بخشی از مقاله
چکیده
سبک زندگی مجموعهای از اعمال و رفتار هر فرد است که بر اساس آن ارزشها و نگرشهای هر فرد در جامعه شکل میگیرد. هدف از پژوهش حاضر نهادینهسازی سبک زندگی ایرانی - اسلامی در افراد جامعه بهخصوص کودکان و نوجوانان برای پیشگیری از گرایش به فرهنگ غرب است . این موضوع نیازمند فرهنگسازی از طریق خانواده، جامعه، رسانهها، نهادهای مذهبی - اجتماعی و دولتی بهخصوص آموزشوپرورش است. در این پژوهش شاخصها و مؤلفههای سبک زندگی ایرانی - اسلامی با استفاده از تعالیم قرآن کریم و سیره زندگی پیامبر - ص - و ائمهی اطهار - ع - ارائه می-گردد. برای تثبیت این ارزشها و الگوها در بین آحاد مختلف جامعه، نقش خانواده و مدرسه بهخصوص در دورهی ابتدایی در ذهن کودکان حیاتی هست.
واژگان کلیدی: سبک زندگی ایرانی - اسلامی، شاخصهها و مؤلفهها، تربیتپذیری کودک، نقش آموزش و پرورش و فرهنگیان.
.1 مقدمه:
انسان اجتماعی آفریدهشده و برای داشتن زندگی بهتر به اجتماعی زیستن تمایل دارد و طبق آیهی 13 سورهی مبارکهی حجرات زندگی اجتماعی برای انسان یک ضرورت است و این سبب روابط و تعاملات اجتماعی شده است. سبک زندگی دینی میتواند کمک مهمی به زندگی سالم در سطح فردی و اجتماعی کند - مظاهری، . - 1395 در سالهای اخیر مقام معظم رهبری نیز در سخنرانیهای خود بارها به مبحث سبک زندگی اسلامی تأکید نمودهاند - ابراهیم پور، . - 1396 ازآنجاکه بخش عمدهی فرهنگسازی دینی باید در دوران کودکی صورت گیرد و دوران کودکی اهمیت ویژهای در شکلگیری شخصیت و خمیرمایههای روانی فرد دارد پس برای انتقال دینباوری به فرزندان باید از ظرفیتهای درونی و بیرونی بیشترین بهره را برد - کاویانی، . - 1395 بنابراین ضروری است در برنامه ی آموزشوپرورش به سبک زندگی اسلامی نیز که یکی از موارد اساسی برای داشتن آیندهای روشن و موفق به حساب میآید، بهخصوص در دورهی ابتدایی توجه شود - حب نقی، . - 1395
.2 سبک زندگی:
طبق نظر آدلر سبک زندگی، شامل همهی رفتارها، افکار، احساسات فرد و حرکتش بهسوی هدف هست. شاگردان آدلر این تعریف را گسترش دادند. آنها سبک زندگی را در قالب نموداری تعریف کردند. ریشههای این درخت را سلامت، ظاهر افراد، نگرش والدین، وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده، ترکیب و تعداد جمعیت خانواده و نقش جنسیتی در خانواده - دختر یا پسر بودن - میسازد؛ اما تنهی درخت شامل دانشها، تفکرات، احساسات، باورها و ارزشهای فرد دربارهی خود، خانواده، جامعه، خدا، شغل، نظام هستی و تولیدمثل هست. شاخههای درخت زندگی وظایف فرد را در ارتباط با خود، خدا، خانواده، جامعه، نظام خلقت و تولید نسل را مشخص میسازد - کاویانی، . - 1392
.2,1 شاخصهای سبک زندگی اسلامی:
یکی از راه هایی که میتوان به درک بهتری از مفهوم سبک زندگی ازنظر اندیشمندان گوناگون دستیافت، بررسی عناصر و مؤلفههایی است که آنان برای سبک زندگی برشمرده و یا در تحقیقات خود از آنان بهعنوان شاخص بهره بردهاند.برخی از شاخصهای فردی سبک زندگی اسلامی عبارتاند از: تقوا گرایی، تفکر، راستگویی و صداقت، اهمیت دادن به سلامتی و صبر و خویشتنداری.تقوای الهی یعنی اینکه انسان خود را از آنچه ازنظر دین و اصولی که دین در زندگی معین کرده و خطا و گناه و پلیدی و زشتی شناختهشده حفظ و سیانت کند و مرتکب آنها نشود. انسان برای فهم سبک زندگی باید ویژگی ها و ظرفیت های خود را بشناسد و به دنبال رفع نیازهای فطریاش باشد. صداقت و راستگویی یکی از بهترین ویژگیهایی است که هر انسان سالم می تواند از آن برخوردار باشد. با صداقت پایهی زندگی سالم بنا میشود و استحکام آن دوچندان میشود.
یکی دیگر از شاخصها و سبک زندگی فردی این است که روش سالم نگهداشتن بدن خود را یاد بگیریم زیرا با این بدن میتوان نماز شب خواند، جهاد کرد و روزی خانواده خود را تأمین کرد. همچنین فراز و فرودهای زندگی نیاز به روحیهای دارد که بتوان آنها را مهار کرده و در برابر همهی آنها صبر و ایستادگی کرد.شاخصهای اجتماعی سبک زندگی عبارتاند از تلاش و کوشش، اعتدال و میانهروی، پایبندی به خانواده، صلهی رحم و دوری از اسراف و تبذیر.پس از تفکر و کسب دانش نیاز به تلاش برای زنده ماندن و کسب درآمد داریم، اسلام نیز درزمینه ی کار و تلاش و تأمین معاش توصیههایی کرده است، اهمیت بسیاری به کار و تلاش داده است و انسان را از کسلی و تنبلی بر حذر داشته است. در روایتی داریم: کسالت به دین و دنیای انسان ضرر میرساند. اعتدال و میانهروی همانگونه که از نامش پیداست به معنای پیمودن و گزینش راه وسط و میانه و عدم تمایل به افراط و تفریط هست، قرآن کریم امت اسلام را امت میانه و وسط میداند.
اسلام در حفظ نهاد خانواده اهتمام ویژهای دارد، در یک جمله میتوان گفت خانواده شاهراه رسیدن به پیشرفت و کمال است. یکی از مسائل مهمی که اسلام بسیار به آن پرداخته است، صلهی رحم هست. بعضی از خانوادهها به دلایل بیاساس با فامیل قطع رابطه کرده و از پیامد سوء آن غافلاند. در خانواده والدین با آگاه کردن فرزندان خویش از آداب مهمانی آنها را در پیمودن مراحل کمال در زندگی خویش یاری مینمایند. در بحث اسراف و تبذیر می توان گفت ازآنجاییکه منابع مصرف در عالم کمیاب اند و استفادهی بیرویه از آنها میانهروی در مصرف را هم با مشکل مواجه ساخته و توازن میان منابع و مصرف را متزلزل مینماید. بنابر این عقل و نقل حکم می کند در شیوههای مصرف خود دقت نماییم.
.2,2 مؤلفههای سبک زندگی اسلامی:
در اسلام سبک زندگی بر اساس سه محور اعتقادات، اخلاقیات و وظایف عملی - عبادت - استوار است.بر این اساس، تعالیم اسلام تمام وظایف زندگی را پوشش میدهد و سبک زندگی برگرفتهشده از آن، ایده آل و مطابق با فطرت بشریت است. درنهایت میتوان گفت سبک زندگی اسلامی جامعیت داشته و مؤلفههای مختلفی را در برمی گیرد. مؤلفهی اجتماعی به وظایفی اشاره دارد که فرد در ارتباط با دیگران، فراتر از خود و خانوادهی هستهای خود انجام میدهد. مؤلفههای عبادی نیز به وظایفی اشاره دارد که رابطهی بین فرد و خداوند را بهعنوان عبد و مولا نشان میدهد و عبارت است از عبادت های مشخص، مثل نماز، روزه، تلاوت قرآن، ذکرهایمستحبی، حج و... و رفتارهایی که رسماً نام عبادت ندارند، اما افراد به نیت اطاعت از خداوند آن را انجام می دهند. و اما مؤلفهی اخلاق که به صفات و رفتارهای درونی شدهای از فرد گفته میشود که زمینهساز اعمال اوست.
مؤلفهی مالی به رفتارهایی از فرد اشاره دارد که مستقیم یا غیرمستقیم، به امور اقتصادی و مادی زندگی مربوط میشود مثل شغل، املاک، کیفیت دخل و خرج و غیره. مؤلفهی خانواده به رفتارها و روابط فرد از این حیث که عضوی از یک خانوادهی هستهای است، اشاره دارد؛ یعنی زن، شوهر و فرزندان. مؤلفهی سلامت به اموری نظر دارد که در سلامت جسمانی و روانی فرد ایفای نقش می کنند و تغذیه، بهداشت، فعالیت بدنی، تفریح، بازی، لذتهای زندگی، سیاحت و زیارت، خواب و استراحت، دیدوبازدید و... را شامل میشود. و در پایان مؤلفهی دفاعی - امنیتی به وظایفی اشاره دارد که به صورت فردی یا اجتماعی به امنیت افراد و جامعه مربوط میشود، مثل حفظ مرزها، انتظامات داخلی شهرها و روستاها، شناسایی و مجازات مجرمان و... . - ابراهیم پور، - 1396میتوان با نگاهی به قرآن کریم و سنت و سیره معصومین - ع - بهخوبی مؤلفههای سبک زندگی اسلامی را یافت و آنها را الگو قرارداد.
خداوند متعال میفرماید: »لقد کان لکم فی رسولاللّه أسوه حسنه لمن کان یرجواللّه و الیوم الآخر و ذکراللّه کثیرا« - قرآن، احزاب: - 21 خداوند در این آیه شریفه وجود مبارک پیامبر اکرم - ص - را بهترین نمونه و الگو برای یک زندگی سالم دینی معرفی می کند. به این معنا که مسلمانان باید سبک زندگی پیامبر اکرم - ص - را بهعنوان یک اصل، فرا روی خویش قرار داده و از آن تبعیت کنند. از رسول اکرم - ص - روایت شده است: إنّما» بعثتلاتمّم مکارم الخلاق« بهراستی که من برای به کمال رساندن مکارم اخلاق مبعوث شدهام.با اندکی دقت در رفتارها و تعامل های روزانه مردم با یکدیگر در یک اجتماع کوچک چون خانواده و مدرسه تا حوزههای دیگر اجتماعی به راحتی میتوان دریافت، آنچه موجب اختلال آرامش، افزایش اضطراب و فشارهای روانی و درنتیجه کاهش بازدهی یک فرد در حیطههای مختلف زندگی میشود، چیزی جز بیتوجهی به اخلاق اسلامی و گرایش به فرهنگ غرب نیست. - فرضی شوب، . - 1392
