بخشی از مقاله
چکیده
پروژه های عمرانی همیشه با مشکلات خاص مواجه بوده و هستند که این مشکلات بعضا آن قدر بزرگ بوده اند که منجر به کند شدن روند ساخت و یا تعطیلی پروژه شده اند ،از جمله عوامل موثر بر این موضوع مطالعه به موقع عوامل ریسک در پروژه های عمرانی می باشد .پرداختن به موضوع ریسک می تواند شناخت کاملی به کارفرمایان و مجریان پروژه های عمرانی از نحوه برخورد با عوامل ریسک بدهد به نحوی که بتوانند با رتبه بندی این عوامل میزان اهمیت هر کدام مشخص و بهترین راه مواجه با آن را انتخاب و در نتیجه در زمان ، هزینه و کیفیت اجرا بیشترین بهره وری به دست آید.در این تحقیق از روش تحلیلی توصیفی و با استفاده از ابزار های FMEA و DEMATEL فازی و روش های دلفی و طوفان فکری جهت تنظیم پرسش نامه ها و تحلیل داده ها نسبت به رتبه بندی عوامل ریسک در پروژه های عمرانی اقدام شده است.با توجه به سیر مراحل فوق:
با اهمیت ترین عامل : پرداخت به موقع مطالبات پیمانکاران
تاثیر پذیر ترین عامل : نقش معارضین مردمی
تاثیر گذارترین عامل : قوانین زیست محیطی
می باشند که کنترل ومدیریت هرکدام ازآنهامیتواند در اجرای موفق پروژه های عمرانی نقش بسزائی ایفاکنند.
-1مقدمه
یکی از مولفه های سنجش پیشرفت و توسعه در هر کشور ایجاد ساختار های زیر بنایی می باشد ،تمامی ساختار های زیر بنایی بعنوان پروژه های عمرانی تعریف شده و مورد مطالعه -تحقیق -برنامه ریزی-طراحی و اجرا قرار می گیرند. بنابراین سرمایه های بسیار زیاد مالی و انسانی صرف امور عمرانی و زیر بنایی در کشورها می شود.حجم بزرگ سرمایه و زمان اجرای هر پروژه و مشکلات پیش روی مجریان طرح ها و بعضا زمان بر بودن و سایر امور مرتبط می تواند نشان دهنده اهمیت پرداختن به مطالعه و برنامه ریزی دقیق در امور عمرانی باشد.
در این خصوص پرداختن به موضوع ریسک و تحلیل و اولویت بندی آن و ارائه راهکار مناسب برای جلوگیری از بروز مشکلات در حین مطالعه ،طراحی و اجرا و بهره برداری با رویکرد های فازی از مهمترین اقدامات در خصوص مدیریت علمی و کاربردی منابع هر کشور می باشد. صنعت ساخت نسبت به دیگر صنایع با ریسک های متعددی مواجه بوده که تعیین کننده موفقیت یا عدم موفقیت و در مواردی عامل شکست پروژه به لحاظ مالی یا زمانی می باشد. بنابراین در این مقوله برنامه ریزی و مدیریت کار آمد برای صرف منابع به صورت صحیح برای محقق شدن اهداف پروژه ها ضروری است.کشور های در حال توسعه برای رسیدن به رشد مجبور به افزایش سرمایه گذاری در بخش های زیر بنایی هستند.
این بخش ها علاوه بر تامین نیاز های اساسی ،تاثیر مثبتی بر تسریع توسعه اقتصادی دارند.هرچند کشور های در حال توسعه ای مانند ایران برای رسیدن به این هدف،با محدودیت ها و عدم اطمینان هایی روبه رو می شوند،اما برای غلبه بر آنها یا کاهش آنها ناچارند که بخش های خصوصی داخلی یا خارجی را در پروژه ها یا خدمات زیر بنایی به کار بگیرند . - الفت و همکاران، - 1389 در یک پروژه ساختمانی خواه کوچک یا بزرگ ،طبقه بندی مراحل اجرا و شناسایی عوامل ریسک و تعیین اولویت ها و مدیریت ریسک ،هر کدام از اهمیت بسزایی بر خوردار است که در موفقیت یا عدم موفقیت مجریان در اجرای به موقع و موفق پروژه های عمرانی تعیین کننده می باشد.
-2ادبیات پژوهش
پروژه های عمرانی به طور ذاتی درگیر با موانع اجرایی تحت عنوان عوامل ریسک و خطرآفرین می باشند ،این عوامل می تواند در روند پیشرفت عملیات اجرایی یک پروژه عمرانی خلل ایجاد کرده که باعث اتلاف هزینه ،زمان ، و کیفیت پروژه ها شود . صنعت ساخت نسبت به دیگر صنایع با ریسک های متعددی مواجه است که منجر به عدم موفقیت و گاهی شکست آن چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ زمانی می شود .رفیع زاده و اردشیر - - 1388 با ارزیابی این مسائل به این نتیجه رسیدند که با افزایش عدم قطعیت و پیچیدگی پروژه های عمرانی لزوم توجه به مدیریت ریسک رو به افزایش است .
ملکی تبار و اردشیر در کتاب مدیریت ریسک در پروژه های عمرانی به بررسی مطالبی از جمله ریسک و عدم قطعیت ، شناسایی ریسک، ارزیابی ریسک ،علاج ریسک و مهمترین رویکرد ها به مدیریت ریسک و ...پرداخته اند که مرجع مناسبی جهت مطالعه و کسب اطلاعات در خصوص موضوع ریسک در پروژه های عمرانی می باشد. علل و موانع تاخیر در پروژه های عمرانی و ضرورت و اهمیت موضوع توسط - رضازاده و همکاران - 1395 مورد بررسی قرار گرفت و منجر به شناسایی و رتبه بندی علل و عوامل تاخیر در پروژه های عمرانی در داخل کشور و چند کشور در حال توسعه گردید.
- اردشیر و همکاران - 1392 اقدام به بررسی و تجزیه و تحلیل اثرات شکست FMEA به عنوان یکی از مفید ترین ابزارهای ارزیابی ریسک برای کاهش پتانسیل شکست نمودند. در کتاب مدیریت ریسک در پروژه های عمرانی ، طباطبایی فرد ریسک را بعنوان مفهومی در شرایط آینده مورد بررسی قرارداده و ابراز داشته که سالیانه حجم زیادی از اعتبارات کشور صرف احداث پروژه های عمرانی می گردد ، با این حال وجود ریسک و نهایتا تاخیر در پروژه های عمرانی یکی از متداول ترین مسائل و مشکلات این گونه پروژه هاست. تکنیک FMEA و احتمال وقوع خطاهای بالقوه توسط رضایی و همکاران در کتاب مبانی QFD مورد بررسی قرار گرفته و در آن احتمال وقوع خطاهای بالقوه و حذف یا کنترل تعدادی از این خطاها و معیارهای رتبه بندی خطاهای مذکور را مورد بررسی دقیق و علمی قرار داده است.
1-2 اهمیت ریسک و مدیریت آن در پروژه های عمرانی
➢ تعریف ریسک براساس استاندارد : PMBOK اتفاقی غیر قطعی در آینده است که می تواند تاثیر مثبت - فرصت - یا منفی - تهدید - بر پروژه بگذارد .
➢ تعریف ریسک براساس استاندارد :PRINCE2 ریسک به اتفاق هایی در آینده گفته می شود که رخ دادن آنها قطعی نیست .ریسک ها می توانند مطلوب یا نامطلوب باشند ، به ریسک های مطلوب فرصت و به ریسک های نامطلوب تهدید گفته می شود.
➢ مدیریت ریسک براساس استاندارد : PRINCE2 به این معنی است که ریسک های پروژه را در ایتدا بشناسیم و این شناسایی را در تمام مدت اجرای پروژه نیز به روز رسانی کنیم ، بعد از آن با تحلیل های مناسب ریسک های مهم را انتخاب و واکنش مناسب را برای آنها برنامه ریزی کنیم - خرمی راد ،. - 1391
➢ مدیریت ریسک : فرآیند سیستماتیک و رویکردی اثر گذار برای تحلیل و پاسخ گویی به عدم اطمینان های آتی است. - . - Kezsbum & Edward 2001 ریسک پتانسیلی است که می تواند مشکلاتی در اجرای پروژه و دستیابی به اهداف آن ایجاد نماید.ریسک جزء ذاتی تمام پروژه ها است و امکان حدف کامل آن وجود ندارد.اگرچه می توان برای کاهش تاثیر ریسک در دستیابی به اهداف پروژه آن را به طور موثری مدیریت کرد.
