بخشی از مقاله
چکیده
بیشک از مهمترین عوامل سلامت روح و روان یک جامعه، گسترش فرهنگ انس با قرآن کریم در میان اقشار آن جامعه بهویژه دانش آموزان است. انس با قرآن، به معنی اتصال و پیوند با قرآن، شامل مراتب مختلفی از قبیل نگاهکردن، استماع، قرائت، فهم و دریافت معانی و عمل به قرآن کریم میباشد. متأسفانه علیرغم تلاشهای صورت گرفته، همچنان مهجوریت قران کریم در ابعاد مختلف مشهود است. این تحقیق با عنوان »راهکارهای گسترش فرهنگ انس با قرآن کریم در بین دانش آموزان« به روش »توصیفی و تحلیلی« صورت گرفته است و گاهی خاطرات یکی از مؤلفین این تحقیق، از کشورهای اسلامی جهت شاهد مثال بیان شده است. با توجه به اهمیت این موضوع، و با هدف نهادینهسازی انس با قرآن و کاربردی کردن مفاهیم آن در زندگی دانشآموزان، پس از تبیین مفهوم انس با قرآن، راهکارهایی از قبیل جامعنگری در امر آموزش، مهارتآموزی بهجای قاعده آموزش، ارتقاء نقش خانواده در انس با قرآن، تلاش برای پیوند قرآن و عترت، بهرهگیری از قصهها و تمثیلهای قرآن ارائه شده است. ازجمله نتایج این تحقیق میتوان به افزایش انس با قرآن کریم پس از عملیاتی نمودن راهکارها و رفع مهجوریت آن در بین دانش آموزان اشاره نمود.
واژگان کلیدی: انس با قرآن، دانش آموزان، قرآن کریم، مراتب انس، مهجوریت.
مقدمه
قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت بشر، ریسمان محکمی است که خداوند به بندگانش هدیه داده است و با توجه به سفارش پیامبر - ص - در حدیث ثقلین، میبایست به این امانت الهی در کنار عترت، تمسک ورزید.« - سیوطی، 1414 ق: ج 2، ص . - 60 بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، علیرغم گسترش فعالیتهای قرانی، هنوز قرآن در جامعه نهادینهنشده و تنها عدّه قلیلیهمواره آن را تلاوت کرده و عدّه کمتری با آن انس دارند. بیشک مهمترین محافظ انسان در برابر انحرافات، انس با قرآن کریم میباشد؛ به طوریکه پیامبر - ص - فرمودفَإِذَاهاست: »الْتَبَسَتْالْفِتَنُ کَقِطَعِعَاللﱠَیْلِکُمُالْمُظْلِمِ فَعَلَیْکُمْ بِالْقُرْآنِ .«هرگاه آشوبها و فتنههای زمانه چون شب تار، شما را فرا گرفت، بر شما باد که به قرآن رو آورید..
« - کلینی::1407 ج 2، ص . - 599 واژه »اُنس« در لغت، مقابل »وحشت« است و اُنس انسان به چیزی، بدین معناست که از آن هیچ وحشت و اضطرابی ندارد و همراه با آن به آرامش میرسد. - ابنفارس، 395 ق: . - 145/1اهمیت انس با قرآن تا حدی است که امام علی - ع - فرموده است: هر کس با قرآن اُنس بگیرد، از جدایی دوستان، وحشتی نخواهد داشت. - تمیمی، 1410 ق: ح - 8790 و نیز در سخنی از امام سجاد - ع - آمده است: »اگر همه مردمی که بین مشرق و مغرب عالم وجود دارند از بین بروند و کسی در زمین نباشد و تنها باشم، چنانکه قرآن با من باشد، هرگز احساس وحشت نمیکنم.« - کلینی، 1407 ق: . - 602/2انس با قرآن مراتب مختلفی دارد؛ اولین مرتبه انس و ارتباط با قرآن، »نگاه کردن« و »استماع« و توجه به آیات آن است.
رسول خدا - ص - در روایتی فرمود: نگاه کردن به قرآن، عبادت است. - مجلسی، 1403 ق: . - 196/38 و در قرآن کریم نیز استماع مورد تأکید قرار گرفته است، آنجا که میفرمایدوَإِذَا: »قُرِئَالْقُرْآنُفَاسْتَمِعُواوَأَنْصِتُوالَهُلَعَلﱠ کمْ تُرْحَمُونَ.« - اعراف - 204/مرتبه بعدی انس با قرآن، قرائت و حفظ آن است. این امر در اثر استمرار، زمینه بهرهمندی از سایر مراتب را نیز در انسان مهیا میکند. مرحله بعد، فهم و دریافت معانی و مقاصد آیات است که از مراتب مهم انس با قرآن به شمار میرود. در این مرحله، آشنایی با ترجمه و تفسیر از اهمیت خاصی برخوردار است. آخرین و مهمترین مرحله، عمل به قرآن کریم است که متأسفانه در جامعه کمتر بدان توجه میشود.
امام علی - ع - در این باب فرمود: »یا حمله القرآن! اِعملوا فان العالم من عمل بما علم و وافق عمله علمه و سیکون أقوام یحملون العلم لایجاوز تراقیهم، یخالف سریرتهم علانیتهم.« - هندی، - 294/9 :1397؛ یعنی: »ای کسانی که عالِم به قرآن هستید، به آن عمل کنید؛ چون عالم کسی است که به آنچه میداند، عمل میکند و عمل او مطابق علمش است. به زودی مردمی خواهند آمد که علمشان، از گلوهای آنها تجاوز نمیکند و باطنشان با رفتار ظاهر آنها مخالف است.«از آنجا که دانش آموزان یکی از مهمترین اقشار جامعه میباشند، در این تحقیق بر آن هستیم تا راهکارهایی جهت گسترش انس با قرآن کریم در بین این قشر آینده ساز ارائه دهیم.
راهکارهای گسترش انس با قرآن کریم در بین دانش آموزان
برای داشتن جامعهای مأنوس با قرآن عوامل متعددی را میبایست مد نظر قرار داد که به شرح ذیل بیان میگردد:
-1تقویت نقش وزارت آموزش و پرورش
بیشک این نهاد ارزنده نقش مؤثری در گسترش فرهنگ انس با قران کریم دارد که به موارد ذیل اشاره میگردد.
1؛.1 جهت دهی قرآنی به نیات واقفین و خیرین مدرسه ساز
مسلماً اگر فردی مالک اصلی را خدا بداند، هر جا که تشخیص دهد از خود درزمینه مال و جان مایه میگذارد،؛ چراکه در قیامت تنها دادرس انسانها اعمال نیک است. یوْم»تَجِدُ کلﱡنَفْسٍعَمِلَتْمامِنْخَیرٍمُحْضَراً.«... آلعمران، . 30 روزی که هر کس آنچه را از کار نیک انجام داده و آنچه را از کار زشت مرتکب شده حاضر شده مییابد. انجام امور خیر در اسلام تا حدی سفارش شده است که پیامبر - ص - مَنْفرمود:فَرﱠجَ» عَنْ أَخِهِیرْبَهًک مِنْرَبِکانَظَرَالدﱡنْیهِاللﱠهُبِرَحْمَتِهِإِلَی فَنَالَبِهَا الْجَنﱠه.« هر کس گرفتاری از گرفتاریهای دنیا از برادر مومن خود در این دنیا برطرف کند خداوند با نظر رحمت به او نگاه میکند و به وسیله آن به بهشت میرسد. و چه زیبا قرآن میفرماید: »عِنْدَمامکنْفَدُیوَعِنْدَمااَللّهِباقٍ....» النحل،. 96 آنچه نزد شماست فانی میشود؛امّا آنچه نزد خداست باقی است.امام علی - ع - میفرمایدفِعْلُ:»الْخَیرِذَخیرهٌباقِیهٌ،وَثَمَرَهٌزاکیهٌ.« - عیون الحکم و المواعظ: 357؛ میزان الحکمه: . - .838 /1 انجام خیر، گنج ماندنی، و میوه رشد کننده است. و نیز میفرماید:بادِرُوا» به عملالْخَیرِقَبْلتَانشْتَغِلُوا عَنْهُبِغَیرِهِ.« به عمل خیر مبادرت ورزید قبل از آنکه به چیز دیگری مشغول شوید. - شیخ حر عاملی، :1409 ج 7، ص261، ابن بابویه، :1362 ج 2، ص . - 620
مسلماً یکی از اقشار خدمتگزار به اسلام و قرآن، خیرین مدرسه ساز میباشند و آنها میتوانند علاوه بر ساخت مدرسه، در گسترش فعالیتهای قرآنی مدارس نقشی ممتاز ایفا کنند. این قشر مخلص میتوانند در هنگام وقف جایگاه قرآن در مدرسه را مورد تأکید قرار داده و از طریق ارتباط با مسئولان آموزش و پرورش و ارائه تأکیدات لازم به آنها، زمینه را برای اصلاح وضعیت قرآنی مدارس کشور فراهم آورند؛ لذا پاداش خیرین از دیدگاه آموزهای دینی بیان میگردد:یکی از مهمترین امور خیر، امور مربوط به فعالیتهای قرآنی است که همانند خود قرآن، در آن نوعی مهجوریت دیده میشود؛ به عنوان مثال درصد وقفهای قرآنی نسبت به سایر وقفها نسبتی بسیار پایین است که خود نشان دهنده ضرورت ترویج این نوع وقف میباشد.
2؛.1 ایجاد انگیزه در مسئولین و ارکان مدرسه
واقعیت آن است که در بیشتر مدارس به دلایل مختلف، انگیزه و در نتیجه اهتمام لازم در زمینه گسترش کمی و کیفی فرهنگ قرانی بین دانش آموزان وجود ندارد. جهت ایجاد فضای قرآنی مناسب در مدرسه لازم است ارکان یک مدرسه شامل مسئولین، مربیان، دانش آموزان و اولیای آنها، نسبت به جایگاه قرآن و فعالیتهای مربوطه توجیه
