بخشی از مقاله
چکیده:
در حال حاضرحدود 94 درصد منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میگردد. به این دلیل انتخاب راهکارهایی که کاهش مصرف و استفاده بهینه آب را در این بخش بدنبال داشته باشد، از اولویت برخوردار است. در سالهای اخیر با توجه به محدودیتهای موجود در مدیریت عرضه، رویکردهای مناسب در مدیریت تقاضا جستجو میگردد. مهمترین راهکارها بمنظور جلوگیری از اتلاف آب، افزایش کارایی مصرف آب, قیمتگذاری آب, افزایش راندمان آبیاری, تعیین الگوی کشت بهینه, کنترل رشد جمعیت و اشتغالزایی, کاهش ضایعات کشاورزی و مدیریت یکپارچه منابع آب میباشد. در شرایط فعلی با افزایش 10 درصدی کارایی مصرف آب تقریبا 8 میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی صرفه جویی میگردد. با تعیین و اعمال قیمت واقعی آب میتوان انتظار استفاده بهینه از آب را داشت.
با افزایش راندمان آبیاری و کم آبیاری با کاهش مصرف آب, کارایی مصرف آب بالا رفته و از اتلاف آب جلوگیری میشود. با تعیین الگوی کشت بهینه در هر منطقه نه تنها میتوان مصرف آب را کاهش داد بلکه درآمد کل افزایش مییابد. هم اکنون هر ساله با توجه به افزایش جمعیت و مصارف کنونی قریب به 1/3 میلیارد مترمکعب نیاز آبی افزایش مییابد. هر ساله بین 13 تا 35 درصد محصولات کشاورزی بصورت ضایعات ازبین میرود که معادل 13 تا 35 میلیارد مترمکعب از منابع آبی کشور میباشد. عدم مدیریت یکپارچه بر منابع آب مهمترین مشکل در مدیریت منابع آب کشور میباشد.
مقدمه:
بخش کشاورزی یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی ١کشور است, بطوریکه حدود 18 درصد تولید ناخالص ملی, 25درصد اشتغال, تامین 85 درصد غذای جامعه, 25 درصد صادرات غیرنفتی و 90 درصد مواد اولیه مورد استفاده در صنعت را فراهم میکند . - 14 - این بخش 94 درصد منابع آب کشور را مصرف میکند که به علت راندمان پایین آبیاری و همچنین بالا بودن ضایعات کشاورزی بصورت مستقیم و غیر مستقیم بخش عمدهای از منابع آب را هدر میدهد.
با توجه به اینکه با حدود 6 درصد کاهش در مصرف آب کشاورزی معادل کل مصرف شرب و صنعت کشور آب صرفه جویی میگردد, راهکارهایی که در این بخش بتواند باعث کاهش تلفات گردد از اولویت برخودار است. وضعیت برداشت و استفاده از منابع آب سطحی و زیرزمینی کشور در جدول 1 نشان داده شده است . - 16 - این جدول نشان میدهد حدود 53 درصد مصرف آب از منابع زیرزمینی تامین میشود. مصرف آب در بخشهای مختلف کشاورزی، شرب و صنعت کشور به ترتیب برابر با 94 ،5 و0/03 درصد میباشد - 14،. - 2 در حالیکه متوسط جهانی مصرف در سه بخش ذکر شده به ترتیب برابر با70 ، 8 و 22 درصد است - . - 19 همانگونه که از جدول 2 ملاحظه میگردد, سهم بخش صنعت در مصرف آب حتی از مصرف همان بخش در کشورهای با درآمد پایین و متوسط نیز به مراتب کمتر است.
سهم عمده مصرف آب در بخش کشاورزی در حالیست که راندمان آبیاری در ایران بین 30 تا 35 درصد بیان میشود. در این زمینه رقم حدود 37 درصد نیز گزارش شده در حالیکه متوسط راندمان آبیاری در کشورهای در حال توسعه 45 وتوسعه یافته 60 درصد است - 13،8،7،. - 6 مطالعه موردی نشان داد که بازده کل آبیاری در برخی از شبکههای سنتی دشتهای خوزستان، تبریز و کرمانشاه بین 13/5 تا 22 درصد در نوسان است. بازده کل آبیاری در اراضی یکپارچه و پراکنده شبکه آبیاری و زهکشی به تریتب 31 و 21/2 درصد گزارش شده است.
راندمان انتقال درکانالهای خاکی - سنتی - حدود 65 تا 70 درصد بوده که پس از بهسازی افزایش یافته و به 80 تا 85 درصد رسیدهاست - 11،. - 8 راندمان کاربرد واقعی ربع پایین درسیستمهای آبیاری بارانی در دشت بهار همدان 45/6 درصد, درمنطقه اصفهان متوسط راندمان واقعی کاربرد 51 درصد و در منطقه گرگان متوسط راندمان کاربرد واقعی ربع پایین 48/8 درصد بدست آمد - . - 17 در مطالعهای در مناطق مختلف ایران راندمان کاربرد آبیاری سطحی بین 16/7 تا 64/9 و بطور متوسط 36/3 درصد بدست آمد - 11،. - 1 با قبول متوسط راندمان 36 درصد میتوان نتیجه گرفت حدود 52/3 میلیارد مترمکعب از آب مصرفی بصورت تبخیر, رواناب و نفوذ از دسترس خارج میشود. البته قسمتی از نفوذ بصورت عمقی باعث تغذیه آب زیرزمینی میشود. قیمت آب در سالها ومناطق مختلف ایران در جدول 3 آورده شده است. براساس این جدول در سال 1383 قیمت آب در برخی نقاط کشور حدود 200-300 ریال بوده است - 15،. - 4
