بخشی از مقاله
چکیده
باید اذعان نمود از روزي که انسان پا به عرصه ي وجود گذاشت موجودي مهاجر، سیاح، زائر یا جهانگرد بوده است. پژوهش در تاریخ روابط اسلام با دیگر امت ها و ادیان نشان از آن است که گردشگري و سیر و سیاحت در سیره ي معصومین - ع - نیز جایگاه ویژه اي داشته است. اولیاء الهی و پیامبران از حضرت آدم تا پیامبر خاتم - ص - مسافرت هاي مختلفی را به دلایل متعدد انجام داده اند که نتیجه ي این مسافرت ها تحولی عظیم و بهبود اعتقادي را براي جوامع به ارمغان آورده است. سیاحت در فرهنگ اسلامی نه فقط براي تفریح است بلکه براي رسیدن به ژرفاي حقایق و فزونی اطلاع از پیشینیان و باورهاي دینی انسان می باشد. البته رویکرد اسلام به فلسفه ي وجودي جهانگردي نه تنها آشنایی و شناخت آداب و سنن و عقاید ملت ها و اقوام بلکه در عرصه ي روابط منطقی در حوزه هاي دیگري چون: مدیریت، اقتصاد، صنعت و تکنولوژي و نیز مبادلات علمی و نوآوري هاي جدید مرتبط به آن، رویکردي مثبت و درخور توجه داشته است. در این مقاله تلاش می شود موضوع جهانگردي را به شیوه ي مطالعات کتابخانه اي و رجوع به منابع قرآنی و روایی مورد مداقّه ي نظر و بررسی قرار گیرد تا هم شناخت بیشتر اهل تحقیق معمول گردد و هم به این سؤال که آیا ذات و محتواي اسلام - قرآن و سنت - با اصل سیاحت و جهانگردي بشر در تضاد است یا در توافق و نظام مند سازي آن؟ و این که آیا شأن دینی، این موضوع را در باورها و هنجارهاي مصطلحِ خود بر می تابد؟ پاسخ داده شود. نویسنده ي این نوشتار در خاتمه ي تحقیقش در می یابد که اسلام به سیر و سیاحت بشر در راستاي حلّ نیازمندي هاي معقول و معمول خود نگاه حذفی نداشته بلکه لزوماً کارکرد مفید آن را به بشر متذکر و او را جهت عینیت بخشی در مسیر زندگی شان، معاونت و مورد تشویق قرار داده است.
-1 طرح مسأله
یکی از نیازهاي روحی، فرهنگی و حتی اقتصادي و سیاسی بشر، التفات و اهتمام به اصل سفر و توسعه ي آن است. تغافل و تساهل جوامع از این مهم از یک سو موجب رخوت و قهقرایی و از سوي دیگر انزواي اجتماعی و فرهنگی با دیگر ملت ها و فرهنگ ها در پی داشته است. در اسلام، فلسفه ي هجرت و جهانگردي - بعد مثبت آن - ، یک سنت دیرینه و نردبان ترقی، بیداري و گفتگوي تمدن ها تلقی شده است و در نتیجه آثار مطلوبی نیز در پی داشته که البته امروزه در دنیاي اسلام باید شرایط ساز و کار مساعد آن را در توسعه ي صنعت گرشگري فراهم آورد. مع ذلک، نویسنده ي این تحقیق، دو هدف را دنبال می کند، یکی این که برخی آیات و روایات مرتبط با فلسفه ي جهانگردي مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد و نگاه ویژه ي قرآن و اهل بیت - ع - را واکاوي می کند و دیگر این که علاقه مندان و محققین را به درك بیشتر حقایق قرآنی و سنت مبقیه و جاریه ي معصومین - ع - که متضمن پایدار ماندن و به روز شدن تمدن اسلامی است دعوت می نماید تا بلکه اهتمامی در جهت توسعه ي ملی و حتی جهانی صنعت گردشگري که نمادي از یک تمدن دیرینه ي اسلامی ایرانی است صورت پذیرد. و البته در حد توان، نگاه مغالطه آمیز مخالفین اسلام را با استدلالات معقول و منسجم قرآنی اصلاح و ذهن مشوش آنان را به درك سیماي حقیقی اسلام بارور و اقناع سازند.
-2 تعریف جهانگردي و سیاحت
یکی از واژه هایی که در رابطه با گردشگري و جهان گردي در قرآن مطرح شده است، واژه ي - سیاحت - است. این کلمه با سایر هیأت هاي آن در چند جاي قرآن به چشم می خورد. لغت شناسان در توضیح آن چنین نوشته اند:
سائح، به کسی گفته می شود که در زمین می چرخد و گردشگري می کند، اصل این کلمه به معناي حرکت و رفتن مدام است، به همین جهت به آب روان - سیح - گویند، و از این رو به انسان روزه دار - سائح - گفته شده زیرا درفرمانبري و اطاعت از خداوند و دوري گزیدن از خواسته هاي نفسانی در طول روز پی گیر و استوار است. - « طبرسی، - 146/3 :1380 » یکی از واژه شناسان معاصر، در پی ریشه ي اصلی و معناي مشترك آن بر آمده و نوشته است: » اصل یگانه در معناي این واژه حرکت و جریانی است که همراه با تدبر و تفکر باشد. بنابراین، اگر به آب روان - سیح - گفته می شود به این اعتبار است که آب جاري نرم و آرام راه می گشاید و به پیش می رود. از همین مقوله است، حرکت انسان ها آن گاه که براساس اندیشه و توجه و وظیفه شناسی بین آن ها و خداوند باشد. با این نگرش در خطاب آیه شریفه که می گوید: - فسیحوا فی الأرضِ - نکته اي لطیف و ظریف نهفته است. - « مصطفوي،. - 284/5 :1368 گزیده ي سخن آن که این واژه به معناي:گردشگر، حرکت همراه با آرامش و اندیشه، مسافر، جهانگرد و توریست آمده است.» بورکارت و مدلیک گردشگري را سفري موقتی و کوتاه معرفی می کنند که در آن گردشگر براي سیر و سیاحت به منطقه اي خارج از محل سکونت و کار خود می رود. - «کاظمی، - 15 :1385
» تعریف سازمان جهانی جهانگردي از گردشگري چیزي فراتر از گذراندن معمول تعطیلات است. بر این اساس گردشگري شامل کلیه ي فعالیت هایی است که گردشگران انجام میدهند و ایشان کسانی هستند که به قصد گذراندن اوقات فراغت اهداف دیگر مدتی کم تر از یک سال متوالی را در سفر و اقامت خارج از اقامتگاه معمول خود می گدرانند.« - رنجبریان، . - 11 :1387 اما » سیاحت در فرهنگ اسلامی فقط براي دلگشایی و شادابی روح نیست بلکه ارتباط و پیوند شنیدن و دیدن به تشریح و تکوین و رو به رو شدن بی واسطه با آفریده ها در رسیدن به ژرفاي حقایق طبیعت است. - «شالچیان، - 33 :1379
.3 پیشینه ي جهانگردي در اسلام
جهانگردي در اسلام از همان آغاز که با نام هجرت شروع شد، همواره در طول تاریخ اسلام ادامه داشت. گرچه در آغاز براي رهایی از شکنجه و آزار دشمنان صورت میگرفت، ولی بیشتر هدف از آن تقویت اسلام و نشر آثار و فرهنگ اسلامی بودهاست. » نخستین هجرتی که در اسلام رخ داد، هجرت حدود 85 نفر از جوانان تازهمسلمان بود که با دستور پیامبر اسلام - ص - مکّه را به قصد حبشه ترك گفتند و آیین اسلام به دست این مهاجرین در دیار حبشه شهرت یافت. در دوران خلفا پس از رحلت پیامبر - ص - ، هجرت به اطراف کشور و آگاهی از اوضاع و احوال کشورهاي مجاور صورت میگرفت و از جانب خلفا هیئتهاي رسمی گسیل میشوند تا کسب اطلاع کرده، ضمناً زمینه را براي توسعه و نشر فرهنگ اسلامی آماده سازند. علاوه بر هیئتهاي سیاسی که به منظور بر قراري روابط دیپلماتی اعزام میشدند، در قرن سوم و چهارم هجري شخصیت هاي بارزي به جهانگردي دست زدند و آثار گرانبهایی از خود به یادگار گذاشتند.« - ابن هشام، 1383ق: - 360/2
» از جمله احمد بن ابی یعقوب ابن واضح یعقوبی - ت حدود 290ق - که او را بحاثه فی التاریخ و اخبار البلدان یاد میکنند. او در دو زمینه تاریخ و جغرافی محقق فرزانهاي به شمار میرود. شرق و غرب کشورهاي آسیاي میانه و دور را گردیده و اطلاعات زیادي فراهم ساختهاست. او به تمامی بلاد فارس و ارمنستان و سپس شبه ي قاره هند و کشورهاي عربی و افریقایی، مغرب و اندلس - اسپانیا - سفرکرده بود و عادت او بر این بود که ازچگونگی احوال و اوضاع اجتماعی سیاسی کشورها به خوبی آگاه شود. از جمله آثار وي تاریخ گسترده اوست که در آن رخدادهاي تاریخی را تا پایان سال 259 آوردهاست. دیگر کتاب البلدان است که در شناخت اوضاع اجتماعی و فرهنگی و جغرافی شهرها از منابع ارزشمندي به شمار میرود و نیز کتاب اخبارالامم و مشاکله الناس لزمانهم و کتاب الممالک و المسالک و جز این ها. « - همان، - 290/2
