بخشی از مقاله
چکیده
خداوند در قرآن کریم رنگ ها را به طور صریح و غیر صریح مطرح نموده است و آن ها را یا با اوصاف عمومی یا با اوصاف اختصاصی یاد کرده است و با رنگ آمیزي هنرمندانه اي، تابلوهاي زیبایی را به تصویر می کشد؛ و نه تنها تابلوهاي زیباي این جهان را، که حتی براي تصویر سازي دنیاي ماوراء هم این شیوه را به کار می گیرد و از رنگ هاي متناسب با هر فضا براي آفرینش این صحنه ها استفاده می کند. رنگ هاي موجود در طبیعت در واقع تعدیل کننده نیاز هاي روحی و روانی انسان اند. همچنین تامین کننده سلامت چشم و تعادل در جسم و روح نیز میباشد. در اسلام توجه خاصی به مساله رنگ شده و بیان دستورات بسیار درباره رنگ لباس و تاثیر پذیري آن در زندگی حاکی از این مهم می باشد.
مقدمه
علم روانشناسی رنگها، علمی نوین و نوپاست که تأثیرهاي روانی رنگها را بر انسانها مورد بررسی قرار میدهد. قرآن کریم هم بشر را از این علم بیبهره نگذاشته و طعم این علم را از مدت ها پیش به ذائقه اش چشانده است. امروزه نقش رنگ در زندگی بشر کاملا مشخص شده است. رنگ ها بر روان انسان ایجاد تحول و دگرگونی می نمایند و او را تحت سیطره خود در می آورد. هر آنچه در طبیعت وجود دارد به نوعی با ساختمان روحی و جسمی انسان مرتبط است.
رنگ نور است و نور تجلی ذات خدا است، و این چنین خداوند جلوه هایی از وجود خود را در میان آفریده هایش به نقش می آورد. رنگ ابزاري است براي این منظور که دنیاي تیره اطراف خود را رنگین دیده و واقعیت هاي موجود در آن را بهتر درك نمائیم، خدا در قرآن براي فهم محسوس و عمیق برخی مسائل از رنگ ها استفاده کرده است. حال از چه رنگ هایی و در چه مواردي و حتی در قالب چه ساختار ادبی، از آن ها در قرآن یاد شده است که نیاز به بررسی دقیق در این زمینه داریم و در این مقاله سعی بر آن است تا حد توان خود به این هدف دست یابیم.
.1 برسی مفهوم رنگ در لغت و اصطلاح
رنگ در لغت، کیفیتی است که از ظاهر چیزي دیده میشود؛ مانند سفیدي، سرخی، سبزي. ابن منظور در این باره گوید: رنگ هیئتی است چون سیاهی و قرمزي. رنگ هر شیء چیزي است که باعث تمایز آن از شیء دیگر میشود. - ابن منظور، 1414، ج7، ص - 113 طریحی نیز رنگ را چون ابن منظور تعریف کرده است. - طریحی، 1375، ج6، ص - 303 بنابراین، باید گفت که رنگ از مفاهیم بسیار واضح و معروف در میان عرف و فرهنگهاي عمومی است؛ به گونهاي که برخی از اهل لغت نیازي به تعریف آن ندیدهاند.
رنگ در اصطلاح یک انعکاس مرئی است که در اثر عبور، انتشار یا بازتاب ترکیب رنگها توسط اشیاء به وجود میآید. - جلالی فخر، 1383، سایت روزنامه شرق - بر ما لازم است براي درك هر چه بهتر رنگ و ویژگی هاي آن در آیات قران کریم مورد مطالعه و بررسی قرار بدهیم. در قران با اشاره به هدایت تکوینی خداوند در آفرینش طبیعت، انسان را متوجه تاثیر غیر مستقیم محیط اطرافش کرده و در خلال آن اشاره به تاثیر روانی رنگ ها در انسان می نماید. - دباغی، 1387 ، سایت آفتاب -
.2 رنگ در علم روانشناسی
روانشناسی دانشی بسیار گسترده است و از رشتهها و دیدگاههاي اجتماعی و آموزشی گوناگون تشکیل یافته است؛ لذا نمیتوان یک تعریف جامع و مقبول از همه روانشناسان ارائه داد. با این همه، اکثر پژوهش گران این رشته، روانشناسی را دانش رفتار و فرآیندهاي روانی تعریف کردهاند که هم رفتار مشهود و هم اندیشه و احساسهاي پنهان را مورد بررسی قرار می دهد. - پارسا، 1378، ص - 12 انسانهاغالباً سلایق خاصی در انتخاب رنگها داشته و هر کس رنگ بخصوصی را بیشتر از سایر رنگها دوست دارد.
شاید همه مردم این را ندانند که انسانها بیش از حد تصور خود از رنگها تأثیر میپذیرند و باید اذعان کرد که غالب مردم، هنوز به یقین و دقیق نمیدانند که از نظر روانشناسی و فیزیکی تا چه اندازه تحت تأثیر رنگها باید اذعان کرد که غالب مردم، هنوز به یقین و دقیق نمیدانند که از نظر روانشناسی و فیزیکی تا چه اندازه تحت تأثیر رنگها هستند. رنگها با تمام عوامل و جزئیات زندگی ما چنان رابطه تنگاتنگی دارد که باید گفت وجود فیزیکی و روحی انسان را با سایر جزئیات و پدیدههاي جهان هستی در ارتباط قرار میدهد.
این ارتباط و تأثیر تا حدي است که بشر براي بیان احساسات درونی از رنگها استفاده می کند. همگان میدانند که هر فردي، نسبت به رنگی خاص، جاذبه و یا دافعهاي دارد، حتی اگر دافعه یا جاذبه شخص بسیار کم باشد. از روزگاران بسیار دور، رنگها همواره پیرامون بشر را احاطه کرده و وي را تحت نفوذ خود درآورده است. زندگی بشر اولیه تحت تأثیر دو عاملی قرار داشت که خارج از کنترل او بودند؛ این دو عامل روز و شب است؛ یعنی تاریکی و روشنی. شب محیطی را پدید میآورد که فعالیت بشر را متوقف میکرد. روز موجب محیطی بود که در آن کار و عمل مقدور بود؛ لذا بشر اولیه در روز دست به کار می شد تا توشه مواد غذایی خود را پر کند یا به جستوجوي شکار بپردازد.
شب به همراه خود، بیحرکتی، آرامش و کاهش عمومی سوخت و ساز فعالیتهاي جسمانی را به ارمغان میآورد، اما روز به همراه خود، امکان کار، عمل و افزایش فعالیت جسمانی را میآورد و به انسان نیرو و هدف میدهد. رنگهاي مرتبط با این دو محیط رنگ آبی متمایل به تیره آسمان شب و زرد روشن نور آفتاب میباشد؛ لذا رنگ آبی متمایل به تیره، رنگ آرامش و عدم فعالیت است، در حالی که رنگ زرد روشن، رنگ امید و فعالیت است. چون هر یک از این دو نشانگر محیطهاي شب و روز است؛ از این رو، هر یک به جاي اینکه در کنترل بشر قرار گیرد عاملی است که انسان را در کنترل خود دارد.
رنگ بر نیازهاي روحی روانی، شرایط یادگیري ، کنترل رفتار خشم گینانه، احساسات، درمان افسردگی، اختلالات یادگیري و سطح انرژي اثر دارد و براي کنترل نبض، تپش قلب، فشار خون، اشتها و حتی خواب مفید است. همچنین در درمان بیماريهایی مانند میگرن، سرطان، اعتیاد، امراض پوستی و حتی تومورهاي مغزي مؤثر است. - عرب اول، 1388، ج1، ص - 247؛ براي نمونه، رنگ سفید، نماد پاکی، پاکدامنی، بیگناهی و صلح است. - شی جی وا، 1377، ص - 22 این رنگ، رنگی ملیح و براق است و باعث میشود که انسان آن گونه که هست، جلوه کند و اثري دلگشا دارد. - لوشر، 1373، ص - 93 این گونه است که امروزه علم روانشناسی اثبات کرده است که هر رنگی نشانه یا درمان است و در ایجاد جاذبه و دافعه، توازن و تعادل بین ذرات عالم میتواند مؤثر باشد.
