بخشی از مقاله
چکیده
از جمله مهم ترین مولفههای اجرای اقتصاد مقاومتی توجه خاص به تولید کالاهای اساسی و محصولات زیربنایی و اتکا بر اقتصاد دانش بنیان است. به منظور تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی نیاز به حرکت از تولید کالاهای با فناوری پایین به سمت کالاهایی با سطح فناوری بالا و پیچیده احساس می شود. رشد و تقویت کسب و کارهای فعال در زمینه صادرات پیچیده، نیازمند بالندگی قابلیتهای فنی و نهادی می باشد. تحقیق حاضر در پی آن بود که مکانیسمهای تولید کالاهای پیچیده در ایران را با توجه به رویکرد قابلیت ها بررسی و معرفی نماید.
پس از مرور ادبیات تحقیق، وضعیت کشور با توجه به اطلس پیچیدگی ارائه شده توسط هاسمن و هیدالگو مورد بررسی قرار گرفته و مشخص گردید که ایران تا کنون نتوانسته در تولید کالاهای پیچیده موفق عمل کند و تولید و صادرات این کشور غالبا مربوط به کالاهایی بوده که نیاز به قابلیتهایی بسیار پیچیده نداشته و از این رو همانند سایر کشورهای در حال توسعه به نوعی گرفتار دام سکون شده است. در نهایت پیشنهادات سیاستی به منظور ارتقای سطح پیچیدگی تولیدات ارائه گردیده است.
مقدمه
تردیدی نیست که رشد اقتصادی کشورها تا اندازهای به عملکرد تجارت خارجی آن بستگی دارد. و از جمله عواملی که بر قدرت این رابطه تاثیر گذاری است، سطح پیچیدگی صادرات متناسب با قابلیت و تخصص کشورها است. یکی از مفاهیمی که در خلال سالهای اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است بحث قابلیتها3 است. اندیشمندانی مانند بکر - 1990 - ، لوکاس - - 2002 ، و گالور - - 2011 این بحث را مطرح نمودهاند که سرمایهگذاری در سرمایه انسانی و به تبع آن افزایش قابلیتهای کنشگران اقتصادی4 لازمه گذار به اقتصاد مدرن است.
کلارک به مفاهیم دیگری مانند قابلیت علمی یا قابلیت تکنولوژیک5 هم اشاره مینماید - کلارک، - 2014 یا برخی دیگر از اندیشمندان به قابلیتهای اجتماعی6 اشاره مینمایند که نخستین بار توسط آبراموویتز - - 1986 برای توصیف ویژگیهای اجتماعی جوامع و اثر آن استفاده از تکنولوژی و هم پایی7 در زمینه تکنولوژی استفاده نمود و اندیشمندان دیگری مانند لوکاس - - 2009 نیز از این واژه استفاده نمودهاند - کرفتس و رورکی، . - 2014 با این حال یکی از جامعترین مباحث در خصوص قابلیتها توسط هاسمن و هیدالگو-اساتید دانشگاه هاروارد-8 مطرح شد.
دولت در کشورهای در حال توسعه برای افزایش سهم خود در اقتصاد جهانی باید رویکرد فعالتری در پیش بگیرند و لازم است در این میان با شناسایی دقیق موانع پیشروی نوآوری در جهت رفع این موانع اقدام نمایند. برای تحقق این امر لازم است که دولتها برنامه مناسبی را تدوین نمایند امری که برای کشور ما نیز ضروری است. آنچه که پیش نیاز مقابله با چالش های عرصه رقابتی می باشد قدرت تمرکز بر قابلیت های کلیدی در تولید و زنجیره ارزش است.
از سوی دیگر مهمترین زمینه های قابل بهبود: نوآوری در صنعت، ارزش آفرینی برای مشتریان، افزایش دانش فنی و مهندسی و افزایش توانایی در توسعه محصول و قابلیت فروش در بازارهای جهانی است - اندرز، . - 2016 در حال حاضر مزیت رقابتی یک کشور بیش از آنکه به منابع طبیعی، تجهیزات صنعتی و 3.Capabilities 4. capabilities of economic actors 5. Technological capabilities 6. social capability 7. catching up 8 .هیدالگو در حال حاضر در ام ای تی به سر میبرد و با دانشگاه هاروارد همکاری دارد.
نیروی انسانی ارزان وابسته باشد، به مزیت رقابتی فناورانه آن کشور وابسته است - اکبری، فیرزو آبادی و دهکردی، . - 1394 از نظر شاخص پیچیدگی که نشان دهنده قابلیتهای فنی-نهادی یک کشور است و با نوآوری نیز مرتبط است، رتبه ایران در سال 2014 برابر با - 99در بین 124 کشور - بوده است. که دارای اثرات منفی اقتصادی گوناگونی است که از آن جمله میتوان به پایین بودن و نوسانی بودن رشد اقتصادی اشاره کرد.
شاخص پیچیدگی اقتصادی نشان میدهد که چطور تنوع کالاهای تولیدی و صادرات میتواند نمایانگر اختلاف توسعه یافتگی اقتصادی آشکار بین کشورها باشد. این شاخص نسبت به سایر شاخصها - مانند حکمرانی خوب و توسعه انسانی - بهتر و دقیقتر میتواند رشد اقتصادی و حجم فعالیت های اقتصادی یک کشور را بازتاب دهد. طبق شاخص پیچیدگی جهانی در سال 2014 ایران در بین 124 کشور رتبه 99 را داشته است.
یکی از مهم ترین سیاستهایی که در ایران برای اولین بار و در دیدار کارآفرینان توسط رهبر انقلاب مطرح گردید، سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی بوده است که به شدت بحث دانش بنیان شدن، که لازمه تولید و صادرات کالای پیچیده است را ترویج می کند: "ایران اسلامی با استعدادهای سرشار معنوی و مادی و ذخائر و منابع غنی و متنوع و زیرساختهای گسترده و مهمتر از همه، برخورداری از نیروی انسانی متعهد و کارآمد و دارای عزم راسخ برای پیشرفت، اگر از الگوی اقتصادی بومی و علمی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی که همان اقتصاد مقاومتی است، پیروی کند نه تنها بر همه مشکلات اقتصادی فائق میآید و دشمن را که با تحمیل یک جنگ اقتصادی تمام عیار در برابر این ملت بزرگ صفآرایی کرده، به شکست و عقبنشینی وا می دارد، بلکه خواهد توانست در جهانی که مخاطرات و بیاطمینانیهای ناشی از تحولات خارج از اختیار، مانند بحرانهای مالی، اقتصادی، سیاسی و ... در آن رو به افزایش است، با حفظ دستاوردهای کشور در زمینههای مختلف و تداوم پیشرفت و تحقق آرمانها و اصول قانون اساسی و سند چشمانداز بیست ساله، اقتصاد متکی به دانش و فناوری، عدالت بنیان، درونزا و برونگرا، پویا و پیشرو را محقق سازد و الگوئی الهامبخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد".
