بخشی از مقاله
چکیده:
توسعه وپیچیدگیهای روزافزون فعالیتهای اقتصادی و پیدایش واحدهای تجاری گوناگون و تشکیل شخصیتهای حقوقی مستقل و ضرورت ارائه اطلاعات دقیق ومهمتر از آن چگونگی نگرش به اطلاعات ارائه شده این واحدها و شخصیتهای حقوقی در جهت تصمیم گیریهای داخلی وخارجی شرکت، منجر به ابداع روشها وتکنیکهایی در ارزیابی شرکتها از جنبههای مختلف شده است. در پژوهشهای قبلی با استفاده از مدلهای تحلیل پوششی دادهها و تکنیکهای تصمیمگیری چند معیاره به رتبه بندی گزینهها پرداخته اند، اما در پژوهش حاضر با ترکیب این دو تکنیک به رتبهبندی گزینهها پرداخته شده است، بدین صورت که با استفاده از یکی از مدلهای تحلیل پوششی دادهها نمرات کارایی هر گزینه را بدست میآوریم و سپس با توجه به اینکه وابستگی دوطرفه وجود دارد، یعنی وزن شاخصها به گزینهها و وزن گزینهها به شاخصها وابسته است، مساله از حالت سلسله مراتبی خارج شده و تشکیل یک شبکه را میدهد، بنابراین جهت تعیین اهمیت آنها از فرآیند تحلیل شبکهای استفاده میگردد و با استفاده از روش ANP جهت رتبه بندی گزینهها استفاده میگردد.
واژههای کلیدی: رتبه بندی، تحلیل پوششی دادهها، تصمیمگیری چند معیاره، فرآیند تحلیل شبکه
.1 مقدمه3
بحث ارزیابی عملکرد شرکت ها از دیرباز به عنوان یک مسأله مهم مطرح بوده است، امروزه یکی از مهمترین مسایل مالی شرکت ها، اندازه گیری عملکرد آنهاست. اینکه شرکت ها تا چه اندازه در بالا بردن منافع سهامداران خود کوشیده اند، بانکها و موسسات اعتباری در اعطای تسهیلات به شرکتها چه شاخصهایی را در نظر میگیرند، مالکان شرکت ها درپرداخت پاداش به مدیران چه ابعادی را در نظر میگیرند و در نهایت اینکه مراجع دولتی با توجه به الزامات قانونی درارتباط با شرکت ها به چه نکاتی توجه میکنند را میتوان با روشهای ارزیابی عملکرد شرکتها به صورتی مناسب پاسخ داد. با توجه به تحولاتی که در جهان امروز رخ داده است، کشورها، به ویژه، کشورهای در حال توسعه که با تهدیدات بی شماری روبرو هستند، جهت حل مشکلات خود، نیازمند یافتن راهکارهای مناسبی، برای استفاده بهتر از امکانات و ثروت های خدادادی خود هستند.
از آن جا که برای تصمیم این مقاله در راستای پایان نامه کارشناسی ارشد ارائه شده، در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین می باشد. گیری مجموعه ای از متغیرها مورد توجه می باشند، باید از یک روش تصمیم گیری چند معیاره استفاده کرد. روش تحلیل پوششی داده ها که یکی از روش های تصمیم گیری چند معیاره است، انجام این کار راممکن می سازد. بر اساس این روش، میتوان بهترین گزینه ها را مشخص کرد. بولین عملکرد مالی بخش های تجاری مربوط به وزارت دفاع آمریکا را، با استفاده از - - DEA مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق، عملکرد مالی بخش های تجاری مربوط به امور دفاعی در مقایسه با بخشهای غیردفاعی، در طول سال های - - 1983 -1992 با استفاده از تحلیل پوششی دادهها مورد ارزیابی قرار گرفت. وی DEA و تجزیه و تحلیل نسبت های مالی را، با یکدیگر سنجیده و به این نتیجه رسید که روشهای یاد شده مکمل یکدیگر میباشند. [1]
خواجوی و همکاران، به بررسی کاربرد تحلیل پوششی دادهها در تعیین پرتفویی از کاراترین شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. در این پژوهش از الگوی CCR ورودی محور و با فرم پوششی استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد، از بین 90 شرکت مورد بررسی تعداد 29 شرکت که در واقع 32 درصد کل شرکتها را تشکیل می دادند، کارا و تعداد 61 شرکت ناکارا بوده است.[2] امیری و همکاران، در مقالهای تحت عنوان انتخاب سبد سهام بهینه با استفاده از تصمیمگیری چند معیاره یک مدل مناسب تصمیم گیری برای سرمایه گذاری ارائه کردند. در این راستا ابتدا معیارهای موثر جهت انتخاب سبد سهام با مرور ادبیات تحقیق استخراج میشود. سپس اهمیت هر یک از معیارها از نقطه نظر خبرگان سرمایه گذاری مورد سنجش قرار میگیرد. به دلیل وابستگی بین معیارها، جهت تعیین اهمیت آنها از فرآیند تحلیل شبکه ای - ANP - ، استفاده میگردد. در ادامه جهت رتبه بندی جامعه مورد بررسی که شامل شرکتهای قرار گرفته درون 7 صنعت سیمان، فلزات اساسی، کانه های فلزی، شیمیایی، دارو، املاک و مستغلات و خودرو میشوند، از تکنیک تاپسیس استفاده شده است.[3]
فروغی و همکاران، با استفاده از تکنیک ترکیبی VIKORو DEA توانستند فرودگاه های بین المللی ایران را رتبه بندی کنند. بدین صورت که با استفاده از اروش ویکور به هریک از عوامل موثر وزن مشخصی تخصیص دادند و سپس با ترکیب عوامل ورودی و خروجی و حل مدلهای هریک به صورت جداگانه به تحلیل و برسی تاثیر عوامل بر کارایی فروگاهها پرداختند.[4] لی و همکاران، در پژوهشی به بررسی ارزیابی عملکرد فرودگاهها با تکنیک ترکیبی DEA-AR-AHP پرداختند و با تهیه پرسشنامه و نظرات خبرگان عوامل موثر بر کارایی فرودگاه ها را شناسایی کردند و با استفاده از تکنیک AHP به هریک از عوامل ورزن هایی نسبت دادند و سپس با استفاده از اوزان بدست آمده حد بالا و پایین برای هر DMU در نظر گرفتند و به عنوان محدودیت مساله با استفاده از مدل BCC به رتبهبندی فرودگاهها پرداختند.[5]
این تحقیق یک تکنیک ترکیبی FDH/ANP جهت انتخاب کاراترین گزینه، را پیشنهاد میکند.. در این راستا مدلهای مختلفی برای تعیین کارترین گزینه ارائه شده که هرکدام در جهت بهبود و رفع نواقص موجود، با مدلهای دیگر جایگزین شده است. از جمله مهمترین مشکلات مدلهای ارائه شده، میتوان به عدم در نظر گرفتن شاخصها و معیارهای چندگانه در ارزیابی کارایی گزینه ها اشاره نمود.[6] در این مطالعه برای رفع مشکلات مطرح شده در انتخاب کاراترین گزینه و همچنین تطابق با واقعیت، گزینه کارا با تلفیق روشهای تحلیل پوششی دادهها و تصمیم گیری چند شاخصه تشکیل میشود. نوآوری این تحقیق، ارائه روشی ترکیبی مبتنی بر مدل های تحلیل پوششیدادهها و روش های تصمیم گیری چند شاخصه در جهت ارزیابی گزینه ها و انتخاب کاراترین گزینه میباشد.
.2روش تحقیق
کارایی به معنای خوب کار کردن، تحت تأثیر شاخص های درون سازمانی مثل سود هر واحد، فروش هر واحد و از این قبیل قرار دارد، که به صورت نسبت خروجی به ورودی بیان میشود:
- 1 - خروجیورودی = کارایی
کارایی مطلق یک DMU ، مقایسه عملکرد آن با استانداردهای کلی و کارایی نسبی، سنجش عملکرد یکDMU ، نسبت به واحدهای دیگر آن مجموعه است. چون استانداردهای کلی معمولا تعریف نشده و در صورت تعریف شدن، رسیدن به آن مشکل است. لذا کاربرد کارایی نسبی گسترده تر از کاربرد کارایی مطلق است. اگر واحد تصمیم گیرنده مورد نظر دارای یک ورودی و یک خروجی باشد، با استفاده از رابطه فوق کارایی آن قابل محاسبه بوده و اندازه حاصل، کارایی مطلق آن واحد به شمار می آید. به صورت زیر خواهد بود.[8] در صورت وجود چند ورودی و چند خروجی برای واحد تصمیم گیرنده مورد نظر، نسبت مجموع وزن دار شده خروجی به مجموع وزن دار شده ورودی می باشد.
عبارت بالا کارایی آن واحد را اندازه گیری می کند. کارایی فوق به کارایی اقتصادی معروف است. قابل ذکر است که تخصیص وزن های مناسب به ورودی ها و خروجی ها، نقش تعیین کننده ای در اندازه کارایی دارد .کارایی نسبی، از تقسیم اندازه کارایی هر واحد به بزرگترین آنها حاصل میشود. بنابراین اندازه کارایی هر واحد، همواره کوچکتر یا مساوی یک بوده و حداقل یک واحد کارایی نسبی برابر یک دارد .به طور مثال کارایی نسبی واحد تصمیم گیرنده O به صورت زیر به دست می آید:
.2-1 مدلFDH
مدل FDH، شکل دیگری از مدل های تحلیل پوششی دادهها می باشد که توسط دیپرین و سیمار در سال 1984 معرفی گردید و مشخصه عمده آن، عدم برقراری اصل تحدب در مجموعه امکان تولید میباشد. همچنین این مدل به عنوان مدلی با بازده به مقیاس متغیر - VRS - در میان مدل های - DEA - شناخته شده و توسط یک مساله برنامه ریزی صحیح مختلط - MILP - نمایش داده می شود. گام نخست در جهت شناخت ویژگی های مدل FDH توسط Karstens و Vanden ارایه گردید که در آن شکل خاصی از بازه به مقیاس در مدل FDH به کار برده شده بود. بعدها Briec توانست پیرامون این موضوع مطالعات دقیق تری را انجام دهد.
در تحلیل پوششی داده ها برای هر واحد ناکارا یک نقطه مرجع روی مرز کارائی پیدا میشود به گونهای که واحد تحت ارزیابی با کم کردن ورودیها و افزودن خروجی هایش به نقطه مرجعی روی مرز میرسد. .احد مرجع برای هر واحد ناکارا،ترکیبی از واحدهای کارای موجود است که در واقعیت وجود عینی ندارد وتصنعی و خیالی است. در مدلهای FDH این مشکل برطرف میشود و مراجع، واحدهای موجود هستند. ویژگی جذاب مدل FDH این است که واحد مرجع برای هر DMU ناکارا، تنها شامل یکی از واحدهای موجود باشد که مجموعه مرجع آن، در بسیاری از موارد با مسائل حقیقی زندگی بیشتر سازگاری دارد.
دو روش محاسباتی برای حل مدل FDH به کار برده می شود .روش نخست بر پایه الگوریتم پیشنهادی Tulkens می باشد و روش دوم استفاده از یک مساله برنامه ریزی ریاضی است که توسط Karstens و Vanden ارائه شده است. اخیرا Podinovski و Agrell با استفاده از یک مساله برنامه ریزی خطی که هم ارز با مدلMILP می باشد، روشی را برای حل مدل FDH ارایه کرده اند که با استفاده از این مساله برنامه ریزی خطی، به راحتی می توان دوآل مدل FDH را بدست آورد.[7] اساس کار بر مبنی اصل تحدب در ساختن PPS میباشد. به عبارت دیگر در این PPS ضرورتا ترکیب محدب دو امکان تولید متعلق به مجموعهی امکان تولید نمیباشد. در نتیجه با قبول اصولی، شامل مشاهدات بیکرانی اشعه، امکان پذیری و کمینه درونیابی، PPS مدل FDH به صورت زیر تعریف میشود.
