بخشی از مقاله
چکیده
شناخت گفتمان مسلط و حاکم بر هر دوره برای فعالیت در چارچوب آن و تأثیرگذاری بر آن امری ضروری است. در حال حاضر گفتمان مسلط بر فضای سیاسی - اقتصادی کشور را اقتصاد مقاومتی میتوان بیان کرد. گفتمان سازی در خصوص اقتصاد مقاومتی و تبدیل آن به یک گفتمان عمومی، بسیاری از مشکلات را برطرف و کارها را تسهیل خواهد کرد. دراین بین نقش نهادهای پولی و بانکی از طریق تأثیرگذاری آنها بر بخش وسیعی از جامعه بسیار چشمگیر است. نهادهای پولی و بانکی با برنامهریزی در بخش مدیریتی، نخبگانی و تودهای میتوانند گفتمان اقتصاد مقاومتی را در جامعه بهخوبی ترویج دهند.
واژگان کلیدی: اقتصاد مقاومتی، گفتمان سازی، بانک
مقدمه
جمهوری اسلامی در حوزههای اقتصادی با مسائل یا مفاهیمی مواجه است که به هیچ عنوان تاکنون چه در عرصه نظر و چه در عرصه عمل و تجارب بشری مشابه و ما به ازای واقعی نداشته است. بنابراین خود انقلاب اسلامی مکلف به نوآوری و ابتکار و نظریهپردازی و الگوسازی در این عرصههای جدید اقتصادی است. یکی از این مفاهیم، »اقتصاد مقاومتی« است. - سمیعی نسب و همکاران، . - 1392با هدف تأمین رشد پویا و بهبود شاخصهای مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشمانداز بیستساله، سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی با رویکردی جهادی، انعطافپذیر، فرصت ساز، مولد، درونزا، پیشرو و برونگرا توسط مقام معظم رهبری ابلاغ گردیده است.
درواقع سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، نوعی برنامه راهبردی است که ضمن مدنظر قرار دادن مهمترین برنامهها و سیاستهای راهبردی گذشته؛ اهداف و اولویتهای راهبردی جدید کشور را با رویکرد آیندهنگری، تداوم سند چشمانداز و مصون کردن اقتصاد کشور در برابر فشارها و ریسکهای برون سیستمی ارائه میکند.رویکرد اقتصاد مقاومتی چشماندازی کلان به اقتصاد جمهوری اسلامی ایران میباشد که اقدامات بلندمدت را در نظر دارد که علاوه بر تطابق با موازین اسلامی، روند حرکت ما را دررسیدن به جایگاه اول اقتصادی در منطقه و جهان پرشتابتر می کند و نوعی نوآوری در نظریهپردازی درزمینه ی اقتصاد میباشد .
نظام اسلامی در هر عصر با توجه به شرایط موجود نیاز به نهادهای مختلف و متنوع داشته و دارد ازاینرو در عصر حاضر نیز برای رسیدن به اهداف موردنظر خود به اجرای الگوی اقتصاد مقاومتی نیاز دارد.برای پیادهسازی و اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی، گفتمان سازی و تبدیل این سیاستها به گفتمان فراگیر ملی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ زیرا شناخت »گفتمان« مسلط و حاکم بر هر دوره و فرهنگ، برای هرکسی که میخواهد در چهارچوب آن فعالیت کند یا بر آن تأثیرگذار باشد ضروری است و شاید تا اندازهای هماهنگی و همراهی با آن لازم باشد تااولاً زمینهی بیان وگفتار او فراهم شود و ثانیاً در آینده آن را تغییر و اصلاح کند.
تعریف گفتمان
گفتمان، ترجمهی واژهی - Discourse - در زبان فرانسوی و آنهم مشتق از واژهی - Discursus - در زبان لاتینی است که به مفهوم »گذر یا حرکت از اینجا و آنجا« میباشد. اصطلاح گفتمان یکی از مقولاتی است که در چند دهه اخیر موردتوجه نظریهپردازان قرارگرفته است و در عرصه نظریه سیاست، جامعهشناسی، فلسفه، اقتصادی و فرهنگی کاربرد زیاد یافته است.گاهی یک گفتمان یا سخن آنقدرقوی و مسلط است که مانع شنیدنِ گفتار و یا درک معنای زبان میشود و حتی هر گفتار و بیانی را هم در قالب آن میریزند و در صورت عدم همخوانی با آن، به دور میافکنند و درنتیجه به گوش هیچکسی نخواهد رسید.
گفتمان ازجمله مفاهیم مهم و کلیدی است که در شکل دادن به تفکر فلسفی، اجتماعی و سیاسی مغرب زمین در نیمه دوم قرن بیستم، نقش به سزایی داشته است. اگرچه قرون وسطا و این مفهوم در ادبیات فلسفی اجتماعی بویژه دوران مدرن، کاربرد فراوانی داشته و آن را در نوشتههای ماکیاولٌ، هابز2 و روسوَ نیز می توان یافت؛ اما در چند دهه اخیر نیز متفکرانی چون امیل بنونیستهُ، میشل فوکوِ، ژاک دریدا1 و دیگر متفکران برجسته معاصر غربی، معنایی متفاوت به خود گرفته است.این تفاوت معنایی به حدی است که در دو سه دهه اخیر، نویسندگان و سخنرانان آکادمیک غربی، در نوشتهها و سخنرانیهای خود و به هنگام کاربرد این مفهوم، بر این نکته تأکید میکنند که آن رامثلاً به معنای فوکویی آن یا به معنای فراساختارگرایی آن به کار میبرند - سلیمی، . - 1383
نخستین کسی که مفهوم و قلمرو گفتمان را در ارتباط با عینیت جامعه بررسی کرده است؛ فیلسوف پساساختارگرا و پسامدرن فرانسوی، میشل فوکو است؛ از این جهت برداشت و دیدگاهی که فوکو از گفتمان ارائه میدهد؛ در حوزه تخصصی انسانشناسی توسعه بیشتر کاربرد خواهد داشت.ازنظر میشل فوکو، گفتمان نقطهی تلاقی و محل گردهمایی »قدرت« و »دانش« است؛ یعنی قواعد و قوانین علمی و همچنین »محدودیتهای ایجادشده از طرف حاکمیت« معین میکنند دربارهی چه چیزهایی نمیتوان وارد بحث شد. به اعتقاد وی گفتمان از کارکردش جدا نیست، گفتمان تنها نوشتهها، کتابها، متنها و سخنرانیها نیست؛ بلکه الگوهای عملی و کاربردی آنها نیز هست.
ازنظر لاکا و موف ٍ، هر عمل و پدیدهای برای معنادار شدن باید گفتمانی باشد، فعالیتها پدیدهها وقتی قابلفهم میشوند که در قالب گفتمان خاصی قرار گیرند. هیچچیز بهخودیخود دارای هویت نیست، بلکه هویتش را از گفتمانی که در آن قرارگرفته است کسب میکند. این گفتمانها هستند که گزارههای درست و نادرست را تولید میکنند و عاملان و نهادهای اجتماعی را وامیدارند که بر اساس این گزارهها عمل کنند.ژان میشل ادمَ گفتمان را اینگونه تعریف میکند: گفتمان یک گفته است با مشخصات متنی که در یک موقعیت دادهشده - شرکتکنندگان، نهادها، مکان و زمان - بهعنوان یک کنش گفتمانی تحققیافته در نظر گرفته میشود.
از آنچه گذشت میتوان نتیجهگیری کرد که مفهوم گفتمان تعریف دقیقی ندارد. اما میتوان ادعا کرد که تعریف زیر بیشترین تطابق را با تعاریف نظریهپردازان این حوزه دارد:»فضای ذهنی و روانی مسلط و زبان خاصی که مردم در یک دورهی خاص با آن سخن میگویند، گفتمان نام دارد.« درواقع گفتمان ارائه فکری منسجم و منظم و قابل دفاع مبتنی بر فرهنگ و اعتقادات یک جامعه میباشد که از سوی یکرهبر یا ایدئولوگ و یا فعال سیاسی و یا فرهنگی تبیین میگردد و محور فعالیتها، تبلیغات و جهتگیریها قرار میگیرد، به نظام مدیریتی و رسانهای جهت میدهد و بر سرنوشت مردم و کشور تأثیر میگذارد، رفتارهای سیاسی و اجتماعی خاصی را شکل میدهد.
ازاینرو گفتمان سازی در اصل، فرایند تبدیل و یا ورود نظریه و یا گفتمانهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به ادبیات رایج جامعه و زندگی مردم است و عبارت از راهکارهای فرهنگسازی، آموزش و تبیین مبانی در جامعه است.لزوم گفتمان سازی اقتصاد مقاومتی مجموعه سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، در واقع الگویی بومی و علمی، برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی و متناسب باوضعیت امروز و فردای کشور است. از این جهت نقش مسائل فرهنگی و اجتماعی بهعنوان پیشزمینه، تسهیلکننده و بسترساز، بسیار مهم است.مروری بر بیانات چندسالهی اخیر رهبر انقلاب نشان میدهد که از منظر ایشان، آرمانهای انقلاب اسلامی و اهداف کلان جمهوری اسلامی تنها از راه تبدیلشدن به »گفتمان« محقق میشوند. این تأکید ایشان را میتوان در ابلاغیه سیاستهای اقتصاد مقاومتی نیز مشاهده نمود. بند 21 سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی - تبیین ابعاد اقتصاد مقاومتی و گفتمان سازی آن
