را بزند و اینها به استراتژیک مناسب یعنی تعیین بهترین مسیر برای رسیدن به مقصد، برنامه ریزی پایدار، سرمایه گذاری و توجه و دقت مسئولان، حوزه و دانشگاه بستگی دارد. طبق فرمایشات رهبر معظم انقلاب: اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت امکان می دهد و اجازه می دهد که حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند. این یک فکر است، یک مطالبه ی عمومی است.
شما دانشجو هستید، استاد هستید، اقتصاددان هستید، بسیارخوب، با زبان دانشگاهی، همین ایده اقتصاد مقاومتی را تبیین کنید؛ حدودش را مشخص کنید2 مقام معظم رهبری در سند چشم انداز 1404 نخستین قله و هدفی را که به مردم و مسئولان نشان داده اند این است که ایران اسلامی باید در مقطع زمانی 1404 در بین 25 کشور منطقه در عرصه های مختلف، از جمله در عرصه اقتصاد، اول باشد. بهترین باشد، حق جامعه اسلامی است که بهترین باشد، ثروتمندترین و مرفه ترین باشد
هدف از این مقاله توجه به مبانی اقتصاد مقاومتی و تحکیم بنیان نظام خانواده و اجتماع با توجه به سیره علوی است. توسعه فرهنگ جهادی و مدیریت مصرف، آموزش و آگاهی دادن به افراد جامعه از مبانی مورد توجه در اقتصاد مقاومتی می باشد و اگر در سازمان ها، ارگان های دولتی و مدارس مورد توجه قرارگیرد به تدریج با تکیه بر اصل ساده زیستی و قناعت بسیاری از کمبودها و مشکلات اقتصادی و فرهنگی رفع خواهد شد. امام علی - ع - می فرمایند: هر مقدار که قناعت کنی کافی است
قناعت کردن حتی در امور ناچیز زندگی و به قدر کم بسیار ارزشمند است و در سیره نبوی تأکید بسیار به آن شده است.
- 1 نامه به فرماندار فیروز آباد در سال 38 هجری.
- 2 از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان در تاریخ1391/5/16
مبانی تحقیق
توسعه فرهنگ جهادی و مدیریت مصرف
امام علی - ع - درباره شکست در امور جهادی می فرمایند: اولین مرحله از جهاد که در آن باز می مانید جهاد با دستانتان سپس جهاد با زبان و آنگاه جهاد با قلب هایتان می باشد - همان: حکمت 375، ص. - 515 جهاد اقتصادی باید در تمام زمینه ها صورت گیرد و تقویت فرهنگ جهادی در زمینه صرفه جویی، قناعت، مصرف، استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود، کارآفرینی، حمایت از تولید داخلی، توجه به نخبگان ،بهره وری ، سرمایه گذاری وتحمل کمبودها و تحریم ها می تواند بصیرت و درک افراد را افزایش دهد و سلامت جامعه را تضمین نماید.
با توجه به حکمت 396 می توان ضرورت تقویت جهاد و مدیریت را درک نمود و در امور زندگی صبوری و قناعت را مد نظر قرار داد؛ مرگ بهتر از تن به ذلت دادن و به اندک ساختن بهتر از دست نیاز به سوی مردم داشتن است... روزگار دو روز است روزی به سود تو وروزی به زیان تو است پس آنگاه که به سود تو است به خوش گذرانی و سرکشی روی نیاور و آنگاه که به زیان تو است شکیبا باش
روحیه جهادی باعث می گردد تمام امور برای رضای خداوند باشد و سلامت و خشنودی همنوعان مدنظر قرار گیرد و تا رسیدن به اهداف تعیین شده بدون خستگی وتوقعات نا بجا، باجدیت و تلاش فراوان، تمام امور و کارها انجام شود. مدیریت مصرف به معنای استفاده بهینه از انرژی و امکانات است با صرف هزینه کمتر و حداقل اتلاف و هدر دادن آنها. امام علی - ع - در نامه به یکی از مدیران بصره فرموده اند: از اسراف بپرهیز و میانه روی را برگزین از امروز به فکر فردا باش و از اموال دنیا به اندازه کفاف خویش نگهدار و زیادی را برای روز نیازمندیت در آخرت پیش فرست... همانا انسان به آنچه پیش فرستاده و نزد خدا ذخیره ساخته پاداش داده خواهد شد
آگاه باشید بخشیدن مال به آنها که استحقاق ندارند، زیاده روی و اسراف است ممکن است در دنیا مقام بخشنده آن را بالا برد اما در آخرت پست خواهد کرد در میان مردم ممکن است گرامی اش بدارند اما در پیشگاه خدا خوار و ذلیل است
امام صادق - ع - می فرمایند: در آنچه بدن را سالم نگه می دارد اسراف نیست؛ بلکه اسراف در چیزهایی است که مال را از بین ببرد و به بدن صدمه بزند
ضروری است مدیریت مصرف در استفاده از انواع انرژی برق، آب، گاز، محیط زیست طبیعی، خوراک، پوشاک، دارو و... را مد نظر قرار داد و از اتلاف آنها جلوگیری نمود. آموزش و آگاهی دادن افراد به خصوص در مدارس واز دوران نوجوانی تأثیر بسیار در استفاده مناسب و کارآمد از منابع موجود خواهد داشت.
توجه به آموزش و آگاهی جامعه
البته باید این نکته را در نظر داشت که عدم آموزش مناسب افراد موجب عقب ماندگی کشورها می گردد. امر آموزش مهمترین ابزار برای ارتقای آگاهی های عمومی جوامع در تمامی عرصه های علمی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی - اعم از زیست محیطی و اجتماعی - و حتی مذهبی است
در اقتصاد مقاومتی، مردمی سازی اقتصاد اهمیت به سزایی دارد یعنی توانمند سازی ملت و حضور فعال آنها را در نظر بگیرند. علاوه بر نقش دولت، در راه استقلال اقتصادی همه ی قشرهای جامعه سهیم هستند و ضروری است از تمام استعدادها و ظرفیت های مردم در جهت تولید و دست یابی به ثروت، قدرت و امنیت اقتصادی استفاده شود. امام علی - ع - می فرمایند:
در به دست آوردن دنیا آرام باش و در مصرف آنچه به دست آوردی نیکو عمل کن، زیرا چه بسا تلاش بی اندازه برای دنیا که به تاراج رفتن اموال کشانده شد . نفس خود را از هر گونه پستی بازدار هر چند تو را به اهدافت رساند، برده دیگری مباش که خدا تو را آزاد آفرید، تو روزی خود را دریافت می کنی و سهم خود را برمی داری و مقدار اندکی که از طرف خدای سبحان به دست می آوری
