بخشی از مقاله
چكيده
از بارزترين ارزشهاي اخلاقي كه در قرآن كريم از آن ياد شده، »پايداري« است. پايداري افزون بر ايجاد تكامل روحي و معنوي در افراد، نتايج سازنده و كارآمدي در عرصة حيات اجتماعي به ارمغان ميآورد. هدف اصلي اين پژوهش، تحليل مفهوم پايداري با تكيه بر آيات قرآن كريم و نسبتيابي آن با هدف غايي زندگي و تربيت است. از اين رو، پس از بيان مضامين پايداري، بر اساس يافتههاي پژوهش ،الگوي مفهومي از مسير رسيّدن انسان به پايداري ارائه ميگردد و نسبت آن با هدف غايي زندگي و تربيت اسلامي نيز روشن ميشود.
روش اين پژوهش، تحليل مفهومي است كه بر اساس آن ،مفهوم »پايداري »با استفاده از سه شيوة تحليل مفهوم بر حسب مفهوم مترادف، تحليل مفهوم بر حسب مفهوم متضاد و تحليل بر حسب شبكة معنايي - از نوع ارتباط اندراجي در ارتباط با مفاهيم هدايت، تقوا و حيات طيبه - مورد بررسي قرار گرفته است. اصليترين واژه معادل مفهومي پايداري در قرآن، واژه »استقامت« است. از ديگر واژههايي كه به »پايداري« معنا شدهاند، ميتوان از »صبر«، »حلم« و »ثبات قدم« نام برد.
بارزترين واژة متضاد آن، واژه »سستي« است. بر اساس آموزههاي ديني اسلام، صبر و حلم اوّلين، ثبات قدم دومين و استقامت سومين و برجستهترين مرحله، از مراحل نيل به »پايداري« هستند. نتايج پژوهش نشان داد كه، رسيّدن به اهداف غايي »تقوا«، »هدايت« و »حيات طيّبه« در گرو برخورداري از مفهوم پايداري و ابعاد آن ميباشد .
-1 مقدّمه
ارزشها از مهم ترين عناصر يك فرهنگ به شمار ميآيند؛ به اين دليل كه از باورهاي يك ملّت سرچشمه ميگيرند و در عرصههاي گوناگون فعّاليّت آن تأثير ميگذارند. در اين ميان، ارزشهاي اخلاقي به لحاظ تأثير ژرفي كه در روح و روان آدمي بر جاي مينهند؛ و هم چنين در سلوك فردي و اجتماعي آن بيشتر نمود پيدا ميكنند؛ از جايگاه ويژهاي برخوردارند. »هيچ جامعهاي نميتواند مستقل از ملاحظات اخلاقي و ارزشي به سامّان بخشي امور اجتماعي و فرهنگي خود اقدام نمايد؛ به اين خاطر كه مسألة اخلاق و ارزشها، مقولههايي هستند كه تمامي مناسبات اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، سياسي و رفتاري را متأثّر ميسازند. رويكردهاي مؤثّر تربيت اخلاقي و ارزشي، ميتواند گام مؤثّري درجهت حلّ معضلات مربوط به تربيت اخلاقي و ارزشي به حساب آيد
قرآن كريم به عنوان جامعترين كتاب آسماني، جهت هدايت بشر، نزديك نمودن و رساندن آنها به كمال واقعي بر پيامبر اكرم - ص - نازل شده است. در آياتي از اين مصحف شريف، هدف از بعثت رسول خاتم - ص - ، تزكية نفس انسانها عنوان شده است. از همين جهت ميتوان دريافت كه قرآن كريم تا چه ميزان به اخلاق و ارزشهاي اخلاقي اهميّت قائل شده است .
در قرآن كريم ميان سعادت ابدي و رستگاري انسان ها و انجام ارزشهاي اخلاقي كه بدانها توصيه شدهاند؛ و نيز ميان شقاوت ابدي آدميان و ارتكاب ضد ارزشهاي اخلاقي كه از آنها نهي گرديدهاند، پيوندي ناگسستني وجود دارد. قرآن كريم به استناد آيه ٩ سورة مباركة اسراء، آدمي ترين راه هدايت مينمايد« :إِنﱠ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلتی هِيَ أَقْوَمُ....»
1-1بيان مسأله
تربيت اخلاقي يكي از ساحات تربيت انساني است. »ميشل گريميت 1در مورد مفهوم تربيت اخلاقي و ارزشي و به تعبير او تربيت مذهبي معتقد است كه، تربيت اخلاقي و ارزشي - تربيت مذهبي - به فعّاليّتهايي اشاره داردكه موجب پرورش ايماندر 2افراد ميشود؛ بهخصوص فعّاليّتهايي كه به وارد ساختن يا آشنا كردن كودكان و جوانان با هستههاي اصلي معرفت به ايمان و عقايد ديني، سنّت و اعمال ديني و مسائل اخلاقي توجّه دارد
منظور از ارزشِ اخلاقي را چنين بيان كردهاند: »ارزش اخلاقي فعل اختياري انسان، تابع تأثيري است كه اين فعل در رسيّدن انسان به كمال حقيقي انساني دارد - «مصباح يزدي، ١٣٦٧: ١٦٩ - . بنابراين هر عملي كه انسان را در دستيابي به كمال حقيقياش ياري رساند، داراي ارزش اخلاقي است و هر عملي - فعلي - كه وي را از نيلِ به اين كمال باز دارد، فاقد ارزش اخلاقي و گاهي نيز ضدِ ارزش اخلاقي محسوب ميشود. در تعريفي از كمال آمده است«مراد: از كمال رسيّدن به قرب الهي است؛ بنابراين هر عملي كه محبوب خداوند باشد و به قصد تقرب به او انجام گيرد، شخص را به قرب الهي ميرساند
قرآن كريم ،حاوي مهم ترين ارزشهاي اخلاقي است و از مؤمنان خواسته شده است تا خود را به اين ارزشها بيارايند؛ از آن جمله مي توان به اين موارد اشاره نمود: عدالت خواهي، اخلاص، توكّل، راستگويي ،صبر، ثبات قدم، استقامت و غيره. پارهاي از ضدّ ارزشها كه قرآن آنها را برشمرده است؛ عبارتند از: دنياطلبي، غرور، ترس ،سستي، فرار از نبرد ،خيانت ،نقض عهد و ... كه قرآن كريم آنها را نكوهيده و مؤمنان را به ترك آنها ترغيب و در برخي موارد تبعات منفي و زيانبار آنها را يادآوري نموده است
ارزشهاي اخلاقي كه قرآن كريم از آنها ياد كرده است؛ ضمن ايجاد تكامل روحي و معنوي افراد، نتايج سازنده و مؤثّري در حيطة حيات اجتماعي به ارمغان ميآورد. با توجّه به بعد والاي ارزشي« پايداري و استقامت »در فرهنگ اسلامي كه برگرفته از آيات قرآن و سنت است؛ اين پژوهش درصدد تبيين و روشنسازي نابترين واژههاي ادبيّات پايداري از منظر قرآن كريم ميباشد .
ويژگيهاي معنايي واژه پايداري، به همراه مفهوم قرآني آن كه از زمينة طرح پايداري در آيات شكل ميگيرد؛ پيوستگي اين مفهوم را با مجموعة گستردهاي از آيات و ديگر مفاهيم قرآني نشان ميدهد. در همين راستا اين مقاله، به دنبال يافتن پاسخ به اين سؤالات است كه، تعبير قرآن كريم از مفهوم پايداري چه ميباشد؟ مفاهيم مرتبط با آن ،چه هستند؟ الگوي مفهومي رسيّدن به آن از منظر قرآن چه مي باشد؟ نسبت مضامين پايداري با هدف غايي زندگي و تربيت در ديدگاه اسلامي چه ميباشد؟
2-1ضرورت و اهميّت پژوهش
پايداري، يكي از تعاليم حيات بخش دين مبين اسلام است. اهميّت اين موضوع را در سفارشهاي مكرّر خداوند به رسول گراميشان در مييابيم
