بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به اهمیت سرمایه گذاری در توسعه نظام سلامت و تاثیر آن بر افزایش بهرهوری نیروی کار و تولید، تخصیص بهینه منابع در این حوزه و به تبع آن، ارزیابی عملکرد بیمارستانها که یکی از اصلیترین واحدهای عملیاتی این بخش هستند، بسیار حائز اهمیت است. هدف این تحقیق ارزیابی کارایی و رتبهبندی و تعیین الگوی مناسب برای بیمارستانهای دولتی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شیراز با استفاده از تحلیل پوششی دادهها میباشد. در این پژوهش کارایی 12 بیمارستان دولتی شیراز با استفاده از تحلیل پوششی دادهها در سال 1395 مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. برای این منظور از مدل پوششی BCC ورودی محور اصلاح شده استفاده شد و از چهار شاخص تعداد کل تختهای فعال، تعداد کل پزشکان متخصص، تعداد کل پزشکان عمومی، تعداد کل پرستاران و پیراپزشکان به عنوان ورودی و از چهار شاخص تعداد کل ویزیت و پذیرش سرپایی، تعداد کل تخت-روز اشغالی، تعداد کل اعمال جراحی و تعداد کل آزمایشات و رادیوگرافیها و سونوگرافیها به عنوان خروجی برای بررسی استفاده گردید. همچنین بعد از تعیین کارایی بیمارستانها به رتبه بندی آنها و معرفی مجوعه مرجع برای بیمارستان-های ناکارا پرداخته شده است. جهت تحلیل دادهها از نرم افزار GAMS استفاده شد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که دو بیمارستان ناکارا بودهاند و باید ورودیهای مازاد خود را کاهشدهند تا با سطح ثابت خروجیها، کارا شوند.
واژههای کلیدی: تحلیل پوششی دادهها، بیمارستان، تعیین الگو، رتبهبندی
.1مقدمه
ارزیابی در اقتصاد توجه بسیاری از محققان را به خود جلب نموده است در این میان بررسی عملکرد بخش هایی که ساختار آنها به شکل سازمانی بزرگ با چندین شعبه است، مورد توجه خاص قرار گرفته است. بررسی عملکرد درون هر سازمان به دلایل نظارت بر کار سازمان های مختلف، ایجاد مسئولیت پذیری مدیران، بدست آوردن معیار مناسبی برای تخصیص بودجه به سازمان ها و با خبر شدن مدیرهای رده بالای دولت از وضعیت سازمان ها صورت می گیرد.یکی از مهمترین این سازمان ها، بخش بهداشت و درمان می باشد که به لحاظ اهمیت نوع خدمات و سر و کار داشتن با سلامت و جان انسان ها، افزایش کیفیت و تضمین آن برای نظام بهداشت و درمان و مردم به طور فزاینده مورد توجه قرار گرفته است.
بررسی ها نشان می دهد که بیش از نیمی از منابع ملی بهداشتی در کشورهای مختلف به هدر می روند و در کشورهای توسعه نیافته، منابع محدود به صورت ناکارآمد مصرف می شوند، همچنین در کشورهای پیشرفته اقتصادی نیز که بیش از 8 درصد تولید ناخالص ملی را صرف بهداشت می کنند، سالانه رقم قابل توجهی ازآن تلف می شود، بنابراین حتی اگر نیمی از منابع هدر رفته به دلیل بهره وری کم و استفاده نامناسب از نیروی انسانی باشد معقول خواهد بود که انتظار داشته باشیم با مدیریت صحیح، به کاهش اساسی در منابع هدر رفته ی بخش بهداشت و درمان بپردازیم.
بیمارستان ها سهم اعظمی از هزینه کل بخش بهداشت و درمان را به مصرف می رسانند و سهم بزرگی از پرسنل تحصیل کرده را در اختیار دارند، همچنین مردم با پرداخت حق بیمه، مالیات و تحمل هزینه های گزاف بهداشت و درمان و در کنار آن افزایش آگاهی، انتظارات فزاینده ای از بیمارستان ها دارند، از سوی دیگر سرمایه گذاری کلان جهت بهره گیری از تکنولوژی نوین درمان و افزایش هزینه های پرسنلی و به کارگیری نیروهای تخصصی و فوق تخصصی موجب گرانترشدن خدمات بهداشتی و درمانی در بیمارستان ها گردیده است. بنابراین بررسی بیمارستان ها به جهت کنترل هزینه ها و اتخاذ سیاست های مناسب به منظور افزایش کارایی و اثر بخشی از اهمیت خاصی برخوردار است.
.2 تحلیل پوششی داده ها - DEA -
در جنگ جهانی دوم، فرماندهان نظامی متفقین واقف شدند که هرگونه تصمیم گیری فردی بدون بکار بردن روش های علمی، مشکل آفرین می باشد، از این رو دانشمندان برای تصمیم گیری در مورد مسائل جنگی علم تحقیق در عملیات را پایه گذاری کردند که بعدها در جهت سازندگی و تولید مورد استفاده قرار گرفت. تحلیل پوششی داده ها یکی از زیر مجموعه های تحقیق در عملیات است.در سال 1957 فارل1با استفاده از روشی مانند اندازه گیری کارایی در مباحث مهندسی اقدام به اندازه گیری کارایی برای یک واحد تولیدی کرد. موردی که فارل برای اندازه گیری کارایی مد نظر قرار داد شامل یک ورودی و یک خروجی بود. مطالعه ی فارل شامل اندازه گیری کارایی های فنی و تخصیصی و مشتق تابع تولید کارا بوده است.
چارنز، کوپر و رودز[1]2 دیدگاه فارل را توسعه و مدلی ارائه کردند که توانایی اندازه گیری کارایی با چندین ورودی و چندین خروجی را داشت. این مدل تحلیل پوششی داده ها نامیده شد و اولین بار در 1976، در رساله دکتری رودز و به راهنمایی کوپر با عنوان ارزیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مدارس ملی آمریکا در دانشگاه کارنگی مورد استفاده قرار گرفت و در 1978 در مقاله ای با عنوان اندازه گیری کارایی واحدهای تصمیم گیرنده ارائه شد. اولین مدل تحلیل پوششی داده ها بر اساس حروف اول نام واضعان آنها CCR نام گرفت. در این مدل هدف اندازه گیری و مقایسه کارایی نسبی واحدهای سازمانی مانند مدارس، بیمارستان ها، شعب بانک و شهرداری ها با چندین ورودی و چندین خروجی شبیه به هم است. یکی از ویژگی های مدل تحلیل پوششی داده ها ساختار بازده به مقیاس آن است.
مدل های CCR از جمله مدل های بازده ثابت نسبت به مقیاس هستند. مدل های بازده ثابت نسبت به مقیاس زمانی مناسب است که همه واحدها در مقیاس بهینه عمل کنند. پس از مدل CCR مدل های دیگری مانند مدل مضربی در سال 1982 توسط چارنز، مدل نسبت مخروطی در سال 1982 توسط چارنز و کوپر و هیوانگ، مدل جمعی در سال 1985 توسط چارنز و کوپر و گولانی و سیفورد و استوتس، و مدل ناحیه اطمینان و ... در حوزه تحلیل پوششی داده ها ارایه شدند. همچنین در سال 1984 بنکر، چارنز و کوپر[2]3 با تغییر در مدل CCR مدل جدیدی را عرضه کردند که بر اساس حروف اول نام خانوادگی آنان به مدل BCC شهرت یافت. مدل BCC مدلی از انواع مدل های تحلیل پوششی داده هاست که به ارزیابی کارایی نسبی واحدها با بازده متغیر نسبت به مقیاس می پردازد. مدل های بازده به مقیاس ثابت محدود کننده تر از مدل های بازده به مقیاس متغیر هستند، زیرا مدل بازده به مقیاس ثابت واحدهای کارای کمتری را در بر می گیرد و مقدار کارایی نیز کمتر می شود.
.3 پیشینه مطالعات انجام شده
ایرسوی و همکاران[3]4 در سال 1997 کارایی فنی بیمارستان های ترکیه را با رویکرد 5 مورد مطالعه قرار دادند. این مطالعه، یکی از اولین تلاش ها در جهت تحلیل کارایی فنی بیمارستان ها با استفاده از DEA بود. در این پژوهش از DEA برای بررسی کارایی 573 بیمارستان دولتی در ترکیه استفاده شد. ورودی های پژوهش شامل -1تعداد تخت ها -2تعداد پزشکان عمومی و تعداد متخصصین و نیز چگونگی استفاده از آنها در جهت ایجاد خروجی ها یعنی -1ترخیص بیماران -2 ویزیت بیماران سرپایی و -3اعمال جراحی بودند. برای تحلیل داده ها از مدل CCR ورودی محور استفاده شد. نتایج حاکی از آن بود که کمتر از 10 درصد بیمارستان های دولتی ترکیه به صورت کارا عمل می کنند. بیمارستان های غیر کارا در مقایسه با بیمارستان های کارا، بصورت متوسط 32 درصد متخصص بیشتر، 47 درصد پزشک عمومی بیشتر و 57 درصد اعمال جراحی کمتری داشتند.
کریگا و همکاران [4]1 در سال 2002 کارایی فنی 54 بیمارستان دولتی در کنیا را با استفاده از DEA اندازه گیری کرد. 11 ورودی و 7 خروجی برای این بیمارستان ها در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که 40 بیمارستان 74 - درصد - از نظر فنی کارا، 14 بیمارستان 26 - درصد - از نظر فنی ناکارا بودند. اندازه گیری میانگین کارایی فنی بیمارستان های کارا 84 درصد بود که نشان دهنده ی این بود که در مجموع، 16 درصد ورودی ها می توانند کاهش یابند بدون اینکه در خروجی ها تغییری حاصل شود. کلمنت و همکاران [5]2 در سال 2008 به تحلیل کارایی و نتایج عملکرد بیمارستان ها با استفاده از یک مدل DEA خروجی محور پرداختند. در این مقاله یک روش جدید برای مطالعه کارایی بیمارستان و کیفیت مراقبت درمانی ارایه شده است. با استفاده از مجموعه ای از داده های بیمارستانی در مراحل مختلف، این پژوهشگران خروجی های مطلوب مراقبت درمانی بیمارستان - مانند اقامت بیمار - و خروجی های نامطلوب مانند - خطر مرگ بیمار - را به طور همزمان ارزیابی کردند. نتایج نشان داد هرچه کارایی فنی کمتر باشد، ریسک مخاطره های خروجی در بیمارستان پایین تر است. در واقع ناکارایی فنی مربوط به خروجی های با کیفیت ضعیف تر می شود.
الهه آزاد و همکاران در سال [6] 1389 در تحقیقی کارایی بخشهای کلینیکی بیمارستان شریعتی اصفهان 15 - بخش - با استفاده از روش تحلیل پوششی دادهها در سه ماههی اول سال 1389 مورد بررسی و تحلیل قرار دادند. برای این منظور، از مدل ورودی محور روش تحلیل پوششی دادهها، با فرض بازدهی متغیر نسبت به مقیاس استفاده شد و از دو ورودی یعنی -1تعداد تخت و - 2تعداد پرسنل و سه خروجی یعنی -1درصد اشغال تخت -2فعال بودن بخش و -3عملکرد بخش برای بررسی استفاده گردید. از بین 15 بخش، 7 بخش کارا و سایر بخشها ناکارا بودند. و همچنین نتایج حاصل از تحلیل پوششی دادهها نشان داد بخشهای بیمارستان شریعتی، امکان حداقل 8 درصد ظرفیت افزایش کارایی بدون هیچ گونه افزایش در هزینهها را دارند.
به عبارت دیگر، وجود عوامل تولید مازاد در بیمارستان مشهود است فاضلی و همکاران در سال [7] 1393 به بررسی کارایی بیمارستان های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی استان ایلام با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها پرداختند. دراین تحقیق داده های 9 بیمارستان دولتی استان ایلام از روش تحلیل پوششی داده ها بر اساس مدل مختلف CCR با دو سناریو در طی سال های 1390-1388 مورد بررسی، تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نهاده ها یعنی -1تعداد پزشکان -2کادر پرسنلی و -3تخت فعال و ستاده یعنی -1خدمات کلینیکی -2خدمات پاراکلینیکی -3خدمات سرپایی -4تخت فعال -5روز-بستری -6اشغال تخت-روز و -7خدمات سرپایی برای بررسی مورد استفاده قرار گردید.
نتایج این پژوهش نشان داد که بیشترین میزان کارایی فنی کل و مقیاس در مدت مطالعه مربوط به سال های 90،89،88 با استفاده از سناریوی ب، خروجی محور است. در اکثر سال های مورد نظر 40 درصد بیمارستان های مورد مطالعه از لحاظ فنی و مقیاس کارا بوده در حالی که 60 درصد بقیه مراکز میزانی از ناکارایی فنی و مقیاس در آن مشهود است. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که مراکز درمانی منتخب به صورت ناکارا فعالیت می کنند و ظرفیت ارتقای کارایی فنی تا حدود 13 درصد و ظرفیت کارایی مقیاس به میزان 10 درصد بدون هیچ گونه افزایشی در هزینه ها و بکارگیری همان میزان نهاده ها وجود داشت.
سید رامین قاسمی و همکاران در سال [8] 1393 به اندازه گیری کارایی فنی بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه با استفاده از روش ناپارامتریک تحلیل پوششی داده ها پرداختند. در این مطالعه توصیفی از داده های پانل استفاده شد و داده های مورد نیاز با استفاده از چک لیست از بیمارستان های مورد نظر جمع آوری گردید. برای اندازه گیری کارایی فنی بیمارستان ها از روش تحلیل فراگیر داده مبتنی بر نهاده استفاده شده است. متغیرهای نهاده شامل -1تعداد پزشک -2تعداد پرستار -3تعداد تخت فعال و -4سایر پرسنل و متغیر ستانده شامل -1پذیرش سرپایی -2 پذیرش بستری -3 تخت روز اشغالی و -4 تعداد عمل جراحی بود. یافته های این تحقیق نشان داد که میانگین کارایی فنی بیمارستان های مورد مطالعه 0,92 است. بنابراین ظرفیت ارتقای کارایی به میزان 8 درصد در بیمارستانهای مورد بررسی بدون هیچ گونه افزایشی در هزینه ها و به کارگیری
