بخشی از مقاله
چکیده
امروزه کشورهاي جهان میکوشند تا در انتخاب نظام آموزشی کارآمد، کمترین فرصت را از دست ندهند، چراکه ناکارآمدي به هر دلیل که بروز مینماید، هر ساله موجبات بروز خسارات مادي و انسانی فراوانی میگردد. پس مدارس طی دورههاي متناوب با استفاده از بروزترین شیوهها بایستی مورد سنجش واقع شوند. از جمله تکنیکهاي نوینی که امروزه مورد استقبال بسیاري از محققین و مدیران سازمانها واقع شده، تحلیل پوششی دادهها است. این پژوهش به دنبال تعیین میزان کارایی مراکز پیشدانشگاهی سه شهرستان منتخب استان یزد با استفاده از مدل تحلیل پوششی دادهها است. به این منظور پس از شناسائی مناسبترین دادهها و ستادههاي مرتبط با هریک از مراکز پیشدانشگاهی مورد مطالعه به تعیین سطح کارائی این مراکز اقدام و در نهایت رتبه بندي صورت گرفته است. در نهایت نیز پیشنهاداتی به منظور بهبود کارائی مراکز غیرکارا و انجام مطالعات آتی بیان شده است.
-1 مقدمه
امروزه آموزش و پرورش به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه محسوب میشود. کشورهاي جهان میکوشند تا در انتخاب نظام آموزشی کارآمد، کمترین فرصت را از دست ندهند؛ نظام آموزشی شامل مجموعهاي از نیروهاي انسانی از جمله معلمان، مدیران، مشاوران و... است که براي تحقق اهداف آموزشی تلاش می کنند. رسالت بزرگ نهاد عظیم آموزش و پرورش شکوفایی و بروز استعدادهاي دانشآموزان به شیوه اي اثر بخش است. لکن بدیهی است که اثر بخشی امر آموزش در گرو عوامل متعدد و نیازمند به تحقیق و پژوهش است. از جمله دورههاي تحصیلی با اهمیت، دوره پیشدانشگاهی است که در ایران دانشآموزان جهت راهیابی به کنکور در صورت تحصیل در شاخه نظري بایستی این دوره را پشت سر بگذارند. در ایران علیرغم کوششهاي فراوانی که براي کارآمدسازي مدارس انجام میپذیرد، همچنان ضعف مدارس در این زمینه مورد انتقاد قرار دارد. ناکارآمدي مدارس به هر دلیل که بروز مینماید، هر ساله موجبات بروز خسارات مادي و انسانی فراوانی میگردد .[1]
نکته حائز اهمیتی که در این بین وجود دارد این سوال اساسی است که یک مرکز پیش دانشگاهی تا چه میزانی توانسته است ضروریات و موارد مورد نیاز جهت موفقیت هر چه بیشتر دانش آموزان در کنکور سراسري را تامین کند. به عبارتی یک مرکز پیش دانشگاهی تا چه حد کارا بوده است؟. البته لازم به یادآوري است که به طور کلی کارایی را مقایسه میزان خروجیها با توجه به میزان ورودي یا میزان داده نسبت به ستاده با توجه به اهداف تعریف شده براي یک سیستم مینامند .[2] در پاسخ به این سوال پس از بررسی پژوهشهاي صورت گرفته به عواملی همچون تراکم کلاس، تعداد کتاب کمک آموزشی و ... رسیدیم .
در مقابل این موارد نیز ستاده هاي سازمانی قرار می گیرند که در این پژوهش دو عامل اساسی همچون درصد قبولی در کنکور سراسري و همچنین معدل کلاسی لحاظ شده است . انسان در همه اعصار و قرون با مشکلی به نام محدودیت منابع و امکانات روبرو بوده است. حال با توجه به محدودیت منابع و امکانات و ارتقاء روز افزون سطح مصرف، حداکثر استفاده از امکانات موجود یکی از مهمترین راهحلهاي ممکن جهت ارتقاي بهره وري میباشد. در این میان، سنجش میزان دستیابی به اهداف و نحوه استفاده از منابع و امکانات در تسریع روند پیشبرد برنامههاي مدون سازمانی موثر است، لذا ارزیابی کارایی و عملکرد از مهم-ترین ارکان چرخه بهبود بهرهوري در فراگرد مدیریت انواع سازمانها است.
ارزیابی عملکرد سازمانها در جهتگیري تصمیمات آتی آنها نقش اساسی دارد. در این راستا میبایست میزان کارایی و بهرهوري سازمانها مورد محاسبه قرار گیرد تا از این طریق بتوان در تصمیم سازيهاي آتی روند رشد را زیر نظر داشت .[3] با توجه به تاریخچه اثربخش استفاده از DEA در ارزیابی عملکرد سازمانها، پرداختن به ارزیابی کارایی مراکز پیشدانشگاهی با این رویکرد از دو جهت ضروري به نظر میرسد: عدم وجود یک نظام ارزیابی عملکرد - کارایی - که بتواند میزان مراکز پیشدانشگاهی را با رعایت مشخصههاي رقابتی و عدالتی بین آنها به عنوان واحدهاي ارزیابی شونده نشان دهد. تشابه وروديها و خروجیهاي واحدهاي ارزیابی شونده، امکان مقایسه عملکرد آنها را در قالب کارایی نسبی ممکن میسازد.
لذا با توجه به نکته یاد شده به نظر میرسد تعیین میزان کارایی مدارس و به طور خاص مراکز پیش دانشگاهی میتواند به مدیریت آموزش و پرورش مناطق، در زمینه ارزیابی کارایی مراکز و همچنین اقدامات لازم جهت برطرف سازي کمبودهاي احتمالی کمک شایانی بنماید. اجراي این پژوهش و شناسایی عوامل موثر بر موفقیت یا عدم موفقیت مدارس بر اساس طرح رتبهبندي، کوششی براي افزایش دانش و آگاهی در باره دنیاي پیچیده مدارس است، دانشی که میتواند ما را در مسیر کارآمد سازي مدارس و توسعه برابريهاي آموزشی کمک کند.
-2-1 متغیرهاي مورد مطالعه
متغیرهاي مورد مطالعه این پژوهش در چارچوب مدل مورد استفاده - DEA - ، چنانچه شکل زیر نیز مشخص میسازد، در دو گروه ستاده و داده تقسیمبندي شده اند که در ادامه به طور جداگانه به توضیح هر کدام و نقش و اهمیت آنها پرداخته می-شود:
-1-2-1 نهاده ها
الف - تراکم کلاسی: در راستاي بررسی اهمیت متغیر تراکم کلاس، میتوان این سوال را مطرح نمود که آیا تراکم کلاس در آموزش و پرورش صحیح دانشآموزان مهم است؟. پاسخ این پرسش بسیار روشن است، چراکه هر چه شمار دانش آموزان در کلاس کمتر باشد، معلم آسانتر میتواند به وضعیت تک تک آنان رسیدگی کند. به عبارتی چون وظایف معلم در کلاس درس سنگین و حساس است، انجام این وظایف سنگین در کلاسهاي با تراکم بالا قابل اجرا نبوده و فرآیند آموزش ناکارآمد خواهد بود. در کلاس هاي با تراکم بالا معلم نمیتواند یادگیري عمیق ایجاد کند و هرچه تراکم پایینتر باشد، درگیر کردن تک تک دانشآموزان با موضوع درسی بیشتر و یادگیري عمیق تر انجام میشود.
جان دیوبی در کتاب دموکراسی تعلیم و تربیت - 1944 - اشاره میکند که تنها راهی که بزرگسالان میتوانند بطور هوشیارانه نوع تعلیم و تربیتی را که دانشآموزان دریافت میکنند، تحت نظارت درآورند، آن است که محیطی را که دانشآموزان در آن تربیت می شوند، کنترل کنند.[4] ما هرگز بطور مستقیم دانشآموزان را تربیت نمی کنیم، بلکه بطور غیرمستقیم توسط محیط به این مهم دست مییازیم. لذا تراکم کمتر در کلاس درس، سبب افزایش کیفیت آموزش و نظارت بیشتر معلم بر کار شاگردان و رفتار آنها میشود. در مجموع میتوان گفت تراکم کلاس با کیفیت یادگیري رابطهاي معکوس دارد. یعنی هر چه تراکم بالاتر باشد، یادگیري پایینتر و هر چه تراکم بیشتر باشد، کیفیت یادگیري کمتر خواهد بود.
ب - تعداد کتب کمک آموزشی: بدیهی است هر جا که کمبود کتاب و مواد آموزشی وجود دارد، پیشرفت تحصیلی پایینتر است. تأمین یک کتاب به ازاي هر دانش آموز و تضمین اینکه کتابها به مدرسه برسند و مورد استفاده معلمین و دانشآموزان قرار گیرند، میزان پیشرفت تحصیلی و نرخ ماندگاري را افزایش میدهد. در فیلیپبن وقتی تعداد کتابهاي کمک درسی دوره ابتدایی از یک کتاب براي ده دانش آموز به یک کتاب براي دو دانش آموز تغییر یافت، درصد قبولی دانش آموزان از 50 به70 درصد در طی یک سال تحصیلی افزایش پیدا کرد. فولر - 1986 - نشان داد که کمبود کتاب کمک درسی در برخی از موضوعات درسی مسئلهاي وخیمتر از بقیه است، ولی همواره این کمبود بر میزان پیشرفت دانش آموزان تأثیر می گذارد .[5]
ج - سطح تحصیلات دبیران: مطالعات لی - 1976 - ، نشان میدهد که معلمینی که داراي مدارج تحصیلی بالاتري پس از دوره متوسطه میباشند نسبت به معلمینی که از مدارك تحصیلی پایینتر برخوردارند، موفقیت بیشتري داشتهاند. چراکه معلمان متخصص، پویا با انگیزه و علاقمند در تحقق اهداف آموزش نقش به سزایی دارند و معلمان زمانی میتوانند از عهده رسالت سنگین خود برآیند که پایگاه اجتماعی و فردي استواري داشته باشند. البته این دستاورد براي مسئولان آموزش و پرورش کشورهایی که با کاهش بودجه آموزش و پرورش و با افزایش تعداد دانشآموزان روبرو هستند و مجبورند با گذراندن دوره هاي یک ساله براي فارغ التحصیلان سیکل اول یا دوم متوسطه آنها را براي تدریس در مدارس متوسطه آماده سازند، چندان تسلی بخش نیست .[6]
د - ساعت سرانه کلاس تست: مدت زمانی که به آموزش و به طور خاص کلاسهاي تست اختصاص داده میشود در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نقش زیادي دارد. در مواردي علل عدم قبولی دانش آموزان در کنکور سراسري به مسائلی غیر از عدم مطالعه یا مطالعه ناکافی مربوط میشود. آنها در واقع شیوههاي پاسخ دادن به سوالات چهار گزینهاي را نمیدانند و این مهارتی است که با کمی تکرار و تمرین توسط کلاسهاي تست قابل دستابی است. هرچند باید توجه داشت که تعداد ساعات واقعی که به امر آموزش و تست زنی اختصاص داده میشود، ممکن است با آنچه که بر روي کاغذ میآید، متفاوت باشد.
-2-2-1 ستاده ها
الف - درصد قبولی در کنکور: این معیار در حقیقت بیانگر میزان قبولی دانش آموزان در کنکور سراسري است که به تفکیک رشته هاي سه گانه ریاضی و فیزیک، علوم تجربی و علوم انسانی نیز مورد مطالعه قرار خواهند گرفت.
ب - معدل کلاسی: معدل کلاسی به عنوان یک متغیر خروجی در حقیقت میانگین معدل دانشآموزان در کل دوره پیش-دانشگاهی در سه رشته یاد شده میباشد.
