مقاله روانشناسی فضاهای آموزشی

بخشی از مقاله

چکیده

محیطهای یادگیری از عناصری تشکیل خواهند شد که در کنار هم معنادار میشوند. ویژگیها و کیفیتهای هرکدام از این عناصر در شکلگیری رفتارهای مختلف مؤثر میباشند. معماری، هنری است که ما را دربرگرفته است و انسانها بیش از آنکه بر فضا تأثیر بگذارند، از آن تأثیر میپذیرند. آموزش و بهتبع آن محیطهای آموزشی بیشترین اثر و نقش را بر ذهنیت و تمدنسازی جوامع به-عهده دارند. لازمه اصلاح کالبد آموزش و پرورش، ایجاد فضاهای مرتبط با فعالیت دانشآموزان است؛ فضاهایی که دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشد فیزیکی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودکان میباشد که تحقق این امر از طریق طراحی جزئیات فضاها باتوجه به الگوهای رفتاری کودکان امکانپذیر میگردد.

محققان روانشناسی محیط، با مطالعه الگوهای رفتاری کودکان در محیط-های آموزشی به مواردی مؤثر از قبیل اندازه، نورپردازی و ... که نقش عمدهای در افزایش یادگیری دارند، برخوردهاند که در جریان مقاله، به بررسی دقیقتر آنها پرداخته خواهدشد. در بسیاری از کشورها، دستاندرکاران ساخت مدارس، تحقیق و پژوهش را بهعنوان مرجع طراحی ساختمانهای خود انتخاب کردهاند و پیشنهاد میکنند که طرح و معماری، بهخصوص در طراحی فضاهای آموزشی، بر تدریس و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان تأثیر بهسزایی میگذارد.

مقدمه

بعضی از تحقیقات انجامشده اعلام میدارند، ساختمانی که دانشآموزان بهترین اوقات خود را با آموختن در آن میگذرانند درحقیقت بر کیفیت آموزش آنها تأثیر میگذارد . - 11 - طرحهای مطلوبی چون داشتن ورودیهای دوستانه و دلپذیر، مکانهای خصوصی تحت نظارت برای دانشآموزان و همچنین فضاهای عمومی که حسی از اجتماع را برمیانگیزند، همراه با توجهی خاص به رنگهای مورد استفاده، نمونهای از مواردی هستند که میتوانند بر عملکرد دانشآموزان تأثیر بگذارند . - 11 - تحقیقاتی که توسط متخصصان اعصاب در سرتاسر جهان صورتگرفته است، آغازی بر ایجاد درک و آگاهی در مورد تأثیر کیفیت مدارس برروی تجربه یادگیری دانشآموزان است.

مدارسی که با درک نحوه واکنش مغز و ذهن کودکان درمقابل مشخصههای فضا و مکان، منجر به بالابردن سطح یادگیری آنها میشود. برای رسیدن به فضای آموزشی مطلوب، ابتدا باید به شناخت نیازهای گروه-های سنی پرداخت. بارکر1 روانشناس اکولوژیک، عقیده دارد: بین ابعاد فیزیکی- معماری و رفتاری رابطه خاصی وجود دارد. در این بین، نیمکتهای کلاس درس، طرز چیدن آنها بررفتار و یادگیری دانشآموزان تأثیر خواهد گذاشت. ریشه علاقه هر دانش-آموز به آموختن در مدرسه و هنگام قرارگرفتن در محیط آموزشی شکل میگیرد و درصورت ناهماهنگ بودن محیط با انتظارات فرد حس دافعه و عدم علاقه به یادگیری در او فراگیر میشود. شکل و چیدمان کلاسها، رنگ، نور و تهویه، امکانات آموزشی، دکوراسیون داخلی و همه و همه در آموزشپذیری و ایجاد علاقه و رغبت در دانشآموزان مؤثر است . - 4 -

روش

این تحقیق با استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

تسهیل عملکرد معلمان

سییگل2 دریافته است که رابطهی مستقیمی بین معماری و همکاری میان معلمان وجود دارد. چیدمان فضایی در مدارس پیآمدهای آنی و درازمدتی برروی توانایی معلمان برای دستیابی به فعالیتهای روزانه مؤثر و کافی، شکلگیری ارتباطات حرفهای و اجتماعی و ترویج و بهاشتراک گذاری اطلاعات و دانش دارد . - 11 - درنظر گرفتن فضایی که معلمان بتوانند با یکدیگر ملاقات کنند و همکاری داشتهباشند دارای اهمیتی بهاندازه طراحی کلاس درس است . - 11 -

لزوم ایجاد گوناگونی در فضا

تنوع میتواند ضمن برانگیختن تخیل دانشآموزان، پاسخگوی نیازهای مختلف دانشآموزان در اوقات و شرایط مختلف باشد. چرا که دانشآموزان نیز مانند هر انسان دیگری، در شرایط مختلف دارای احساسات متفاوت بوده و نیاز به فضاهایی متناسب با احساساتشان دارند . - 11 - گوناگونی تجربهی فضا دلالت بر ویژگیهای محیطی مکانهایی میکند که واجد فرمها، استفادهها و معانی مختلف باشد با تنوع فضا دانشآموز به مقایسه و درک تشابهات و تفاوتها میپردازد. در مقابل یکنواختی حاوی پرت اطلاعاتی بوده و قوای ذهنی و فکری آدمی را تضعیف میکند . - 9 - بهمنظور ایجاد گوناگونی، استفاده از فضاهای انعطافپذیر پیشنهاد میگردد، فضاهایی که با امکان جابهجایی جدارهها گسترش یابند.

لزوم خوانایی فضا

ایجاد سلسلهمراتب فضایی، ریتم، المانهای بصری برای اینکه دانشآموز مرحله به مرحله با فضا درگیر شود الزامی میباشد. علایم و المان های بصری جذاب در ایجاد خوانایی فضا و همچنین در فضاهای با مقیاس بزرگ جهت القای حس امنیت و عدم سرگشتگی مؤثر میباشند. تلفیق فرم، حرکت، رنگ و نور در این المانها آنها را جذاب کرده و مورد توجه دانشآموزان قرار میدهد . - 11 -

فرم و رنگ

فرم باید بهگونهای انتخاب گردد که با محتوای فضا هماهنگی داشتهباشد. فرمهای آشنا دانشآموزان را در درک فضا یاری می-رسانند . - 11 - علاوه بر فرم، رنگ نیز تأثیر زیادی بر ادراک فضا دارد. هماهنگی رنگ هر فضا باعث آرامش و تضاد رنگی باعث تحریک و هیجان میشود. همچنین رنگ به تمایز مکانها یا عناصر و اجزاء مختلف کمک میکند. استفاده از رنگآمیزی متفاوت در فضاهای مختلف، موجب ایجاد حس تعلق میشود . - 11 -

برای بهرهوری مطلوب از رنگ باید شرایط سنی، جنسیت و کارکرد هریک از فضاها موردتوجه قرارگیرد. پیشنهاد استفاده از یک رنگ خاص برای مدارس سراسر کشور امکانپذیر نیست زیرا شرایط اقلیمی گوناگون و تفاوت وضعیت آب و هوایی در استانها و مناطق ضرورت استفاده از رنگهای گوناگون را اجتنابناپذیر میسازد. برای رنگآمیزی دیوارهای داخلی کلاسها اغلب از رنگهای آرام مانند کرم و بژ استفاده میشود. برای راهروها و راهپلهها میتوان از رنگهای سرد و آرام مانند آبی و سبز کمرنگ استفاده کرد. این رنگها در کنترل هیجانات روحی تأثیر بهسزایی دارند و علاوهبر آرامش محیط، از حوادث احتمالی دانشآموزان نیز میکاهند . - 1 -

رنگ، یکی از موضوعاتی است که بهعنوان خوشبینانهترین ادعا درمورد رفتارهای اخلاقی و کفایت دانشآموزان موردتوجه است. براساس برخی پژوهشها انتخاب بهترین رنگ در فضای آموزشی بستگی به سن دانشآموزان دارد - رنگروشن برای دانشآموزان کمسنتر و رنگهای با هیجان کمتر برای بزرگسالها - . همچنین تفاوتهای جنسی نیز در انتخاب رنگ مورداستفاده مؤثرند - پسران رنگهای روشن و درخشان و دختران رنگهای ملایمتر و لطیفتر - . منتهی بسیاری از تحقیقات در مورد رنگ نتایج متفاوتی داشتهاند و هنوز مورد بحث و گفتوگوی محققان هستند . - 14 -

سروصدا

سروصدا صوتی است که اگر بلند و ناخوش آید، موجب آشفتگی ذهنی میگردد. صدای نامناسب، باعث خستگی بدن، کمشدن میدان دید، تشخیص رنگ و درنهایت کاهش ظرفیت و بازده کاری دانشآموز میشود.