بخشی از مقاله
چکیده
کانی فیروزه ازکانیهای خانواده فسفاتها با ترکیب فسفات آلومینیوم و مس آبدار CuAl6 - PO4 - 4 - OH - 84H2O است. بهترین نوع آن از معدن فیروزه نیشابور بهدست میآید. این کانی در سیستم بلوری تریکلینیک - کج وجهی - به صورت منشور شش وجهی که سطوح آن لوزی شکل است، متبلور میشود ولی بیشتر به شکل نامتبلور وجود دارد و بهصورت رگه و دانههای پراکنده در درون سنگ میزبان یافت میشود. فیروزه یک کانی متخلخل است و هرچه تخلخل و حبابهای موجود در کانی فیروزه کمتر باشد وزن مخصوص و در پی آن، سختی فیروزه بیشتر میشود.
ساختار متخلخل فیروزه و سختی کم آن نسبت به دیگر سنگهای نیمه قیمتی سبب شده است که فیروزه آسیبهای زیادی ببیند، از جملهی این آسیبها میتوان به خراش و تغییر رنگ فیروزه در اثر تماس با مواد شیمیایی، عطر اشاره کرد. امروزه جواهرشناسان با علم به ترکیب فیروزه و خصوصیات شیمیایی و کانیشناسی آن سعی در پیدا کردن روشهایی هستند که بتوانند ثبات رنگ فیروزه را بیشتر و از تغییر رنگ آن جلوگیری کنند.
این کار باعث شده است که انواع سنگهای مصنوعی و شبیه به فیروزه در بازار رواج پیدا کند. در بعضی موارد کار شناسایی فیروزههای بدل از فیروزه اصلی بسیار دشوار است. بعضی از مردم تمایل دارند یک سنگ فیروزه مرغوب با قیمت بسیار بالا تهیه نمایند که علاوه بر استفاده از آن به صورت جواهر، این سنگ به عنوان یک سرمایه در اختیار آنان باشد. اما دغدغه این افراد، نگهداری از فیروزه و جلوگیری از تغییر رنگ آن است. در این مقاله سعی شده است که روشهای بسیار معمول و آسان، برای نگهداری فیروزه و جلوگیری از صدمه دیدن آن ارائه شود.
-1مقدمه
کانی فیروزه با ترکیب فسفات آلومینیوم و مس آبدار CuAl6 - PO4 - 4 - OH - 84H2O ، وزن مخصوص آن 2 85 -2 6 و ضریب شکست بلوری آن 1 65 - 1 61 است. جلای فیروزه مومی دارد و بهطور معمول نور از آن عبور نمیکند. این کانی به علت جلاپذیری و رنگ جالب از دیرباز موردتوجه بوده است. فیروزه به رنگهای آبی آسمانی، آبی مایل به سبز، سبز، سبز مایل به زرد و خاکستری مایل به سبز دیده میشود. رنگ آبی آسمانی، مرغوبیت فیروزه و برعکس سبز مایل به زرد، نامرغوبی آن را نشان میدهد.
رنگ آبی آن به علت وجود یون مس در ترکیب کانی است. چنانچه آهن سهظرفیتی جانشین آلومینیوم شود رنگ کانی مایل به سبز میشود. فیروزه در سیستم بلوری تریکلینیک متبلور میشود. ولی بیشتر شکل نامتبلور دارد و بهصورت رگه و دانههای پراکنده در درون سنگ میزبان یافت میشود. سختی پایین و وجود خلل و فرج طبیعی موجود در کانی فیروزه باعث شده است که این کانی در برابر عوامل فیزیکی و شیمیایی آسیب پذیر باشد به همین علت در بسیاری از موارد فضای خالی موجود در کانی فیروزه با تزریق روغن یا پارافین و یا مواد پلاستیک مایع پر میشود، این کار فیروزه را سختتر میکند و از تغییر رنگ آن جلوگیری میکند - درمان فیروزه - .
رنگ فیروزه طبیعی ممکن است بهتدریج تغییر کند و بهاین ترتیب ارزش آن کاهش مییابد. قرار گرفتن کانی به مدت زیاد در نور شدید یا حرارت، باعث رنگپریدگی و درنتیجه، کمارزش شدن کانی میشود. در دمای 250 درجه سانتیگراد رنگ آبی فیروزه به رنگ سبز مات تبدیل میشود. تغییر رنگ در نگین فیروزه درنتیجه تابش نور آفتاب، تبخیر آب طبیعی موجود در فیروزه و یا حتی در اثر مواد شیمیایی موجود در مواد آرایشی بانوان نیز رخ میدهد. به همین دلیل است که هنگام شستن دستها بهتر است انگشتر فیروزه را از انگشت بیرون آورد. کانی فیروزه بهآسانی کثیف و آلوده میشود. بازدم تنفسی بر آن اثر نامطلوب میگذارد و چنانچه مدت زیادی در آب بماند جلای آن کاهش مییابد.
-2بحث
-2-1انواع فیروزه
تقسیمبندی ارائه شده در مورد فیروزه بر اساس نام، نوع و رنگ آنها است:
فیروزه عجمی: گرد و درشت است دارای فیروزه تقریبا خالص به رنگ آبی سیر گران قیمتترین نوع فیروزه است.
فیروزه شجری: دارای سنگ باطله، بعد از تراش سنگ باطله حالت شاخهای یا دندریتی پیدا میکند.
فیروزه چغاله نیم رنگ: مشابه فیروزه عجمی است ولی رنگ آن کمتر است و بر روی آن لکههای سفید وجود دارد. این لکههای سفید کانی آلونیت است.
فیروزه چغاله سفید: مشابه فیروزه چغاله نیم رنگ است ولی با رنگ خیلی روشنتر. فیروزه شکوفه: فیروزهایی است ریزتر از چغاله و فیروزه کمی دارد.
