بخشی از مقاله
چکیده
منابع آب به عنوان یک موضوع با اهمیت در صحنه سیاست داخلی کشورها به ویژه در مناطق خشک و کم آب جهان نظیر ایران از دیرباز مطرح بوده و همچنان اهمیت خود را حفظ کرده است. ایران، کشوری است که همیشه با کمبود آب روبرو بوده و نظر به میزان بارندگی این منطقه جغرافیائی که معادل با یک سوم میزان بارندگی دنیاست در آینده نیز با خطر کمبود آب مواجه خواهد بود. در راستای وضعیت نگران کننده آب کشور و پیشگیری از مواجهه با بحران بی آبی، ارائه راهکارهای مبارزه با این بحران الزامی است. این مقاله با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به مطالعه وضعیت و ابعاد بحران آب در ایران و راهکارهای مبارزه با این مسئله پرداخته است. بنا به گزارش شاخص مؤسسه بین المللی مدیریت آب ، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال 2025 باید بتواند 112 درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می رسد. لذا وضعیت موجود آب کشور می بایست جزو نگرانی ها و دغدغه های کارشناسان، مدیران و دولت مردان بوده و برای حل این معضل لازم است با اتخاذ تصمیمات اصولی و کارساز مانع از گسترش این بحران شد.
کلمات کلیدی: بحران، بی آبی، مدیریت
-1 مقدمه
محدودیت منابع آب شیرین در بسیاری از کشورها به صورت یک معضل جدی درآمده است به طوری که این محدودیت توانسته رشد این کشورها را تحت شعاع خود قرار دهد .منطقه خاورمیانه از جمله مناطقی می باشد که به شدت با مشکل محدودیت منابع آب شیرین مواجه می باشد. به استناد مطالعات طرح جامع آب کشور، منابع آب تجدید پذیر کل کشور به 130 میلیارد متر مکعب بالغ می گردد . مطالعات و بررسی ها نشان می دهد که در حال حاضر از کل منابع آب تجدیدشونده کشور حدود89/5 میلیارد متر مکعب جهت مصارف بخش های کشاورزی، صنعت و معدن و خانگی برداشت می شود که حدود 83 میلیارد متر مکعب آن معادل93درصد به بخش کشاورزی،5/5 میلیارد متر مکعب معادل6 درصد به بخش خانگی و مابقی به بخش صنعت و نیازهای متفرقه دیگر اختصاص دارد.
سه شاخص زیر از معتبرترین شاخصهایی است که همواره برای تعیین بحران آب مورد استناد قرار می گیرند.
•شاخص فالکن مارک
•شاخص سازمان ملل
•شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب
وضعیت آبی کشور با توجه به این شاخص ها:
شاخص فالکن مارک : کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است.
شاخص سازمان ملل : ایران هم اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.
شاخص مؤسسه بین المللی مدیریت آب : ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.
و بنا به گزارش شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال2025 باید بتواند 112 درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می رسد . لذا وضعیت موجود آب کشور می بایست جزو نگرانی ها و دغدغه های کارشناسان، مدیران و دولت مردان بوده و برای حل این معضل لازم است با اتخاذ تصمیمات اصولی و کارساز مانع از گسترش این بحران شد.
-2 بحران کم آبی
-1-2 تعریف بحران
بحران به معنای عدم انطباق بین نیازها و منابع، تغییر ناگهانی، بروز حوادث غیرمنتظره، برهم خوردن تعادل و تغییر ناگهانی شدیدتراز حالت عادی است. یکی از مهم ترین موضوعات در هنگام وقوع هر بحرانی مساله کنترل و مدیریت بحران است و چنانچه این مساله مورد توجه قرار نگیرد فاجعه ثانویه ای در دل فاجعه اصلی رخ می دهد. کمبود آب برای مرتفع کردن تمام یا بخشی از نیازهای ضروری انسان ها بحران آب قلمداد می شود.
-2-2 مدیریت بحران
به معنای سوق دادن هدفمند جریان، پیشرفت امور به روالی قابل کنترل و انتظار برگشت امور در اسرع وقت به شرایط قبل از بحران است.
-3 عوامل تشدید کننده بحران کم آبی درایران:
-1 قرار گرفتن ایران به لحاظ جغرافیایی در منطقه خشک و نیمه خشک جهان
متوسط باران سالانه ایران کمتراز یک سوم متوسط باران سالانه جهان است و به این دلیل ایران جزء مناطق خشک محسوب می شود. درکشورما وسعت مناطق مرطوب ونیمه مرطوب یعنی مناطقی که متوسط بارش سالانه آن بیش از 700میلیمتر - بیشترازتبخیروتعرق سالانه - و بارندگی درتمام ماههای سال در آن صورت گیرد، خیلی محدود است.
-2 رشد سریع جمعیت و پراکندگی نامناسب آن
تمامی متخصصان امور آب بر این باورند که هرگاه نسبت جمعیت به حجم منابع آب شیرین تجدیدشونده از حد معینی فراتر رود، کمیابی آب محسوس و فشار و تنش ناشی از کم آبی اجتناب ناپذیر خواهد بود. در شکل1 افزایش جمعیت ایران و همچنین پیش بینی رشد جمعیت نشان داده شده است.
-3 جابجایی جمعیت در کشور
کاملا بدیهی است که با جابجایی مردم از زندگی روستایی به زندگی شهری میزان مصرف آب نیز چندین برابر خواهد شد آمارها نشان میدهد میزان این جابجایی ها چشمگیر بوده است. مثلاً در سه دهه اخیر جابجایی جمعیت در کشور، از روستاها به شهرها را در نظربگیریم .جمعیت روستایی از 60 درصد اوائل دهه 60 به 30 درصد رسیده و تعداد کلانشهرها از 3 شهر به بیش از ده شهر افزایش پیدا کرده است.
-4 بی توجهی به آلودگی منابع آب
در حالی که تاکنون در خصوص میزان آلودگی آب در ایران اظهارنظرهای مختلفی ارائه شده است، بانک جهانی در جدیدترین گزارش خود از افزایش 40 درصدی آلودگی آب در ایران خبر داد. واقعیت این است که با وجود تأمین بخش عمده ای از آب شرب در ایران از چاه های آب و منابع زیرزمینی، نظارتی برای جلوگیری از نفوذ آلودگی به منابع آب زیرزمینی به طور مطلوب صورت نگرفته است و میزان آلودگی سفره های آب زیرزمینی هر سال نسبت به سال پیش افزایش می یابد. وجود صنایع و کارخانه های فاقد سیستم دفع فاضلاب در کشور خصوصا در کلان شهرها، رشد سریع جمعیت و فقدان اطلاع رسانی دقیق به افراد در خصوص خطرات دفع نادرست فاضلاب و پساب خانگی و صنعتی و غیره از مهم ترین دلایل افزایش میزان آلودگی در سفره های آب زیرزمینی است.
گاها افرادی که در مجاورت رودخانه ها سکونت دارند، فاضلاب و پساب خانگی خود را مستقیما به رودخانه وصل کرده اند. انتشار پساب های صنعتی، کشاورزی و شهری نیز از دیگر عوامل تهدیدکننده منابع محدود آب در کشورمحسوب می شود. هرچند در دو دهه گذشته اقدامات قابل توجهی برای تصفیه پساب های شهری و صنعتی صورت گرفته و نشان دهنده توجه دولت به حفاظت از کیفیت منابع آب است، اما با توجه به افزایش جمعیت کشور، گسترش شهرنشینی و توسعه فعالیت های صنعتی و کشاورزی شتاب بخشیدن به این اقدامات ضروری است. تا پایان سال
