بخشی از مقاله
چکیده:
شهر بدون حضور پیاده و مردم ارزش نداشته و هویتی پیدا نمیکند و این عابرین پیاده هستند که سرزندگی ، حیات و پویایی را به داخل شهرها هدایت می کند . پس همواره شهر می بایست برای عابر پیاده و بر اساس نیازها و علایق آن ها طراحی شود تا شهروندان از حضور و استفاده از شهر و فضاها و مکان های شهری لذت برده و با ایجاد حس تعلق و خاطره انگیزی ، شهر را همچون خانه و دارایی خود به شمار بیاورند.
در طراحی خیابان های شهر سیرجان به عابرین پیاده توجهی نشده حتی بعضی از خیابان ها تردد برای افراد غیر معلول نیز مناسب نمی باشد، برای تساوی حقوق شهروندی بایستی در طراحی خیابان ها عابرین پیاده نیز در نظر گرفته شوند. به همین منظوراین موضوع را مورد بررسی قرار داده تا به خلق فضایی در جهت فراهم کردن آسایش وآرامش بیشتر عابرین پیاده دست یافت. خیابان امام سیرجان از جمله خیابان های مهم و پر رفت و آمد است که در مرکز سیرجان واقع است ، مراکز تجاری که در این مسیر قرار گرفته جمعیت زیادی را به خود جذب می کندکه متاسفانه هیچ گونه تمهیداتی جهت استراحت عابرین پیاده و برقراری تعاملات اجتماعی نشده است.
هدف کلی این مقاله بررسی راهکاری جدید جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی در مسیرهای حرکتی به وسیله طراحی پارکلت می باشد ، این طرح براساس دید وادراک ناظر در فضا شکل گرفته است و به عنوان روشی درجهت منظر شهری پایدار می تواند در طراحی شهری مورد استفاده قرار گیرد.
روش پژوهش به صورت پیمایشی بوده ، و با استفاده از روش کوکران نمونه آماری انتخاب شده اند و از طریق معیارهای مختلف به سنجش جنبه های مختلف کیفی و کمی طراحی پارکلت پرداخته شد . نتایج پژوهش نشان میدهد به جای اینکه یک خودرو در خیابان پارک کند افراد بشتری می توانند از مزایای این جای پارک استفاده کنند ، تشویق شهروندان برای استفاده از حمل و نقل غیر موتوری و همچنین باعث افزایش توسعه اقتصاد محلی می شود.
مقدمه
تعاملات اجتماعی در ایران ما بسیار کم است البته در شهرهای بزرگ ممکن است وجود داشته باشد اما در سیرجان نیست ، خیابان های شلوغ فقط و فقط محل راه رفتن است و مبلمانی برای استراحت عابرین پیاده و برقراری تعاملات اجتماعی وجود ندارد در نتیجه سرزندگی و تنوع در فضاها نداریم که همه اینها باعث شده است که امنیت عابر پیاده و ارزش آن پایین بیاید ، با پارکلت می توانیم فضاهایی را ایجاد کنیم که در واقع مردم تداوم حضور دشته باشند ، فضاهایی برای نشستن و صحبت کردن که باعث می شود منظر شهری مناسب و زیبایی بوجود بیاید و سرزندگی محیط و امنیت عابرین پیاده را به ارمغان می آورد.
نکته مهم در مورد آنها عمومی بودن و رایگان بودن این فضاها است که مانع خصوصیسازی این فضاهای شهری میشود. پیشینه طراحی و اجرای پارکلت در سطح جهانی بیش از یک دهه نمی باشد ، که خواستگاه آن در شهر سانسفرانسیسکو است و پس از ان در شهرهای مونترال ، ونکوور ،نیویورک و برخی دیگر از شهرهای آمریکا چند سال است اجرا شده است . اما این موضوع در ایران ایده ایی نوین است و تا بحال سابقه اجرایی نداشته است اما پژوهش هایی مانند طراحی پارکلت در فضاهای شهری مبتنی در راستای ارتقاء منظر شهری پایدار توسط آقای شهرام مینویی و خانم طاهره واحدی در شهر مشهد انجام شده است اما این موضوع جزء اولین تحقیقات در سیرجان است .
هدف کلی این مقاله ارزیابی عوامل مؤثر بر ارتقا تعاملات اجتماعی بوسیله طراحی پارکلت در خیابان امام سیرجان می باشد .در این پژوهش، سهم و تأثیر متغیر »اجتماع پذی«،مورد سنجش و ارزیابی قرار می دهد، تا به سؤال اصلی این تحقیق که » آیا طراحی پارکلت در خیابان امام سیرجان باعث اجتماع پذیری می شود ؟؟« پاسخ گفته شود.
مفهوم فضای شهری:
فضای شهری به ترکیبی اطلاق می شود که از فعالیت ها ،بناهای مختلف فرهنگی ،اجتماعی ، اداری ، تجاری و مانند آن و عناصر و اجزای شهری به صورتی آراسته ،هماهنگ و واجد نظم و بالطبع با ارزش های بصری سازمان یافته باشد . فضای شهری جزء جدایی ناپذیر از ساختار فضایی یک شهر در ادوار مختلف تاریخ شهر است و به همین دلیل مانند ساخت کلی شهر ،تابع شرایط اجتماعی و اقتصادی متغییر است و در هر فرهنگی به صورت های گوناگون مانند میدان ،خیابان ،تکیه، بازار ، گذر و ... جلوه کرده است. فضاهای شهری از مهمترین و فعال ترین مکان های شهری در دوران های گذشته به حساب می آمده اند. فضاهایی خارج از عرصه ای خصوصی زندگی شهروندان که قابلیت ظهور تعاملات اجتماعی در آنها بسیار بالا بوده است . بهترین راه درک فضای شهری ، نگاه دقیق به تجربه طراحی فضا در طول تاریخ است .
در تعریف فضای شهری لازم است حوزه این تعریف مشخص باشد . به عنوان مثال تعریفی که جامعه شناسان از فضای شهری دارند متفاوت از تعریفی است که معماران و شهرسازان از این موضوع دارند. به طور کلی پس از بررسی و مطالعه پیرامون شهرها و فضاهای شهری در دوران های مختلف تاریخی می توان گفت که فضای شهری - شامل منظر شهری - فضایی است که حوزه عمومی را می سازد و فضای معماری ، حوزه ای خصوصی ترمحسوب می شود. هر گونه فضایی که در شهر قرار دارد را نمی توان فضای شهری دانست ، بلکه ارتباطات ویژه بصری و حرکتی در فضایی با خصوصیاتی ویژه ، معرف فضای شهری است، در غیر این صورت چیزی بیشتر از حفره ای بین ساختمان های شهر نخواهیم داشت . رابطه میان عناصر تشکیل دهنده فضای شهری باید برای فرد ناظر قابل درک باشد و فرد بتواند از رابطه موجود ، ساختاری در ذهن خود ایجاد کند. به این ترتیب فضای شهری هدفمند بوده وبستر رویدادهای تعریف شده ای خواهد داشت.
فضای شهری به عنوان یکی از ارکان اصلی ساخت کالبدی شهر دارای مفهومی عام و اجتماعی است. فضای شهری فضایی است که به همه مردم اجازه می دهد به آن دسترسی داشته باشند و درآن فعالیت کنند . در این فضا فرصت آن وجود دارد که برخوردهای از پیش تدوین نشده اتفاق افتد و افراد در یک محیط اجتماعی جدید با هم رابطه برقرار کنند. بنابراین شرط اساسی برای این که یک فضای عمومی ، فضای شهری باشد برقراری تعاملات اجتماعی بین مردم در آن است. طبق آنچه بیان شد فضای شهری ، فضایی مصنوعی و ساخته دست بشر است که سازمان یافته ، آراسته و واجد نظم به صورت بستری برای فعالیت ها و رفتارهای انسانی می باشد. انسان جزئی از این فضا است و با ارزش ها و هنجارهای خود به این فضا معنی و مفهوم می بخشد .
تبیین مفهوم فضای شهری از دیدگاه های مختلف:
الف - فضای شهری به عنوان پدیده هنری فضای شهری به مثابه بستری برای ارتقاء کیفیت هنری جامعه بر زیباشناسی شهری تاکید دارد . به این سبب توجه به کالبد فضای شهری از دید ناظر پیاده در میدان ها و خیابان های محصور ،متداوم ، منسجم و هماهنگ با ارزش های هنری ، ایجاد معماری شهری برای شکل بخشیدن به سیمای شهر مطلوب و تاکید بر فضای شهری به مثابه فضای فرهنگی در دستور کار قرار می گیرد. اگر در فضا از نظر ویژگی های دیداری جاذبه مانند جاذبه های هسته ای - میدان - و جاذبه های خطی - خیابان - وجود داشته باشد، احساس و ادراک ناطر کاملا در هم آمیزد ، ناظر در حرکت خود تحت تاثیر و هدایت حد و مرز ترکیب سه بعدی فضا و خطوط ساختاری آن قرار می گیرد .
ب - فضای شهری به عنوان پدیده فنی -عملکردی پیشترفت سریع و فنون جدید، شهر و فضای شهری را به پدیده ای فنی -عملکردی تبدیل می کند . در این حالت شهر شبکه ای از خیابان های موازی و عمود بر هم - شطرنجی - و فضای شهری ، فضای تهی بین ساختمانها و مجموعه های ساختمانی است و شهر نیز از دید انسان سواره بر اتومبیل قابل تبیین است . فضای شهری از دید انسان سواره تعریف می شود و شبکه های سواره سریع ، فرم کلی یک شهر را شکل می بخشند. نقش خیابان به یک شبکه ارتباط خالص که صرفا وظیفه حمل و نقل مکانیکی را به عهده دارد و شبکه ارتباطی سواره که از معابر پیاده جدا می شود و رابطه توده و فضا را دگرگون می گردد. فضای خالی و تهی نقش اصلی در ترکیب شهری را پذیرا می شود و ساخت بناهای منفرد در فضای آزاد در دستور کار قرار می گیرد .
ج - فضای شهری در قالب مفهوم اهداف انسانی - اجتماعی در این تفکر ، مفهوم فضای شهری در انطباق با هدف های انسانی و فعالیت های اجتماعی تعریف می شود و فضاهای شهری خیابان ،میدان و ... وسیله ای می گرددبرای تقویت روح همکاری جمعی ، روابط متقابل چهره به چهره ، فضایی محصور ، اندام وار و دارای هویت که عملکرد اسای شهر در جمعی بودن فعالیت ها و زمینه ای برای نمایش زندگی اجتماعی افراد و گروههای اجتماعی مختلف است .
پارکلت
اصطلاح »پارکلت« اولین بار در سان فرانسیسکو استفاده شد و نشاندهنده تبدیل فضای پارکینگ خودرو به یک پارک کوچک برای تفریحات منفعل بود. این جعبه ابزار تعریف اولیه را گسترش میدهد تا فضاهای دیگری که قبلا توسط خودروها اشغال میشد و نیز فضاهایی که میتوانند تفریحات فعال را تسهیل کنند، را نیز در بر گیرد.
پارکلتهاعموماً با ساخت سکویی بر روی سنگفرش خیابان برای افزایش فضای پیادهرو و تجهیز آن به نیمکتها، میزها و صندلیها، سایهبانها و دوچرخهبندها ایجاد میشوند. در پارکلتهای تفریحی فعال، وسایل ورزشی را میتوان به سکو پیچ کرد.
عموماً پارکلتها به خدمات تفریحی منفعل مانند نشستن و لذت بردن از یک فنجان قهوه که از قهوهخانه مجاور خریداری شده میپردازند. اما در لوس آنجلس، برنامهها به سمت توسعه پارکلتهایی پیش میرود که تجهیزات ورزشی نیز در آن گنجانده شده باشد. این نوع پارکلت به عابران پیاده امکان میدهد تا فعالانه از مسیر عبور همگانی استفاده کنند.
مزیت پارکلتها، ساخت و نگهداری کمهزینه آنها برای شهرهاست. دلیل این امر به طور کلی اندازهنسبتاً کوچک، طبیعت کم دوام، و سهیم شدن آنها در کسب و کارهای مجاور است. پروژه خیابانهای بزرگ سانفرانسیسکو که سازمانی پیشرو در جنبش پارکلت است پارکلتها را چنین تعریف میکند.
پارکلتها از مصالح نیمهدائمی ساخته میشوند و به روشی نصب میگردند که نیازی به تغییر شکل جاده یا بتنریزی نیست. معمولا مشاغل یا سازمانهای محلی، مجری یا حامی مالی پارکلتها هستند، هزینه طراحی و ساخت آنها را میپردازند و نگهداری آنها را به عهده میگیرند . » پارکلتها پدیدهای نو در شهرهای امریکاست، اما پدیدهای ریشهدار
در گرایشهای اولیه به طراحی فضای همگانی و شهرسازی در شمال امریکا هستند. تبدیل فضاهای کمکارآمد مسکونی یا ویژه خودرو به جایی برای استراحت، تفریح یا درگیر شدن در زندگی عمومی شهر تنها بخشی از حداقل سه گرایش گسترده به تغییر شکل فضای عمومی شهری است. جنبش پارکلت نیز به ویژه جوانهای نورسته از برنامه پارکلت موفق و زیرکانه سان فرانسیسکو بود که از برنامه مشابهی در شهر نیویورک نشات گرفته بود ایده »پارکلت« به صورت کنونی آن، در سانفرانسیسکو به شکل تاسیسات موقتی ظهور یافت که هدف از آنها گسترش زندگی اجتماعی و فضای عابر پیاده در پیادهرو به پارکینگها بود. ریبار ، یک آتلیه هنر و طراحی در سانفرانسیسکو، چنین پارکلتی را برای اولین بار در سال 2005 از طریق تبدیل یک فضای پارکینگ منفرد غیررایگان به پارک همگانی موقت - دو ساعته - در مرکز شهر سانفرانسیسکو ایجاد نمود. این پارکلت با داشتن چمن، درخت سایهدار و نیمکت کامل شد .
بررسی دیدگاه صاحبنظران کوین لینچ
با انتشار تئوری شکل خوب شهر در سال 1981 میلادی حصول کیفیت مناسب طراحی شهری و به تبع آن ارتقا کیفیت زندگی شهری را در گرو پنج معیار و دو فوق معیار زیر اعلام می دارد:
1. سرزندگی : به مفهوم امکان بقای زیست شناختی و جامعه شناختی انسان در محیط شهر. یعنی اینکه تا چه اندازه شکل شهر حامی عملکرد های حیاتی ،نیازهای بیولوژیکی و توانائیهای انسانی بوده و از همه مهمتر چگونه بقاء همه موجودات را ممکن می سازد. این یک معیار انسان محوری است و در داقع محیطی ، سکونتگاه خوب تلاقی می شود که سلامت و بهزیستی افراد و بقاء موجودات زنده را تامین کند.
2. معنی - حس - : به معنی نقش انگیزی ذهنی و معنادار بودن مکان های شهری است. یعنی اینکه شهر تا چه اندازه بوضوح درک شده ، از نظر ذهنی قابل شتاسایی باشد و ساکنین آن ،آن را در زمان و مکان به تجسم در آورند و تا چه اندازه آن ساختار ذهنی با ارزشها و مفاهیم جامعه در ارتباط است . یعنی انطباق محیط با توانائیهای احساسی و ذهنی و ساختار های فرهنگی.
3. تناسب: به منظور انطباق فرم شهری با فعالیت های گوناگون و مدارهای رفتاری. یعنی اینکه شکل و ظرفیت فضاها ،معابر و تجهیزات یک شهر تا چه اندازه با الگو و کمیت فعالیتهای که مردم عادتا به آن اشتغال دارند و یا اشتغال پیدا خواهند کرد منطبق است. یعنی کفایت بستر های رفتاری ،شامل تطبیق پذیری آنها با فعالیت های آتی.
4. دسترسی : به مفهوم سهولت نفوذ فیزیکی به بخش های مختلف بافت شهری یا توانایی دسترسی به سایر افراد ، فعالیتها ، منابع ، خدمات ، اطلاعات و یا اماکن ، شامل کمیت و تنوع عناصری که می توان به آنها دسترسی پیدا کرد.
5. نظارت و اختیار : به مفهوم فراهم بودن امکان انتخاب و مداخله شهروندان در امور مرتبط با مدیریت و استفاده از عرصه همگانی و یا به عبارت دیگر استفاده و دسترسی به فضاها و فعالیتها و ایجاد ،تعمیر،اصلاح و مدیریت آنها تا چه اندازه توسط کسانی که از آن استفاده می کنند و یا در آنها زندگی می کنند ،صورت می گیرد .
محدوده مورد مطالعه در شهر من بخاطر کمبود مبلمان شهری مردم انگیزه پیاده روی ندارند، تعاملات اجتماعی بسیار کم است ، سرزندگی وجود ندارد و پر از ترافیک است ، مسئله این است با توجه به شناختی که از پارکلت پیدا شده است می توان در خیابان امام شهر سیرجان برای گزینش پارکلت استفاده نمود.
خیابان امام در مرکز شهر سیرجان در محدوده بافت سنتی محله پایین قلعه قرار دارد و بازار تاریخی شهر سیرجان در این خیابان واقع شده است ، انواع مختلف کاربری ها در آن وجود دارد که عمده آن تجاری و اداری است ، این محدوده زیر نظر شهرداری منطقه 2 می باشد ، در معرض ترافیک شدیدی است ، طول این خیابان 570 متر است ، ضمنا عرض این خیابان 24 متر است.
