بخشی از مقاله
خلاصه
زیبایی یکی از مهمترین نیازهای بشری و از مهمترین مولفه های کیفی تشکیل دهنده فضاهای شهری است. اهمیت این امر به اندازه ای است که در فرهنگ ها و جهان بینی های مختلف برای ان تعاریف و اصول خاصی را بیان کرده اند. در همین راستا سعی گردیده است در این مقاله به شناسایی اصول زیبایی و زیباشناسی در فضای شهری پرداخته شود. نتایج حاکی از ان است که هر یک از اصول زیبایی شناسی سبب شکل گیری و تقویت کیفیات خاصی شده اند و به کارگیری مجموعه این اصول در طراحی فضاهای شهری می تواند زمینه و بستر مناسب شکل گیری کیفیات فضایی را فراهم اورد. ابتدا به بررسی مفاهیم و تعاریف اولیه مولفه های کیفی فضاهای شهری پرداخته شده و پس از ان مفهوم و معیارهای زیبایی و زیباشناسی در فضاهای شهری مورد بررسی قرار گرفته است و در گام بعدی به بررسی این معیارها در بدنه شهری ابوطالب به عنوان نمونه موردی پرداخته می شود.
کلمات کلیدی: زیبایی، معیارهای زیبایی شناسی، فضای شهری
مقدمه:
زیبایی یکی از نیازهای اصلی انسان ها است که هر یک از وجوه مختلف آن در ساخت های مختلف زندگی جایگاه و مصداق ویژه خود را دارد و هر کسی به نوعی در پی تحصیل و ادراک زیبایی است. شهرها به عنوان بزرگترین مجموعه ها و آثار انسانی و کره زمین که ظرف فعالیت های انسانی هستند می توانند و باید جلوه های متنوع زیبایی را به انسان القاء کنند و اصولا هرچقدر و هرگونه که شهر و محیط زندگی بتواند مراتب زیبایی را به ساکنین خویش القاء کند به همان نسبت می تواند مشکلات جاری زندگی را برای آنان قابل تحمل تر نماید. از این منظر فضای شهری فضایی است که زیبا باشد و معیارهای زیباشناسانه در ایجاد آن دخالت داشته باشد و این یعنی: مترادف بودن برای شهر یا خلق فضای زیبای شهری.
طبیعی است که با پذیرش این نظریه، نباید جهان بینی و تفکری را که بنیاد قواعد زیبایی شناسی خواهد بود، مغفول نهاد و در حقیقت این جهان بینی است که معیارهای زیبای فضای شهر را سامان خواهد داد و فضای شهری در تمدن های مختلف و متمایز خواهد نمود. بنابراین تقلید از قواعد زیبایی شناسی بی گمان زمینه ساز ازخود بیگانگی و بحران هویت خواهد شد. - نقی زاده، 1392، - 142 توجه کنیم که زیبایی اساسا نیاز انسان است و این نیاز با تمایل فطری انسان به زیبایی، از قدیم الایام و در همه مکاتب فکری، مورد توجه و تاکید علمای رشتههای مختلف علوم و هنرها قرار داشته است. فلاسفه همواره به تناسب موضوعات مورد بحث خود، از زیبایی و گرایش انسان به زیبایی سخن گفتند و ان را به عنوان یکی از اصلی ترین مباحث خویش برگزیده اند.
در کنار این گروه، هنرمندان قرار دارند که اصولا هدف و نتیجه ی اثار خود را خلق زیبایی می دانند. ارتباط هنر با زیبایی به حدی است که موضوع و رشته ی فلسفه ی هنر را معادل زیبایی شناسی دانسته اند.روان شناسان نیز به موضوع نیاز انسان به زیبایی به عنوان موردی خاصل اشاره کرده اند که از جمله انها آبراهام مازلو است که در شرح و طبقه بندی سلسله مراتبی نیاز های انسان، زیبایی را در حد عالی و نیاز به ان را به عنوان یکی از نیازهای متعالی و برتر انسان مطرح می کند - ر.ک: مازلو ، - 1375 قابل ذکر است که نه تنها وجوه عالی زیبایی ، مورد نظر و ملاک عمل و یکی از نیازهای اساسی انسان تلقی می شود که حتی زیبایی های ظاهری و جسمانی نیز به عنوان یکی از عوامل گرایش و جاذبه ها مطرح هستند.
در این پژوهش محدوده عبدالمطلب مورد بررسی قرار گرفته است که به دنبال اجرای طرف بهسازی، میتوان اذعان داشت که تاثیرات کمی بر زیبایی فضای شهری داشته است ولی در این پژوهش سعی گردیده معیارهایی که بر زیبایی محدوده تاثیر گذار بوده است مطالعه شود و مورد تحلیل قرار گیرد از همین رو این پژوهش اهدافی همچون : -1 اشاعه فرهنگ زیباشناسی و ارتقای کیفیت محیط زیست شهری -2 بازسازی چشم اندازهای عمومی، نقاط عطف بصری و نشانه های شهری -3 ایجاد تناسب، امنیت و آرامش روانی و هماهنگی بین عناصر مختلف شهری -4 ارج نهادن به زندگی و ارزش های تمدن و ... را در بر می گیرد.
مبانی نظری:
فضای شهری:
فضای شهری از دیدگاه زوکر فضایی که در ان ارتباطات ویژه ی بصری و حرکتی وجود داشته باشد، ساختاری سازمان یافته، اراسته و واجد نظم، به صورت کالبدی برای فعالیت های انسانی و استوار بر قواعد معین و روشن - زوکر، به نقل از توسلی و بنیادی 1371، ص - 18 همچنین اقای بحرینی معتقد است فضای شهری صحنه ای است که فعالیت های عمومی زندگی شهری در انها به وقوع می پیوندد و خیابان ها، میادین و پارک های یک شهر فعالیت های انسانی را شکل می دهند - بحرینی، 1377، ص - 313 و در یک تعریف کوتاه توسلی فضای شهری را محل برقراری تعاملات اجتماعی که باز و عمومی باشد - توسلی و بنیادی 1371، ص - 41 تعریف کرده است.
شهر مجموعه ای فرهنگی کالبدی است که بر اساس نیاز ها، فعالیت ها و رفتار ساکنین آن شکل گرفته است. انسانها بسته به نیازهای فردی یا گروهی خود فعالیت کرده و الگوهای رفتاری خاص خود را عرضه می کنند. فضاها شامل طیف گسترده ای از انواع فضای عمومی تا خصوصی می باشند به عبارت دیگر هر فعالیت و رفتار،حریم و قلمرو خاص خود را داراست و متقابلًا هر فضا نیز دارای حریم و حرمت خاص می باشد .فضاهای شهری بخشی از فضای باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی، تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند؛ یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند .فضای شهری به عنوان صحنه ای کهداستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود، فضایی است که به همه مردم اجازه می دهد که به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند .
در این فضا فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شوند و برخوردهای از پیش تدوین نیافته به وقوع پیوندد و افراد در یک محیط اجتماعی جدید با هم اختلاط یابند این فضا می بایستی توسط یک نهاد عمومی اداره شود بنابراین شرط اساسی برای اینکه یک فضای عمومی؛ فضای شهری تلقی شود این است که در آن تقابل و تعامل اجتماعی صورت گیرد. فضاهای شهری شامل :ورودی شهرها، ورودی محله ها، گره ها - میدان های شهری، میدان های محلی - مسیر ها، خیابان های شهری، بولوارها و پیاده راه ها ، پیاده رو ها و لبه های آب می شود، خصوصیاتی که این فضاها می توانند داشته باشند باعث زیبایی دوچندان شهر و فضای شهری می شوند. - نقی زاده، 1392، ص - 27
تعریف زیبایی شناسی:
زیبایی شناسی یا استیتیک از واژه یونای Aisthetikos به معنی ادراک حس گرفته شده و بن ان واژه Aistheta به معنای مورد ادراک حسی یا چیز محصوص است. ریشه این لغات واژه لاتین Esthetique بوده که امروزه در تمام زبان های اروپایی استفاده می شود - احمدی .1378 ص - 20بومگارتن ، فیلسوف المانی - 1714-1762م - به عنوان اولین کسی مطرح است که برای تببین موضوعات مرتبط با ادراک زیبایی به عنوان بحثی فلسفی، از واژه زیباشناسی استفاده کرد و زیباشناسی را به مثابه رشته ای مستقل در فلسفه معرفی نمود اگر چه گاهی زیبایی شناسی را معادل فلسفه هنر میگیرند اما بعضی نیز معتقدند که زیبایی شناسی میدان وسیعی دارد و فلسفه ی هنر بخشی از زیباشناسی است - اسکراتن، 1379، ص - 77 برای تعیین جایگاه زیبایی و زیباشناسی در شهر میتوان اذعان داشت که زیبایی شناسی به عنوان واژه ای کلیدی در درک مفهوم شهر اهمیت فراوان دارد.
زیباییهمیشه با تحسین بشر همراه بوده است - - mcgann 2004 بدون تردید زیبایی شناسی یکی از ابعاد جدایی ناپذیر معماری می باشد که توجه به ان به جهت این که هنرمند می تواند محتوی اثر خود را در قالب کالبد تجلی بخشد، همواره اجتناب ناپذیر بوده است. در این میان معماری منظر نیز با عنایت به توجهات خاصی که به طبیعت دارد ظرافت های بیشتری را در به کارگیری عناصر و سبک ها در زیبایی بخشی به فرایند طراحی طلب می نماید چرا که طبیعت به خودی خود و به صورت ارگانیک به جهت این که مخلوق خداوند می باشد زیباست و این که انسان می بایست از این بستر به عنوان خلق و سامان دهی در جهت دستیابی به نیاز های خود بهره گیرد و در ان دخل و تصرف نماید.
نظریه دید های متوالی گوردون کالن در واقع تاکیدی بر ادراک فضایی و بصری در فضاهای شهری است. به باور او شهر مجموعه ای است که می توان در ان حرکت کرد و به صورت تباین پیوسته مناظر ان را ادراک نمود، نه به صورت تصویری ثابت. - - Gosling 1966. 43مطالعات نشان می دهد بانک عوامل بصری و زیباشناسانه در اجتماع عظیمی فضاها از شروط لازم اند ولی به تنهایی کافی نیست و مشخصات کارکردی فضاهای عمومی می تواند بر کیفیت و کمیت جذب مردم برای توقف و تامل در این فضاها، تاثیرگذار باشد وجود فضای کافی جهت نشستن با وقوع رویدادهای خاص در فضا از قبیل نمایش های خیابانی، هنرهای عمومی و رخداد های از این دست که مردم را با یکدیگر پیوند می دهند به جذابیتی فضا می افزایند. Whyte در این باره می گوید: در فرایند چنین رخدادهایی واقعیت های جهت بر قراری ارتباط بین مردم و تمایل به گفت و گو بین انها ایجاد می گردد. - whyte 1980.94 -
معیارهای زیباشناسی فضای شهری از دیدگاه نظریه پردازان:
طبیعی است که هر تحلیلی نیازمند معیارهایی است که توسط انها تحلیل یا ارزیابی مورد نظر انجام شده و پدیده ی مورد تحلیل با وضعیت ایده ال، مقایسه و ارزشیابی و تحلیل و معرفی شود. زیبایی و تحلیل زیبایی شناسی شهری نیز از این قاعده مستثنی نیست و برای تحلیل زیبایی شناسی فضای شهری، در دست بودن معیارهایی ضروری است که ذیل به برخی از انها اشاره خواهد شد. - نقی زاده، 1392، ص - 157
