بخشی از مقاله
چکیده
امروزه ازهمگسیختگی نهاد خانواده از مهمترین عوامل بروز آسیبهای اجتماعی در ایران به شمار میرود. بهگونهای که علاوه بر اینکه ازهمگسیختگی نهاد خانواده، خود بهعنوان یک آسیب اجتماعی بروز کرده است. طلاق یک بیماری مزمن اجتماعی است که همانند بیماریهای مزمن جسمی عوامل خطر متعددی در وقوع آن دخیل است ازجمله این عوامل میتوان به نداشتن تفاهم اخلاقی، عدم تمکین، بیکاری، مشکلات مالی و اقتصادی، اعتیاد و مداخله دیگران و ... نام برد. برای کاهش و پیشگیری از این آسیب اجتماعی، فقه اسلامی راهکارهایی پیشبینی کرده از قبیل: آموزش و استفاده از فرهنگ و مؤلفههای دینی و اسلامی و اخلاقی در تحکیم پایههای خانواده؛ ایجاد، توسعه و تقویت مراکز امداد و ارشاد در کنار دادگاههای خانواده برای کمک به خانوادههای دچاراختلاف و توجه ویژه به حلّ اختلافات از طریق حکمیت و بزرگان فامیل - تشکیل دادگاه خانوادگی - ؛ تقویت اخلاق، معنویت و صمیمت در خانواده بهمنظور جلوگیری از ظلم و فروپاشی ارکان خانواده و تحکیم آن؛ اتخاذ تدابیر مناسب جهت اصلاح قوانین و ساختارهای حقوقی، اقتصادی و فرهنگی بهمنظور پیشگیری از طلاق و تقویت عوامل و اهرمهای بازدارنده آن و آشنا کردن زوجین با قوانین و اصول رفتارهای جنسی توسط افراد صالح و آگاه، چراکه خیلی از طلاقها بر سر مسائل جنسی است.
واژههای کلیدی: طلاق، راهکارهای فقهی، بررسی آسیب اجتماعی، پیشگیری
-1 مقدمه
خداوند متعال بهعنوان پیشزمینهی طرح مسئلهی طلاق میفرماید: »هنّ... لباس لکم و أنتم لباس لهنّ...«؛ - بقره - 187/ ...آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها... » لباس از یکسو انسان را از سرما و گرما و خطر برخورد اشیاء به بدن حفظ می-کند و از سوی دیگر عیوب او را میپوشاند و از سوی سوم زینتی است برای تن آدمی. این تشبیه که در آیه فوق آمده اشاره به همه این نکات است. دو همسر یکدیگر را از انحرافات حفظ میکنند، عیوب را هم میپوشانند، وسیلهی راحت و آرامش یکدیگرند و هر یک زینت دیگری محسوب میشوند« - ناصر مکارم شیرازی، 1374، ج 1، ص - 250 حال اگر مرد، به هر دلیل، گمان کرد که این لباس خاصیت خود را از داده است و تصمیم بر طلاق دادن زن گرفت، یعنی تصمیم گرفت از طریق آشکار کردن عیب زن، از او دوری گزیند که همان طلاق است؛ خداوند شنوای داناست.
در جامعهی ایران، بهویژه در پرتو آموزههای اسلامی، از دیرباز نهاد خانواده اولین و مهمترین بستر اجتماعی شدن فرد و فراگیری آموزهها، ارزشها و هنجارهای اجتماعی بوده و هست؛ بنابراین، خانواده را از برخی از جهات میتوان نمایندهی جامعه دانست و ناتوانی خانواده را در اجرای کامل کارکردهایش گویای این واقعیت است که جامعه نیز به هدفهای خود نخواهد رسید؛ زیرا هر جامعهای کوشش دارد تا نسلهای بالنده و متفکر در خود پرورش دهد و هستهی این بالندگی در درون خانواده شکوفا میشود. از سوی دیگر، خانواده کانونی است که هم انتقالدهندهی فرهنگ جامعه به فرزندان و هم عامل اجتماعی شدن ایشان است؛ بنابراین بین خانواده و اجتماع رابطهی تنگاتنگی وجود دارد. درنتیجه خانواده یک نظام اجتماعی است کهرسماً در همه جوامع پذیرفتهشده و توسعهیافته است. در حقیقت مفهوم ساخت اجتماعی در انسانشناسیغالباً با مفهوم ساخت خانواده و خویشاوندی همراه است. نابسامانی سازمان خانوادگی یا گسیختگی آن را میتوان بهعنوان شکستن واحد خانوادگی یا گسیختگی ساخت نقشهای اجتماعی به علت قصور یا ناتوانی یک یا چند عضو خانواده در اجرای نقشهای خود تعریف کرد.
اما چگونه است زوجی که روزی با عشق و تمایل فراوان با یکدیگر ازدواجکردهاند، در زندگی مشترک به نقطهای میرسند که جدایی از هم را تنها علاج مشکل خود مییابند؟ شرایط نامساعد ازدواج و تشکیل زندگی بر اساس موارد غیرمعقول و غیرمنطقی، از آغاز، طلاق را در بطن خود دارد. بهنحویکه وقوع آن از همان ابتدا قابل پیشبینی است، حتی اگر به عللی زندگی زناشویی تداوم یابد و به انحلال خانواده منتهی نشود، مصداق اصطلاح » سوختن و ساختن« خواهد بود، ازاینرو شناخت علل و عوامل طلاق میتواند در برنامهریزی جهت مشاورههای قبل از ازدواج و پیشگیری از طلاق به کار گرفته شود، طلاق با تمام کموکاستیهایش، مهمترین تهدید علیه بنیان خانواده به شمار میرود و شناخت عوامل مؤثر و متأثر از آن از اولویتهای بهداشت روان به شمار میرود.
طلاق اگرچه به چارهسازی یک ازدواج اشتباه یا حفظ بقایایی، از یک خانواده ازهمپاشیده، پا در میان میگذارد؛ اما چون طوفانی، آشیانه کودکان را در هم میکوبد، قامت زن را میشکند و مرد را بهزانو درمیآورد، با توجه به معضل بزرگ طلاق و اثرات آن بر روی تمام افراد از قبیل: - ایجاد افسردگی، اضطراب، رفتارهای پرخاشگرانه، ناتوانی در تحمل مشکلات کار و زندگی، افزایش انحرافات اجتماعی بین زنان و مردان مطلقه و تن دادن به انواع فساد و فحشا، احساس شکست در زندگی به شکل دلتنگی، خستگی، از پا افتادگی، پوچی و بیمعنایی در زندگی، ایجاد تفکرات نامطلوب راجع به هم بهخصوص جنس مخالف، احساس گناه و ندامت، خودکشی و... - ؛ اهمیت پرداختن به موضوع طلاق، در زمره غمانگیزترین پدیدههای اجتماعی که متأسفانه مطالعات متعدد در کشور ما نشان از افزایش آمار طلاق است، بیشازپیش احساس میشود. این پدیده - طلاق - ، در جامعه امروز بهعنوان یکی از آسیبهای اجتماعی مهم مطرح میشود -که در بیشتر موارد باعث به وجود آمدن بسیاری از آسیبهای اجتماعی دیگر نیز میشود- ریشه در تغییر و تحولات گوناگون فرهنگی، اجتماعی، زیستی و ... دارد که با پیچیدهتر شدن زندگی امروز، سطح آن نیز شدت یافته است.
با توجه به اینکه طلاق در گذشته نزد مردم، بهعنوان یک امر مذموم و قبیح و درعینحال وحشتآور تلقی میشده؛ ولی امروزه میبینیم که طلاق، ابزار رایجی شده که به مدد آن، افراد خود را از وضعیت موجود رها میکنند. بهطوریکه نسل امروز ما نسبت به گذشته از پدیده طلاق، وحشت و استرسی به خود راه نمیدهد و این امر خیلی راحت در حال جا افتادن در جامعه است، اما چیزی که انسان را دلچرکین میکند این است که طلاق چیزی است مقابل پیوند انسانی و اجتماعی؛ یعنی »گسستگی« که باعث ویران شدن خانواده میشود. بر آن شدیم علل اصلی طلاق و راههای پیشگیری از آن را از منظر فقه اسلامی موردبررسی قرار دهیم، بنابراین هدف اساسی مقاله حاضر، شناسایی علل و عوامل طلاق بوده و ارائه راهکارهای پیشگیری و کاهش آن از منظر فقهی اسلامی موردبررسی قرارگرفته است.
-2 اهمیت و ضرورت تحقیق:
به نظر من طلاق فاجعهایاست که کانون محبّت خانواده را از هم میپاشد و پدر و مادر را از هم جدا میکند که این برای آیندهی خود آنها و مهمتر از آن، فرزندان بسیار خطرناک است چهبسا که فرزندان به انحراف ممکن است کشیده شوند و آیندهی آنها رو به تباهی رود. من به این دلیل این موضوع را انتخاب کردم که نهتنها خودم تجربهی بسیار از این تحقیق کسب کنم بلکه کسانی هم که این تحقیق را مطالعه میکنند خود را با این پدیده آشنا سازند تا در آینده دچار مشکل نشوند و با خواندن این کار به آنها کمک شود تا به خوشبختی برسند و با دید باز زندگی آینده خود را شروع کنند.
تحقیقاتی از این قبیل به خواننده کمک میکند تا در مورد آیندهی خود بیشتر بیندیشند تا با مشکلات کمتری مواجه شوند، با خواندن این تحقیق یاد میگیرند که چگونه زندگی کنند و چه برخوردی در زندگی خود با خانواده و فرزندان خود داشته باشند و همسر خود را با دید باز و آگاهی کامل از شرایط او انتخاب نمایند تا با مشکلاتی از قبیل طلاق مواجه نشوند. خواندن و مطالعهی این تحقیق میتواند به خواننده کمک کند تا اگر مشکلی برای زندگیاش به وجود آمد این مشکل را با بزرگتران خویش در میان گذارند تا حل مشکل شود و این مشکل معضل زندگی او نشود تا انسان مجبور به جدایی نباشد.
بنابراین؛ بررسی مسأله ی طلاق از دیدگاههای گوناگون میتواند در کاهش این بلای اجتماعی مؤثر باشد و ازاینرو مسأله ی بریدن پیوند ازدواج همواره مورد توجّه اندیشمندان و حقوقدانان و مربیان جامعه بوده و دلسوزان و مصلحان را به تلاشهای فرهنگی و اجتماعی برای جلوگیری از گسترش و افزایش این آفت همدلیها واداشته است.
-3 اهداف تحقیق:
- ترسیم و تبیین دقیق جایگاه خانواده در تعالیم اسلام بهعنوان عامل اصلی و اساسی در جهت رشد و اعتلای انسانها.
- افراد بامطالعهی این تحقیق بتوانند به زندگی مشترک خود ادامه دهند و به خاطر مسائل کوچک و بیهوده کانون گرم خانواده را از هم نپاشند و به فکر فرزندان خود و آیندهی آنها باشند و باعث آوارگی و انحراف آنها نشوند.
- هدف دیگر از انجام این تحقیق بررسی عواملی است که باعث به وجود آمدن جدایی در خانوادهها میشود که خواننده میتواند بامطالعهی آنها با این مسائل آشنا شده و با کمک راهکارهای ارائهشده از این امر جلوگیری کنند.
- هدف کلیاین پژوهش بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی موثّر بر طلاق و ارائه راهکارهایی از فقه اسلامی جهت پیشگیری از وقوع آن است.
-4 مفهوم لغوی و اصطلاحی طلاق
طِلق در عربی به معنی حلال میباشد که در برابر حرام است و به معنی آزاد هم هست که در مقابل بنده میباشد. - محمدحسین بن خلف تبریزی، ج 3، ص - 1358 راغب اصفهانی در کتاب مفردات خویش چنین میفرماید: أصل» الطّلاق: التّخلیه من الوثاق« یعنی نداشتن عهد و پیمانی. - حسین بن محمد راغب اصفهانی، 1412، ص - 523 در لغتنامه دهخدا نیز طَلق«» به معنی رها شدن زن از عقد نکاح میباشد. - علیاکبر دهخدا، 1380، ص - 304
