بخشی از مقاله
چکیده
از جمله عوامل بسیار مهم در شناخت مشکلات جامعه و یافتن راه حل برای آنها ، امر پژوهش و تحقیق است. پژوهش از دو بعد دارای اهمیت است؛ نخست اینکه چاره گشای مشکلات فردی و اجتماعی است و دیگر اینکه با افزایش دانسته های انسان به او کمک می کند بتواند یافته های خود را به دیگران انتقال دهد. اما نکته مهم این است که خود پژوهش نیز نیازمند آموزش است چرا که پژوهش در حقیقت یک فن است و روش های مختلفی دارد که یادگیری و به کار بستن آنها جز با آموزش میسر نیست. امر پژوهش باید با قدرت، قوت، جدیت و گستردگی بیشتری در نظام آموزشی کشور توسعه و دنبال شود تا دانش آموزان به پژوهش و پژوهشگری علاقه مند شده و آینده تحقیقاتی کشور را به نحو مطلوب محقق نمایند.
تحقق این هدف منوط به نهادینه شدن فرهنگ پژوهشی در بین دانش آموزان آینده ساز جامعه و به کارگیری دانش های پژوهش محور و فناوری های نوین توسط آنهاست. این مقاله ضمن ارائه راهکارهای نو ، پیشنهاد می کند با تغییر اساسی در ساختار نظام آموزشی و به کارگیری رویکرد پژوهش محور در برنامه های درسی دانش آموزان می توان نقش تعیین کننده ای در اشاعه تفکر پژوهشی داشته نیروی انسانی مورد نیاز آینده کشورمان را در جهت رشد و توسعه تأمین نمود. در این پژوهش سعی شده است راهکارهای گسترش فرهنگ تفکر و پژوهش در دانش آموزان بررسی شود .
مقدمه
فرهنگ و تفکر پژوهشی به مجموعه الگو های رفتاری یک فرد پژوهشگر گفته می شود که شامل دانش، عقاید، هنر، اخلاق ، آداب و هرگونه عادت و توانایی ناشی از انگیزه علمی است . از شاخصه های این فرهنگ غنی عبارتند از : تفکرنقاد ، تفکرخلاق ، ارزیابی ، استنتاج ، کاوشگری ، تحلیل ، طرح مسئله ، حل مسئله ، دانش کاربردی ،استدلال ، سوال کردن و تجربه کردن که منجر به تقویت تمایل و روحیه کنجکاوی و کاهش استرس در دانش آموزان و لذت از یادگیری خواهد شد. - سعادت آبادی نسب، و مختاری، - 1377
هدف علم آموزی، کشف و گسترش دانش و در حقیقت راهی برای جستجوی آگاهی است. با علم آموزی است که به عرصههای جدید علم ودانش میتوان پا نهاد و وارد عرصههای ناشناخته شد. بهترین روش علم آموزی تحقیق و پژوهش است. ولی در حال حاضر این طور به نظر میرسد که پژوهش نه تنها در کلیه مقاطع تحصیلی نادیده گرفته میشود بلکه در دانشگاهها و آموزش عالی هم نقش کمرنگی دارد و تحقیق به معنای واقعی صورت نمیگیرد .
در دنیای امروز مطالعه، ضرورت پیشرفت استآنچه. اهمیّت یادگیری را آشکار می سازد مسأله تطابق و سازگاری است و هر کس که استعداد یادگیری بیشتری دارد و می تواند به خوبی آن را به کار بندد بیشتر می تواند با محیط خود سازگاری داشته باشد.شکی نیست که مهمترین و اساسی ترین رکن نظام پژوهشی را نیروی انسانی محقق که از توانایی ها ، قابلیت ها و مهارت های لازم پژوهشی برخوردار باشند تشکیل می دهند. آموزش و پرورش به عنوان اولین پایگاه رسمی فرهنگ سازی در این زمینه وظیفه ای خطیر و بزرگ بر عهده دارد که همانا تربیت نسلی جستجوگر ، اندیشمند ، دانا و توانا است. - رالف سی، - 1370
بیان مسئله
با رویکرد پژوهش محور دانش آموزان چگونه آموختن را می آموزند و قادر خواهند بود که به شیوه های علمی دانش خود را توسعه بخشند. توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشوری به نحو قابل توجهی در گرو گسترش کمی و کیفی فعالیت های پژوهشی آن کشور است . در دنیای امروز، دانایی یکی از محورها و شاخصهای اصلی پیشرفت و تعالی هر جامعه به شمار میرود. سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع و آسان به منابع علمی موثق وابسته است.
پژوهش در هر موضوع، به هر گونه و در هر سطحی که انجام شود، تلاشی منسجم و نظام مند در راستای توسعه دانش موجود درباره موضوعهایی است که با آنها سروکار داریم. پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راهکارهای ممکن جهت حل مشکلات موجود در عرصههای زندگی - غفاری، . - 1390 کارشناسان علوم تربیتی معتقدند در صورتی که نوجوانان مستعد در شرایط مناسب آموزش ببینند و فعالانه در جریان یادگیری شرکت کنند در آینده به مبتکران و نوآورانی مبدل خواهند شد که سهم وافری در فرایند پیشرفت و توسعه علمی کشور دارند - دلجو، . - 1387 با توجه به اهمیت پژوهش و نقش کلیدی آن در رشد و توسعه جوامع ، گسترش و تقویت نهاد های علمی و پژوهشی و اهتمام در جهت اشاعه فرهنگ پژوهش و ارتقاء جایگاه تحقیقات در کشور ، برای سرعت بخشیدن به روند توسعه یکی از لوازم و ضرورت های بنیادین جامعه است.
پیشینه پژوهش
محمّدی - 1376 - تحقیقی با عنوانبررّسی» میزان علاقه مندی نوجوانان و جوانان به پژوهش « انجام داده و به این نتیجه دست یافته که بین تحصیلات و میزان پژوهش، رابطه مثبت وجود دارد و همچنین تلویزیون یکی از عواملی است که در تشویق به پژوهش تأثیر مثبت دارد. استیگر - 1376 - در کتابی با عنوان »راه های تشویق به پژوهش« ابتدا بهبررّسی انگیزه های پژوهش می پردازد و عواملی چون خانواده، مدرسه، دولت، وسایل ارتباط جمعی وکتابخانه را در شکل گیری عادت پژوهش مؤثر می داند. بابائی - 1383 - در پژوهشی با عنوان » چگونگی علاقمند کردن دانش آموزان به تحقیق و پژوهش« بهبررّسی عواملی چون تجارب موفقیت آمیز، توام ساختن درس با مطالب متنوع، خانواده، معلم، داشتن مهارت کافی درپژوهش و غیره پرداخته است.
روش تحقیق
در انجام این تحقیق از روش های مطالعه میدانی و کتابخانه ای برای گردآوری داده ها و اطلاعات استفاده شده است . عوامل موثر در گسترش فرهنگ پژوهش و تحقیق در مدرسه و جامعه یکی از زیر بنایی ترین نهادهای تمامی جوامع بشری پس از خانواده، آموزش و پرورش است.هر ساله منابع انسانی و مالی بسیار عظیمی برای تعلیم و تربیت دانش آموزان مورد استفاده قرار می گیرد.اینکه دانش آموزان آگاهی ها و توانمندیهای ضروری برای زندگی اجتماعی را بیاموزند و در رشد و اعتلای جامعه خود موثر باشند، از مهمترین چالشهای گریبان گیر نظام های آموزشی دنیا ، به خصوص نظام آموزشی کشور ماست.
ارتقای بهره وری در آموزش و پرورش نه تنها به توسعه اقتصادی اجتماعی کمک می کند، بلکه از طریق تربیت نیروی انسانی کارآمد و خلاق می تواند موجب اعتلای کشور گردد. از آنجایی که امروزه دانش آموزان علاوه بر مهارتهای پایه نیازمند مهارتهای پیچیده تری هستند و منابعی که در اختیار آموزش و پرورش قرار میگیرد، محدود است گسترش فرهنگ تفکر و پژوهش میتواند در افزایش بهره وری در آموزش و پرورش موثر باشد .
اگر آموزش و پرورش ، تغییرات کیفی در فرهنگ حاکم بر جامعه بوجود آورد، بدون شک میتواند از طریق تحول در رفتار مردم و شکل نهادهای اجتماعی، پیشرفت های قابل ملاحظه ای در علاقه مندی دانش آموزان به فعالیتهای پژوهشی بوجود آورد - شعبانی،. - 1380 افزون بر این، افرادی که دانش و مهارت مفیدی به دست می آورند، می توانند فرد مفیدی در جامعه به شمار آیند.
آموزش و پرورش با تقویت و تحکیم سرمایههای مادی و انسانی بر رشد و ارتقای بهره وری سرعت میبخشدبرای نیل به هدف مقدس توسعه» فرهنگ پژوهش در مدارس« به نظر می رسد که ابتدا باید در نگرش آموزش و پرورش تغییراتی حاصل گردد. بدیهی است که پایه و اساس هر اندیشه ای در آموزش و پرورش بستگی به حمایت دست اندرکاران تعلیم و تربیت آن کشور را دارد که در ذیل به پاره ای از آنها اشاره می شود:
نقش نظام آموزشی در گسترش فرهنگ پژوهش و تحقیق در مدارس
آموزش و پرورش باید از نظامی پویا برخوردار باشد به طوریکه علم و پژوهش در آن نهادینه شده و پژوهش دانش آموزان جایگاه موقعیت واقعی خود را در نظام آموزشی بازیابد. اگر چنین شود حس کنجکاوی و اشتیاق به تحقیق در آنان تقویت می گردد و استعدادهای بالقوه به بالفعل تبدیل می گردد.
