بخشی از مقاله
چکیده:
ایران در عصر حاضر، برای ارتقاء توان اقتصادی خود جهت مواجه با بحرانهای اقتصادی و طبیعی و هم در معرض فشارهای اقتصادی قدرت های معارض می کوشد؛ با بهرهگیری از راهبردهای اقتصاد مقاومتی به دنبال افزایش تولیدات داخلی باشد. به طوری که خلاقیت، نوآوری و فناوری بنگاه های اقتصادی به عنوان فرصت تلقی نموده و حمایت از فعالیت شرکت های دانش بنیان، را سرلوحه سیاستهای اقتصادی کلان خود قرار دهد. شرکتهای دانش بنیان عمدتا با سه مولفه اصلی شناخته میشوند؛ فعالیت در حوزه فناوری برتر و با ارزش افزوده بالا، هزینهکرد قابل توجه در تحقیق و توسعه و دارا بودن دانش فنی. علاوه براین اکثر شرکت های دانش بنیان داراییهای نامشهودی همچون نیروی انسانی و دانش فنی را در اختیار دارند و در قیاس با صنایع بزرگ کلاسیک از سرمایه ثابت، به مراتب کمتری برخوردارند.
به همین دلیل در نظام بانکداری ایران، اینگونه شرکتها در تامین منابع مالی و تسهیلات بانکی با نارساییهای فراوانی مواجه میشوند که این امر رشد اقتصادی شرکتهای دانش بنیان را به مخاطره خواهد انداخت. در این نوشتار به معرفی شرکتهای دانش بنیان، توضیح مشکلات فراروی آنها و راهکارهای پیشنهادی از جمله تشریح روشهای نوین تامین مالی با سازوکار بانکی پرداخته میشود. تا بتوان بانکها را نیز در مسیر تحقق سیاست های کلان اقتصاد مقاومتی با سایر نهادها و دستگاه های ذیربط همگام نمود.
-1 مقدمه
امروزه چرخ اقتصاد کشورهای توسعه یافته براساس فناوری میگردد. شاید این امر یکی از نتایج پیشرفت سریع تکنولوژی در دهه گذشته باشد. دسترسی به چنین ظرفیت های سرمایه گذاری خواهان ایجاد نوآوری و بهره برداری از توان فناوری در اقتصاد ملی است که ایجاد زیرساختارهای مناسب مالی، حقوقی، فرهنگی و نیز حضور به موقع و فعال نهادهای زیربط امری لازم و ضروری است. از جمله گروههای فعال در مقوله ارائه مشاوره و تأمین مالی شرکتهای کوچک و متوسط، میتوان به مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری، سرمایهگذاران مخاطرهپذیر، سازمانها و صندوقهای حمایتی و ... اشاره داشت که هر یک به نحوی از انحاء و در مراحل مختلف چرخه حیات شرکتها حضور مییابند . یکی از مولفههای اقتصاد مقاومتی، توسعه فعالیت شرکتهای دانش بنیان است. این شرکتها با ایجاد ارزش افزوده ناشی از تجاریسازی فناوری، شاخصهای اقتصادی کشور را تقویت مینمایند. از جمله این شاخصها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
-1 مزیت رقابتی: قدرت رقابت پذیری را در حوزههای اقتصادی افزایش میدهد.
-2 رشد اقتصادی: به علت ایجاد سود فراوان، کاهش تورم را بدنبال دارد.
-3 ایجاد اشتغال : نرخ بیکاری کاهش مییابد.
-4 کیفیت محصولات و خدمات: تولید براساس تحقیق و مطالعات علمی صورت میگیرد.
-5 زندگی بهتر افراد و جامعه: پیشرفت تکنولوژی،کار کردن را آسانتر میکند. به طور کلی چنانچه دستاوردهای ناشی از طرح های پژوهشی بطور پیوسته از طریق سرمایهگذاری مورد حمایت قرار گیرند پیشرفت خوبی در حوزه فناوری و تکنولوژی خواهیم داشت که ثمره آن اقتدار اقتصادی است و این اقتدار نیز موجب تقویت روحیه، شخصیت، هویت ملی و اقتدار اجتماعی شده و در نهایت اقتدار سیاسی را به همراه خواهد داشت .
این در حالی است که مشکلات موجود در کشور ما نظیر نرخ بالای بیکاری فارغ التحصیلان کشور، اشتغال غیر تخصصی آنان، آمارهای دردناک از مهاجرت نخبگان کشور، وضعیت نامناسب تولید در کشور، نرخ بالای واردات کالاهای مصرفی و… بیانگر غفلت اقتصاد ما از تکمیل حلقههای بعدی زنجیره دانش تا ثروت بوده است. به طوری که نتوانستیم فرصتهای تولیدی و شغلی متناسب با تخصص این جوانان تحصیلکرده جهت رشد و پویایی آنان فراهم کنیم.
موتور محرک پیشرفت فناوری، علاوه بر نقش فعال دولت و وجود متولی با رویکرد مناسب در حوزه صنعت دانش بنیان، سازوکار تامین مالی متناسب در این عرصه میباشد. سازوکار دقیق و مناسب مانند صندوق های سرمایهگذاری خطر پذیر که با ویژگی ریسکپذیری و تحقیقاتی این بنگاه ها همخوان باشد . به همین جهت است که در طول زمان، صنعت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر1 در کشورهای توسعه یافته شکل گرفته و به یکی از زنجیره های اصلی سیستم ملی نوآوری آنها تبدیل شده است.
شرکتهای vc با بهرهگیری از تیم مدیریتی متشکل از متخصص امور مالی، کارشناس خبره فنی- تکنولوژی، متخصص امور اجرایی- مدیریت و متخصص فروش- بازاریابی، به امید کسب حاشیه سود بالاتر، چنین ریسک بالایی را میپذیرد. به عبارتی میتوان گفت: یک شرکت دانش بنیان از لحظه ایجاد تا لحظه معرفی به بازار، بیشتر از سوی موسسان، آشنایان و فرشتگان کسبوکار - خیرین - حمایت می شود و با استفاده از منابع محدود، اقدام به فعالیت می کند تا به مرحله تولید انبوه برسد.
از این نقطه رشد شرکتها آغاز میشود و به تدریج شرکتهای ریسکپذیر و بانکهای تخصصی در آنها سرمایهگذاری میکنند . از سوی دیگر بانک هامعمولاً تمایلی به سرمایهگذاری مخاطره پذیر ندارند، لیکن با ارائه روش های تامین مالی نوین با خاصیت انعطاف پذیری بالا، میتوان به بانک ها در امر سرمایهگذاری ریسک پذیر نقش فعالی داد تا کشور بتواند به یکی از مقولههای اقتصاد مقاومتی که همان اشباع ظرفیت اقتصادی و تقویت تولید ملی است نزدیکتر شود .
-2 شرکت دانش بنیان و ویژگیهای اصلی آن
شرکت دانش بنیان، موسسه ای است که علم و دانش خود را در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان بکار میبندد تا بتواند با استفاده از اقتصاد دانش محور، نتایج تحقیق و توسعه خود را تجاریسازی نماید. این شرکتها عموما کوچک و متوسط بوده و به عنوان شرکتهایی با سطح فناوری بالا شناخته میشوند. در ادامه ویژگیهای شرکتهای کوچک و متوسط و همچنین نحوه تعیین سطوح فناوری تشریح می گردد.
-2-1 شرکتهای عمدتا کوچک و متوسط
شرکتهای کوچک و متوسط را میتوان شرکتهایی مستقل دانست که تعداد کارکنان آن از مقدار خاصی تجاوز نکند . این مقدار مشخص در کشورهای متفاوت، ثابت نبوده و با توجه به مشخصههای آن کشور خاص، تغییر میکند. رایجترین تعریف برای اینگونه شرکتها، شرکت هایی است که کارکنان آن از 250 نفر تجاوز نکند - تعریف رایج در اتحادیه اروپا - در ایالات متحده این رقم تا تعداد 500 نفر افزایش مییابد . از دیگر معیارهای تعریف شرکتهای کوچک و متوسط، استفاده از داراییهای مالی این شرکتها است. در اروپا منظور از شرکت کوچک و متوسط، شرکتی است که فروش سالیانه آن از 40 میلیون دلار تجاوز نکرده و ارزش ترازنامهای شرکت بیش از 27 میلیون دلار نیست.
-2-2 معیارهای تمایز فعالیت ها و صنایع مبتنی بر دانش از سایر صنایع [i ]
-1 نسبت نیروهای متخصص به کل کارکنان، بسیار بیشتر از دیگر صنایع است.
-2 همچنین رشد نیروی انسانی در این مجموعهها برای نیروهای متخصص نسبت بسیار بیشتر از کل کارکنان است.
-3 مشارکت اعضای هیات علمی دانشگاه در تاسیس، راهبری و پروژههای جدید شرکت بیشتر از سایر صنایع است.
-4 چرخه عمر فناوری در ابتدا طولانی و پس از مرحله رشد، کوتاه است و این مطلب نشان میدهد تغییر فناوری نسبت به دیگر صنایع بیشتر است؛ میتوان گفت مزیت رقابتی آنها در توسعه فناوری بر پایه تغییر و نوآوری است.
-5 بودجه تحقیق و توسعه بسیار بیشتری نسبت به صنایع دیگر مورد نیاز است.
-6 جهت بهرهبرداری از فناوری و رشد سریع بنگاه، توانمندی ویژهای را میطلبد.
-7 توسعه صنعت متکی بر توسعه فناوری است، نه بر سرمایه یا سخت افزار.
-8 بازارهای جدید را از طریق ارائه محصولات با فناوریهای جدید تسخیر میکند.
-9 به روشهای دستی یا نیمه اتوماتیک تکیه ندارد.
-2-3 شرکتهای تولیدکننده محصولات با سطح فناوری متوسط به بالا
بنیاد ملی علوم NSF امریکا، صنایع با فناوری برتر را با سه مشخصه زیر معرفی میکند: [ii]
-1 شرکتهای با فناوری برتر جهت حفظ سهم بازار به ابداعات و تولیدات جدید روی میآورند و سعی در افزایش کارایی دارند.
-2 تحقیق و توسعه صنعتی در صنایع با فناوری برتر، از راه ایجاد فناوری جدید موجب تولیدات جدید و بهبود فرایندهای تولید، کارایی بیشتر و خلق مشاغل با دستمزد بالا بر بخش بازرگانی خارجی اثر می گذارد.
-3 شرکتهای با فناوری برتر، تولیدات با ارزش افزوده بالا را توسعه میدهند و در نتیجه با افزایش قدرت رقابت پذیری خود در بازارهای خارجی موفقترند. بر همین اساس درجهبندی صنایع - منظورمحصولات صنایع - ،معمولاً براساس نسبت مخارج ناخالص تحقیق و توسعه به تولید ناخالص داخلی انجام میگیرد، بهگونهای که صنایعی که این شاخص در آنها بالاتر از حد متوسط است، در ردیف صنایع با فناوری برتر طبقهبندی میشوند.
ساده ترین شاخص صنایع با فناوری برتر از تقسیم مخارج تحقیق و توسعه بر کل تولید صنعت مربوطه به دست میآید. با توجه به این نسبت، صنایع در رده های مختلف فناوری طبقهبندی میشوند. معرفی و برآورد این شاخص به دهه 1930 برمیگردد. در آن زمان از نسبت مخارج تحقیق وتوسعه به فروش استفاده میشد . برای اولین بار این شاخص در سال 1933توسط انجمن تحقیقات ملی امریکا - NRC - برای کشورهای صنعتی تعریف شد.
