مقاله روانشناسی رنگ و تأثیر آن بر فضاهای آموزشی

بخشی از مقاله

چکیده

با توجه به آنکه آموزش یک امر مهم و بسیار با ارزش به حساب می آید، محیط آموزشی و نیز محلی که فراگیری دانش در آن صورت می گیرد می بایست از لحاظ روانشناسی دارای ظرفیت کافی و وافی باشد. نیاز استفاده و بکارگیری رنگ صحیح در محیط آموزشی بسیار با اهمیت بوده تا جایی که می تواند رابطه مستقیم با کیفیت قدرت یادگیری در دانش آموزان داشته باشد. استفاده ناصحیح از بکارگیری رنگ در محیط آموزشی با توجه به اهمیت و تأثیر رنگ در این فضاها بر قدرت یادگیری دانش آموزان تاثیر نامناسبی خواهد داشت. هدف اصلی تحقیق بررسی راهکارهای مختلف بهره گیری از رنگ در معماری و تاثیر آن در روانشناسی محیطی می باشد. روش انجام پژوهش کیفی با رویکرد تفسیری تحلیلی می باشد که با توجه به نتایج و نظر صاحب نظران بر آن شدیم تا ابتدا اهمیت رنگ در فضاهای آموزشی را بررسی کنیم، همچنین در ادامه تعریف دقیقی از رنگ در فضاهای آموزشی داشته باشیم.

مقدمه

یادگیری، بخش مرکزی زندگی هر فرد است. حتی زمانی که به آن فکر نمی کنیم نیز اتفاق می افتد؛ با این تفکر که رفتار در خلأ رخ نمی دهد، لذا راه های گوناگون رفتار، مرتبط با محیط کالبدی است. محیط های آموزشی از مؤلفه ها و عناصری تشکیل خواهند شد که در کنار هم معنادار می شوند . ویژگی ها و کیفیت های هر کدام از این عناصر در شکل گیری رفتارهای مختلف مؤثر می باشند - لطف عطاء، . - 73:1387 در حقیقت، تجربه ی هر فرد در زندگی و مهارت هایی که کسب می نماید مربوط به شرایط محیطی و محصول تأثیر متقابل میان آن فرد و محیطی است که در آن زندگی می کند، محیط با ایجاد فرصت و تحریک و تشویق انسان در رفتار او تأثیر می گذارد.

محیط یکی از اولین و اصلی ترین مراکز آموزشی می باشد، در اکثر مجلات آموزشی منتشر شده نیز تأکیدات مکرری بر نقش محیط کالبدی فضاهای آموزشی، بر پیشرفت دانش آموزان به چشم می خورد. تاکنون در این زمینه تدابیر گوناگونی به منظور ایجاد اثرات مطلوب بر روحیه و رفتار دانش آموزان صورت پذیرفته است . - Dillon, 2001 - انسان همان گونه که محیط خود را می آفریند همواره تحت تأثیرات روانی آن نیز به سر می برد. این حقیقت محتوم مدتی است که باعث ظهور یک بحث مهم علمی تحت عنوان »نفوذ متقابل انسان و محیط« شده است - سمیع آذر، . - 11:1376 محیط کالبدی در کنار معلم و کیفیت برنامه آموزشی، به عنوان یک عامل مهم در رشد شناختی، اجتماعی، جسمانی دانش آموزان، توصیف شده است .

- Berris& Miller, 2011 - اگر چه، چارچوب موضوع درس هر استادی با استاد دیگر متفاوت است. پس محیط کالبدی در شیوه آموزش و تدریس معلمان یا دید آنها در خصوص آنچه که در یک مکان خاص ممکن است رخ دهد، نقش مهمی دارد - Jamieson Fisher, Gilding, » . - Taylor &Trevitt, 2000رابرت گیفورد« در مبحث یازدهم کتاب خود با عنوان روان شناسی محیط به محیط های آموزشی می پردازد و مسائلی نظیر جایگاه دانش آموز و معلم در کلاس، میزان سر و صدا، نور و رنگ، آب و هوا، میزان رطوبت و    ... را مورد بحث قرار می دهد که در واقع تأکید وی به آموزش مؤثرتر و لذت بخش تر است - کامل نیا، . - 1386 رنگ یکی از مؤلفه های مهم در محیط آموزشی وکالبدی که بر روحیه دانش آموزان تأثیر بسزایی دارد و روح و روان آنها تحت تأثیر قرار می دهد، رنگ عامل مهمی در محیط فیزیکی و کالبدی یادگیری و عنصر اصلی در طراحی داخلی است که موفقیت دانش آموز و کارکرد معلم و قابلیت کارکنان را تحت تأثیر قرار می دهد.

تحقیقات ثابت کرده است که الگوها و رنگ های خاص تأثیر مستقیمی بر سلامت، روحیه، احساسات، رفتار و عملکرد فراگیران دارند که بستگی به فرهنگ، سن، جنسیت و سطح رشد فرد و    فعالیتی که انجام می شود، دارد . - Willard, Jeffrey & Steven, 2008 - عنصر رنگ مقوله ای است که در زمینه های مختلف، بروی آن مطالعه شده و کاربرد های رنگی تا حدودی در زمان ها و بافت ها مختلف مشخص گردیده است , - 1999 . - Gage نتیجه پژوهشی مشابه که در ایران توسط مرتضوی و کاظمی - 1376 - انجام شد، نشان داد دانش آموزان موفق تر و نیز دانش آموزانی که نگرش مثبت تری به محیط آموزشی خود دارند، فضاهای آموزشی را مطلوب تر می یابند و ارزیابی می کنند. در این پژوهش رابطه مستقیم با همبستگی مثبت بین مردود نشدن و نگرش به مدرسه نیز مشاهده شد.

روش تحقیق

روش تحقیق در این پژوهش، پیمایشی از نوع توصیفی است که با بهره گیری از منابع، اسناد و مدارک مرتبط با تحقیق می باشد. که با توجه به اسناد و مدارک موجود و همچنین نیازهای روز دانش آموزان همچنین بکار گیری روش های دقیق به نگارش این مقاله اقدام نمودیم

تعریف محیط

کلمه محیط آن قدر مورد استفاده دارد که تشخیص معنای آن مشکل است. جغرافیدانان زمین و آب و هوا، روان شناسان مردم و شخصیت فردی آنها، جامعه شناسان سازمان های اجتماعی و فرآیندها و معماران ساختمان ها و محیط های باز و منظر را محیط تعریف می کنند. هر کدام از این طبقه بندی ها به مقاصدی که از محیط انتظار می رود ربط دارد. بعضی از تحلیل ها بین محیط های کالبدی، اجتماعی، روانشناختی و رفتاری تمایز قایل شده اند.

محیط کالبدی شامل مکان های زمینی و جغرافیایی، محیط اجتماعی شامل نهادهای متشکل از افراد و گروه ها، محیط روانشناختی شامل تصاویر ذهنی مردم و محیط رفتاری مجموعه عواملی است که فرد به آن واکنش نشان می دهد. نکته اصلی این طبقه بندی ها و دسته بندی های مشابه، تمایز بین جهان واقعی، حقیقی یا عینی اطراف انسان و جهان پدیدار شناختی است که خودآگاه یا ناخودآگاه الگوهای رفتار و واکنش های روحی مردم را تحت تأثیر قرار می دهند - لنگ، . - 87:1388

مهمترین مسئله در درک نقش محیط کالبدی در زندگی مردم، فهم چگونگی و چیستی معنای محیط زیست است. واژه محیط دارای معانی گوناگونی است که امکان رسیدن به تعریفی واحد از آن را دشوار می کند. فرهنگ لغات آکسفورد در تعریف محیط آن را محدوده یا شرایطی تعریف می کند که هر پدیده یا موجودی در آن زندگی یا فعالیت می کند. »محیط به هر آنچه در پیرامون وجود دارد و به صورت بالقوه با فرد در ارتباط قرار می گیرد، اطلاق می شود.

هرچند که فرد امکان دریافت تمامی اطلاعات موجود را نداشته باشد. محیط تمامی اطلاعاتی است که از پیرامون ما، ارسال می گردند.این اطلاعات بالقوه، می توانند هم از محیط طبیعی و هم از محیط مصنوع ارسال شوند - پورجعفر، صادقی، . - 98:1387 با توجه به نظریات مختلف می توان گفت محیط کالبدی به محیط زیست اطراف انسان گفته میشود. کورت کافکا1، کرک2 ، لوین3 و داگلاس پورتیوس4 هر کدام تقسیم بندی های متفاوتی در مورد محیط داشته اند.

هدف این گونه طبقه بندی شناخت چارچوب عوامل مؤثر بر زندگی انسان است. تمام این طبقه بندی ها وجود محیط بالقوه برای رفتار و محیط مؤثر را که فرد به آن توجه می کند و آن را مورد استفاده قرار می دهد تشخیص داده اند - لنگ، - 88:1388معمولاً. بعضی از معماران، طرا حان محیط و منظر، و طراحان شهری از محیط کالبدی برای ذکر جنبه های غیر اجتماعی و غیر فرهنگی محیط استفاده می کنند - لنگ، . - 88:1388

تأثیر محیط بر انسان

محیطی که در آن مردم برنامه ها و فعالیت های خود را انجام می دهند، برخوردار از روابطی دو سویه است. افراد محیط را متأثر می نمایند و محیط افراد را تحت تأثیر قرار می دهد. در این رابطه ادراک محیط بر چگونگی شکل گیری فعالیت ها در فضاها تأثیر گذار است است - دانشگر، مقدم، . - 29:1390 روان شناسی محیطی زیر مجموعه ای از علوم رفتاری است بنابر نظر کریک »روان شناسی محیطی مطالعه روان شناختی رفتار انسان به گونه ای است که به زندگی روزمره او در محیط کالبدی مرتبط باشد.

« همان گونه که از این تعریف مستفاد می شود روان شناسی محیطی رابطه انسان با محیط کالبدی و تأثیرات این دو بر یکدیگر را به گونه ای مورد بررسی قرار می دهد که ارزش ها، نگرش ها و احتیاج های او مورد توجه قرار گیرد و به موضوعاتی که در تشریح رفتارهای مردم نقش اساسی دارند مانند »ادراک«، »شناخت«، و »رفتارهای فضایی« بپردازد. لذا روان شناسی محیطی به مطالعه تجربه فردی و جمعی مردم از مکان ها نیز که از نوع رفتارهای بنیادین انسان می باشد علاقمند است. معماران و طراحان شهری امروزه توجه ویژه ای به شناخت روان شناسانه رفتارهای انسان دارند زیرا ان گونه رفتارها با محیط کالبدی ارتباط تنگاتنگی دارد.

آنچه روان شناسی محیطی را از سایر شاخه های روان شناسی مجزا می سازد همانا بررسی ارتباط رفتارهای متکی بر روان انسان و محیط کالبدی است لذا توجه طراحان به بررسی روان شناختی فضاهای طراحی شده، پیوندی ناگسستنی ما بین روان شناسان محیطی و آنها ایجاد کرده است. روان شناسان محیطی نیز خود را ملزم به پژوهش در رفتار انسان در محیط روزمره اش ساخته اند تا بتوانند تأثیرات محیط کالبدی را به گونه ای مستقیم یا غیر مستقیم بر رفتار انسان بررسی نمایند.