بخشی از مقاله
چکیده: توسعه مناطق روستایی بقدری اهمیت دارد که آن را بستر توسعه یک کشور می دانند. در کشورهای توسعه یافته، روستاها همواره زمینه ساز رشد شهرها و دیگر مناطق آن کشورها تلقی می شوند و توجه به مناطق روستایی همواره در برنامه های کلان آن دولت ها قرار دارد. درکنار این موضوع، بحث ابزار سنجش و بررسی میزان توسعه یافتگی مناطق روستایی نیز اهمیت دارد، زیرا با علم به این موضوع می توان برای توسعه متوازن و هماهنگ برنامه ریزی کرد. شهرستان ساری، مرکز استان مازندران؛ بدلیل موقعیت جغرافیایی و مواهب طبیعی و خدادادی، یکی از شهرهای مهم ایران محسوب می شود. یکی از ویژگی های مهم این شهرستان، داشتن روستاهای فراوان است و بخش عمده اقتصاد این شهرستان مبتنی بر تولیدات مناطق روستایی است.
براین اساس، آگاهی از میزان توسعه یافتگی مناطق روستایی این شهرستان اهمیتی ویژه دارد. براین اساس در این پژوهش، دهستان های این شهرستان با رویکرد تحلیل پوششی داده ها مورد بررسی و رتبه بندی قرار گرفت. طبق یافته های این پژوهش، دهستان هایی که در مناطق جلکه ای و همجوار با شهر ساری قرار دارند توسعه یافته تر از دهستان هایی هستند که در نواحی کوهستانی و بدور از شهر ساری قرار دارند. براین اساس و بمنظور توسعه مناطق روستایی محروم و کمتر توسعه یافته، باید فراهم کردن امکانات و زیرساخت های اولیه در این مناطق در دستور کار مسئولان و مدیران استان و شهرستان قرار گیرد.
.1 مقدمه
توسعه در مفهوم کلی خود به معنی ارتقای سطح مادی و معنوی جامعه انسانی و ایجاد شرایط مناسب یک زندگی سالم برای تمامی افراد جامعه است. با توجه به این مفهوم، توسعه در برگیرنده جنبه های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است که تغییرات کمی و کیفی را شامل می شود و در عین حال از نظر داخلی و خارجی از مفاهیم نسبی به شمار می رود - جمعه پور، . - 1385 وجود بیش از 65 هزار روستا در سطح کشور که هر یک به فراخور جغرافیای مکانی خود، از ویژگی ها و استعداد های بی نظیر و متنوعی برخوردارند، لزوم پرداخت توجه ویژه به مسائل مربوط به برنامه ریزی و توسعه روستایی را ضرورت می بخشد.
یکی از ابعاد ضرورت اهمیت برنامه ریزی روستایی، جنبه ارزشی آن می باشد که توجه را به قسط، عدل و عدالت اجتماعی معطوف می دارد. مناطق روستایی از این حیث از جایگاه مهمی برخوردار می باشند، بنابراین شناخت وضعیت گذشته و فعلی و برنامهریزی برای آینده آنها از جایگاه ویژه ای برخوردار است. بی شک لازمه عدالت اجتماعی، توجه به توانمندی های مناطق روستایی برای تعادل و توازن منطقه ای و برخورداری آنان از برنامه های توسعه پایدار می باشد.
- صیدایی، . - 1388 در این راستا روشها و تکنیکهای متعددی توسط پژوهشگران معرفی شده است. در این میان آشنایی و بکارگیری روشهای کارآ و استفاده از انواع مختلف روشهای علمی میتواند به عنوان ابزاری مناسب جهت تصمیمگیری در اختیار مدیران قرار گیرد. یکی از روشهای تصمیمگیری ریاضی، روش تحلیل پوششی دادههاست که ابزاری مناسب برای رتبهبندی و اولویتبندی موجودیتهاست. در این پژوهش نیز با استفاده از این روش و بر اساس شاخص های توسعه، دهستان های شهرستان ساری مورد ارزیابی و رتبهبندی قرار گرفته است.
حدود 221388 نفر 45 - درصد - از جمعیت شهرستان ساری در روستا ها زندگی می کنند1 و با توجه به گستردگی جغرافیایی شهرستان و همچنین قرارگیری آبادی های شهرستان در موقعیت های اقلیمی مختلف - جلگه، کوهپایه، جنگل و کوهستان - ، بررسی وضعیت توسعه یافتگی و نحوه توزیع امکانات در میان مناطق روستایی شهرستان، از اهمیت خاصی برخوردار است. از سوی دیگر عدم انجام چنین تحقیقاتی در سطح شهرستان ساری، ضرورت توجه بیشتر به مسئله را، با هدف استفاده و بهره-گیری از نتایج آن در تصمیمگیریها و برنامهریزیهای آتی دو چندان میکند. بنابراین هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی و رتبه-بندی میزان توسعه یافتگی دهستانهای شهرستان ساری با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها است.
.2 مبانی نظری پژوهش
1,2 مفهوم توسعه
پیشینه توسعه بسیار زیاد است و قدمتی به اندازه تغییرات طبیعی و اجتماعی در کره زمین دارد. از دیدگاه طبیعی، سابقه توسعه، همزمان با تحولات زمین شناسی است و از منظر اجتماعی برابر با ظهور جوامع بشری اولیه. در ابتدا بحث از توسعه بیشتر با اصطلاح تکامل و پیشرفت انجام می شد. این کاربرد در آثار هربرت اسپنسر، سن سیمون، مارکس و ... وجود دارد. به مرور زمان اصطلاح توسعه جایگزین پیشرفت و تکامل شد. جهانی شدن مقوله »توسعه« در طرح مسائل توسعه یافتگی بعضی کشورها و در مقابل، توسعه نیافتگی برخی دیگر، بطور عمده پس از جنگ جهانی دوم و به دنبال بحثهای اساسی در دوره بازسازی آغاز شد.
از دهه 1950 و همسو با دگرگون شدن ساختار کشورها و سرزمین ها، اصطلاح رشد مطرح شد که بیشتر بار اقتصادی داشت. منظور از رشد اقتصادی بطور کلی گسترش فعالیت های اقتصادی از طریق بهرهگیری بیشتر از منابع و بمنظور دستیابی به سطحی بالاتر از تولید اقتصادی بود. بعبارتی دیگر، رشد اقتصادی مترادف با افزایش سطح تولید ملی شد - سعیدی، 1377، 154و. - 155 رواج مفهوم امروزی توسعه که بیشتر جنبه نسبی دارد، به دهه 1960 باز میگردد.
پیش از آن مفاهیمی مانند آبادسازی - استعمار - ، اصلاح، عمران، بهسازی، ترویج و در نهایت رشد، طی سال های سال مطرح بودد. ولی با رشد شتابان صنعت و تکنولوژی در جهان و گسترش شهرنشینی، عقب ماندگی مناطق روستایی جهان بیش از پیش نمایان شد و چون روستاییان نسبت به شهرنشینان درآمد کمتری داشتند و از خدمات اجتماعی، رفاهی و آموزشی ناچیزی برخوردار بودند، در جهت رفع فقر شدید مناطق روستایی، بهبود سطح و کیفیت زندگی روستاییان، ایجاد اشتغال و افزایش بهرهوری آنان بحث توسعه روستایی مطرح شد.
2,2 روستا و اهمیت توسعه روستایی
توسعه روستایی بمعنی حفظ یا گسترش روستا نیست. توسعه روستایی را باید همان بازسازی روستا دانست. بازسازی روستا از دیدگاه فکری، اندیشهای، آموزشی، تکنولوژی و تولید. این امور باید با توسعه اقتصادی انجام شود. پس هدف اصلی در توسعه توستایی، بازسازی کامل جامعه روستایی است. بنابراین، توسعه روستایی را باید به مفهوم بازسازی جامعه روستایی در نظر گرفت. توسعه، فرآیند نوسازی و بازسازی جامعه براساس اندیشهها و باورهای تازه است.
در کنار مفهوم توسعه روستایی، مفهومی دیگر وجود دارد که بسیار اهمیت دارد و آن مفهوم توسعه پایدار و توسعه پایدار روستایی است. توسعه پایدار توسعهایست که بی آن که تواناییهای محیطی و زیستی نسلهای آینده را در تامین نیازهایشان به مخاطره اندازد، بتواند نیازهای کنونی بشر را تامین کند - جان بری، 1380، . - 282 هدف اصلی توسعه پایدار، تامین نیازهای اساسی، بهبود و ارتقا سطح زندگی برای همه، حفظ و اداره بهتر اکوسیستمها و آیندهای امنتر و سعادتمندانهتر است. توسعهای که در مناطق روستایی بیشتر مورد نظر است و لازم است برنامهریزان روستایی مد نظر داشته باشند بشرح زیر است.
.1 توسعه باید »تغییری« در جهت بهبود شرایط برای مردم باشد.
.2 مردمی که از توسعه سود می برند باید بیشتر از مردمی باشند که از آن متضرر می شوند.
.3 توسعه باید دست کم مردم را نسبت به تامین نیازهای اولیه زندگیشان یا نیازهای ضروری زندگیشان مطمئن سازد. .4 توسعه باید با نیازهای مردم هماهنگی و مطابقت داشته باشد.
.5 توسعه باید باعث تشویق خود اتکایی شود.
.6 توسعه باید بهبود طولانی و مستمر را به ارمغان آورد. .7 توسعه نباید باعث تخریب محیط زیست طبیعی باشد.
هدف های استراتژی توسعه روستایی متکی بر اصل های زیر است.
.1 کاهش شدت جریان مهاجرت های روستاییان به شهر، بنحوی که مهاجرت روستایی رابطه معقول و متعادلی با توسعه خدمات، صنعت و کشاورزی پدید آورد.
.2 تمرکز یافشرده کردن جمعیت در محیط روستایی، جهت پدید آوردن مراکز روستایی بزرگتر تا روستاییان بتوانند تحت پوشش شبکه خدمات قرار گرفته و در عین حال پوشش کافی جمعیتی برای استقرار صنایع در محیط روستایی فراهم آید.
.3 انتظام بخشیدن به زراعت و دامداری در محیط روستا
.4 تقویت کردن و تنوع بخشیدن به اشتغال غیر کشاورزی در محیط روستا
.5 توسعه تعاونی های زراعی و دامداری در میان روستاییان
.6 توسعه اراضی اشباع در چارچوب نظام تعاونی جهت بالا بردن میزان تولید - آسایش، 9،. - 1380
بنابراین باید برای رسیدن به توسعه روستایی، بخصوص توسعه پایدار روستایی توجه به تعریف و اهداف توسعه و همچنین بکارگیری استراتژیهایی که برای توسعه روستایی در ایران درنظرگرفته شده لازم است. ضمن اینکه در استراتژیهای فوق باید به مسئله پایداری توسعه روستایی نیز دقت لازم صورت گیرد. بانک جهانی، بر اساس تعریف محافظه کارانه اش، تعداد افرادی را که در کشورهای جهان سوم همچنان در فقر بسر میبرند و با فلاکت و ناامنی ناشی از فقر دست به گریبان اند را بیش از یک میلیارد نفر برآورد میکند، در بسیاری از کشورها بخصوص در جنوب صحرای آفریقا و جنوب آسیا، روستایبان فقیر نیمی از کل جمعیت را تشکیل میدهند.
