بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر با توجه به رشد روزافزون و وسعت تغییرات روشهای آموزشی، سازگار نمودن بستر یادگیری با تمامی جوانب نیازهـای یادگیرنـده، در کانون توجه متخصصین آموزش قرار گرفته است، چرا که محیط فیزیکی به سبب ساختار خود می تواند تعاملات و در پی آن فرآیند یادگیری را تقویـت و یا تضعیف نماید. معماری، هنری است که ما را در بر گرفته است و انسانها بیش از آنکه بر فضا تأثیر بگذارند، از آن تأثیر می پذیرنـد. آمـوزش و بـه تبع آن محیطهای آموزشی بیشترین اثر و نقش را بر ذهنیت و تمدنسازی جوامع به عهده دارند. لازمه اصلاح کالبد آموزش و پرورش، ایجاد فضـاهای مرتبط با فعالیت دانش آموزان است؛ فضاهایی که دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشد فیزیکی ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودکان مـی باشـد کـه تحقق این امر از طریق طراحی جزئیات فضاها با توجه به الگوهای رفتاری کودکان امکانپذیر می گردد. روانشناسی محیطی مطالعه پیچیده بـین مـردم و محیط اطرافشان است. با استفاده از این دانش میتوان پیش از طراحی و ساخت، ارزیابیهایی را انجام داد که بهترین ابزار بـرای طراحـان حرفـهای بـه حساب میآید. معماری بومی گیلان میتواند بر معماری مدارس و فضاهای آموزشی و روانشناسی محیط تاثیرگـذار باشـد. لـذا ایـن مقالـه سـعی دارد بـه بررسی تاثیر فضاهای آموزشی از منظر روانشناسی محیط در معماری بومی گیلان بپردازد.
واژههای کلیدی: روانشناسی محیطی، فضای آموزشی، معماری، یادگیری.
مقدمه
انسان موجودی پیچیده است که دارای انگیزشهای مادی، روحی و معنوی گوناگون میباشـد. انگیـزش، نیرویـی هـدایتکننـده، سازماندهنده ادراک و رفتار هدفمند آدمی است (مطلبی، 1380، .(61 در معماری مدارس توجـه بـه خواسـتههـا و نیازهـای کودکـان الزامی است؛ زیرا توجه به نیازمندیها از پارامترهای موثر ترتیبی در امر آموزش و پرورش نوین به شمار میآیند. همانگونه کـه روان-شناسان در بررسی مسائل آموزشی، همواره عوامل گوناگون چون خانواده، معلم، روش تدریس، کتب درسی، مدیریت آموزشی و غیـره را به عنوان عوامل موثر در فرآیند تحصیلی مورد تاکید قرار میدهند، معماری یا فضای فیزیکی مدرسه را نیز به عنوان عـاملی زنـده و پویا در کیفیت فعالیتهای آموزشی و تربیتی دانشآموزان موثر میدانند.
در یک نگاه سیستمی، چگونگی معماری مدارس، اصول و عناصر تشکیلدهنده آن نظیر، تناسبات اجزاء، مقیـاس، نـوع سـازمان-دهی فضا، رنگ، نور، صدا، فضای باز محوطه و.. میتوانند اثرات قابل توجهی بر دانشآموزان بـاقی بگذارنـد. مدرسـه زیبـا یـادگیری را آسان کرده، نشاط و شادابی را برای کودکان و نوجوانان به ارمغان میآورد؛ و مدرسه نامناسب، تنگ، تاریک، خشک و بیروح، کسـالت و افسردگی را برای دانشآموزان به همراه خواهد داشت و بر میزان یادگیری و حضور فعال و با نشاط آنان در مدرسه تاثیر منفی دارد.
برای رسیدن به فضای آموزشی مطلوب، ابتدا باید به شناخت نیازهای گروههای سـنی پرداخـت. در ایـنمیـان، مطالعـه الگوهـای رفتاری در محیطهای آموزشی، شناخت نیازمندیها را سهل خواهد نمود (سلجوقی، 1373، .(90
در این باب، »بارکر1 « روانشناس اکولوژیک، عقیده دارد: بین ابعاد فیزیکی-معماری و رفتـاری (قرارگـاههـای فیزیکـی-رفتـاری) رابطه خاصی وجود دارد. در این پی، نیمکتهای کلاس درس، طرز چیدن آنها بـر رفتـار و یـادگیری کودکـان تـاثیر خواهنـد داشـت (غفاری، 1378، .(67 آموزش در مدارس ابتدایی اجباری است. در این دوره دانستنیهـای مقـدماتی بـرای ورود کودکـان بـه زنـدگی اجتماعی ضروری است. اصولی که در این قبیل مدارس به مرحله اجرا در میآید، بیشتر حول محورهایی چون تعلیم مفـاهیم اساسـی (مکان، بازی، عدد و میهنپرستی)، تربیت ذوق (نقاشی و علاقه به موسیقی) و تربیت شخصیت، اسـتوار اسـت و مهـارتهـای مختلـف زندگی در مقیاس کوچکتر به آنان آموزش داده میشود.
در بررسی عملکرد قرارگاه های آموزشی و تربیتی لازم است به تاثیر نمادی محیط نیز توجه شود. به عنوان مثـال، مجـزا بـودن اتاق مدیر و معاونین، بزرگ و گرانقیمت بودن اسباب و اثاثیه این گونه فضاها در مقایسه با فضـاهای کـوچکی کـه بـه کـلاس درس اختصاص داده می شود همه فاصله های بین فردی قابل توجهی را بین شاگردان از یک سو و معلمین و مسئولین از سوی دیگر، القـا می کند. به طور کلی موارد فوق بیانگر این امر می باشد که در جریان فرآیند تـاثیر پـذیری عملکـرد قرارگـاه هـای تربیتـی، عوامـل مختلف مانند عوامل روانشناختی-فردی، عوامل نمادی، سازمانی، برخی ویژگـی هـای نقـش هـای اجتمـاعی، ارزش هـا و معیارهـای فرهنگی و ... نقش قابل توجهی می یابند. همچنین باید به این نکته توجه داشت که تاثیر این عوامل ساده و مستقیم نیسـت؛ بلکـه آنها به طور متقابل تاثیر همدیگر را تعدیل و تشدید می کنند. به عنوان مثال اگر شـرایط قرارگـاه تربیتـی از نظـر عـادی، فیزیکـی، معماری و …کاملاً مطلوب باشد ولی معلم با اعمال روش تربیتی خاص مانند مشارکت دادن دانش آموزان (هر چند که جزو اصول و اهداف سازمانی محسوب می شود) موافق نباشد و یا به بیان دیگر ارزش و اهمیت تمرین این مهـارت در معلـم درونـی نشـده باشـد، تمرین مشارکت محتمل به نظر نمیرسد. اهمیت تاثیر اقلیم بر معماری، انجام مطالعات و پژوهشهای جامعی را در این زمینه ایجـاب می کند. بهویژه در کشور ما که تنوع شرایط اقلیمی در آن کاملا مشهود است. انجام تحقیقات گسترده در ایـن زمینـه امـری اجتنـاب ناپذیر است (کاملنیا، 1386، .(12 لذا با توجه به تاثیر متقابل عوامل موثر در قرارگاههـای رفتـاری ماننـد کـلاس درس و یـا محـیط آزمایشگاه، در این تحقیق جنبه هایی از اطلاعات نمادی، فیزیکی معماری، سازمانی و روانشناختی مورد بررسی قرار گرفته است.
1 -Roger Barker
2
تقسیمات اقلیمی و تیپولوژی معماری
با توجه به شکل گیری و ترکیب معماری بومی مناطق مختلف ایران در می یابیم که ویژگی های متفاوت هر یک از این اقلـیم هـا، تاثیر فراوانی در شکلگیری شهرها و ترکیب معماری این مناطق داشته اند. بنابراین، تعیین دقیق حوزه های اقلیمی در سـطح کشـور و دستیابی به مشخصات اقلیمی منـاطق مختلـف، در ارائـه طـرحهـای مناسـب و هماهنـگ بـا اقلـیم هـر منطقـه اهمیـت فراوانـی دارد (عبدالحسینی، 1390، .(56
