بخشی از مقاله
چکیده
غزلیات شمس یا دیوان کبیر که اوج غزل زبان فارسی است، از نظر علوم ارتباطات نیز امتیازات فراوان دارد. نگارندگان دراین مقاله سعی کردهاند تا با نگاهی نو و میان رشتهای غزلیات شمس را از منظر علوم ارتباطات به ویژه ارتباطات غیرکلامی تحلیل نمایند و نشان دهند که مولوی ازانواع ارتباطات غیرکلامی بهره گرفتهاست، به همین سبب غزلیاتی پرشور، زیبا و تصویری سروده است. انواع رفتارهای غیرکلامی مثل؛ حرکات و اشارات بدن، زمان، مکان، مصنوعات، پیرازبان، موسیقی، رفتارهای چهره و تماسهای بدنی مورد تحلیل قرارگرفته و طبقه بندی و رمزگشایی شدهاند. ارتباطات غیرکلامی درغزلیات شمس یا جانشین ارتباط کلامی شدهاند یا، همراه و هماهنگ با پیامهای کلامی - مکّمل - شدهاند یا، به منظور تقویت و برجسته کردن پیام کلامی - تأکیدی - به کار رفتهاند یا تعاملهای کلامی را کنترل و سازماندهی میکنند که ظرفیت نمایشی وتصویری غزلیات را بالا برده است. بدین ترتیب مشخص میشود که زبان بدن یک زبان رمزی و بیسر و صداست، بیشتر کارکردهای جانشینی،مکّمل بودن و تأکید کردن را درکنار گفت و گوهای کلامی در غزلیات شمس دارد.
واژگان کلیدی: مولوی، ارتباط غیر کلامی، زبان بدن، غزلیات شمس، رمزگشایی.
.1 مقدمه
پژوهشهای میان رشتهای در دوران کنونی بسیار مورد توجه قرار گرفتهاست و در حوزهی مطالعات ادبی باوجود پیشینهی اندک از دامنهی وسیعی برخورداراست. تحلیل آثار ادبی با این رویکرد افقهای جدیدی را فراروی تحقیقات ادبی باز کرده و به خوانشهای تازهای از آنها منجر میشود. یکی از برجستهترین ویژگیهای غزلیات شمس، زبانی است که هیچ گاه تازگی و طراوتش را از دست نمی-دهد و با وجود گذشت چندین قرن از زمان سرودنش، میتواند منبعی غنی وپربار برای پژوهشهای ادبی باشد.»غزلهای مولوی به منزلهی دریای جوشانی از اندیشههای بلند شاعر است...کلامش مقرون به شور و التهاب شدیدی است که به گویندهی آن در احوال مختلف دست میداد. - «صفا، - 632:1363
این مقالهدرصدداست تا با روش توصیفیBتحلیلی و نگاهی میان رشتهای از منظر علومارتباطات، به ویژه ارتباطات غیرکلامی، غزلیات سمش را تحلیل نماید. زیرا واکنشهای غیرکلامی درغزلیات شمس بخش قابل توجهی را در رفتارهای فردی ومیان فردی به خوداختصاص دادهاند که اطلاعات ارزشمندی را میتوان ازآنها دریافت کرد.ارتباط، عبارت است از فرایند تولید، ارسال، دریافت و درک پیام که به دو شکل کلامی و غیرکلامی برقرار میشود. ارتباطات غیرکلامی عبارت است ازکلیهی پیامهایی که افراد علاوه بر خود کلام، آنها را نیزمبادله میکنند، طرز قرار گرفتن، ایستادن، طرز لباس پوشیدن، ارتباطات چهرهای، اشارات - اندامی، پیرازبان، مصنوعات، زمان، مکان، موسیقی و... نشانههای ارتباطات غیرکلامی هستند که می-توانند به صورت مستقل پیامی را منتقل نمایند و یا کمک کنند تا پیامهای کلامی تأثیرگذارتر شوند.
هدف از این مقاله معرفی، طبقه بندی، رمزگشایی و تحلیل انواع مؤلفههای ارتباطات غیرکلامی و همچنین تفسیر وتحلیل کارکردهای ارتباطات غیرکلامی درغزلیات شمس است، تا نشان داده شود که چگونه زبان بدن میتواند کارکردهایی چون کنترل کردن، مکّمل بودن، تأکید کردن و جانشین شدن را درکنار گفت و گو های کلامی داشته باشد. زیرا عمده کششها و اعمال انسانی زیر چتر ارتباط غیرکلامی معنا و مفهوم پیدا میکنند به طوری که محققانی مثل»بیرد ویسل« و»آلبرت مهرابیان« عقیده دارند که 65تا93درصد انتقال معنی و منظورها در جریان ارتباطات غیرکلامی صورت میگیرد. بنابراین ارتباطات غیرکلامی تأثیر زیادی بر اتفاقاتی که بین انسانها میافتد دارد.
1-1 پیشینه تحقیق
در زمینهیارتباطات غیرکلامی پژوهشهای انجام شدهاست از جمله: مقالات» ارتباطات غیرکلامی در داستانهای مصطفی مستور« - سمیه حاجتی: - 1390، ارتباطات غیرکلامی در تاریخ بیهقی - محمودی و افراخته: - 1395، روابط برون زبانی در داستان حسنک وزیر - رضی و افراخته: - 1389 و پایاننامههایی از جمله: ارتباطات غیرکلامی درکلیله و دمنه - فریبا نراقی، - 1377، بخشهایی از شاهنامه - کتایون علیزاده، - 1383، و روابط غیرکلامی غزنویان - الهیار افراخته: - 1389 نوشته شده است. این مقاله به طور جامع مقولههای ارتباطات غیرکلامی را در غزلیات شمس بررسی و تحلیل نموده-است.
-2 تعاریف ارتباط وارتباط غیرکلامی
محسنیان راد در کتاب ارتباط شناسی، در تعریف ارتباط مینویسد: »ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال پیام از سوی فرستنده برای گیرنده، مشروط بر آنکه در گیرنده پیام مشابهت معنی با معنی مورد نظر فرستنده پیام ایجاد شود« - محسنیان راد ، 1387 ،. - 77B71 منظور از فراگرد، هر رویدادی است که یک تغییر ممتد در زمان را نشان دهد یا هر عمل یا نحوه عملی که ممتد باشد واین همان سخن هراکلیتوس است که میگوید یک انسان هرگز نمیتواند دو بار پایش را در یک رودخانه بگذارد زیرا هم او و هم رودخانه تغییر کردهاند.بدین ترتیب هر چه معنی مورد نظر در فرستنده پیام با معنی متجلّی شده در گیرنده پیام مشابهت بیشتری داشته باشد، ارتباط کامل تر خواهد بود.
از ارتباطات غیر کلامی تاکنون تعریفها و توصیفهای زیادی ارائه شده است، اما مهمترین و کاربردیترین تعریف توصیف »هایگ بوس ماجیان« است زیرا گستره وسیعی از فعالیتهای اندامی انسان تا محیط زندگی و قلمرو حیوانی را، در نظر گرفته است. »ارتباطات غیرکلامی به دامنه وسیعی از پدیدهها اطلاق میشود که حوزه گستردهای را در بر میگیرد: از بیان چهرهای و اشاره اندامی تا مُد و نمادهای وضعیتی، از رقص و نمایش تا موسیقی و لال بازی، از جریان تأثیر انگیز تا جریان ترافیک، از حیطه قلمرو جویی حیوانات تا عهدنامه های سیاسی، از ادراک فراحسی تا رایانههای قیاسی و از
