بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله به تاثیر فضاي معماري با نگرش روانشناسی محیط بر رفتار کودکان با »اختلال تارسایی توجه/بیش فعالی« - ADHD/ADD - می پردازد. در این پژوهش توصیفی تحلیلی با استفاده از شیوه میدانی به مشاهده دو نمونه بیمارستان در ایران، با روش پیمایشی به بررسی دو نمونه فضایی مشابه خارجی و با کمک مصاحبه از خبرگان مبحث روانشناسی کودکان به شیوه گلوله برفی صورت گرفته است، در نهایت با استفاده از روش همبستگی به رابطه مطلوب میان فضاي معماري و رفتار کودکان - ADHD/ADD - پرداخته شده است. این بررسی ها نشان داده است که در راستاي افزایش میزان توجه در یادگیري و کنترل فعالیت این کودکان، روانشناسی و معماري در تعامل دوسویه قرار گیرند. این اهداف با در نظر گرفتن عناصر تاثیرگذار محیطی بر رفتار این کودکان شکل گرفته است. مقاله برآنستکه از روابط روانشناسی معماري و رفتارشناسی این کودکان، در جهت بهبود رفتار و زندگی این گروه از جامعه گام نهاده باشد.
واژههاي کلیدي: روانشناسی فضا و معماري، تعامل معماري و روانشناسی، کودك بیش فعال.
.1 مقدمه
اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی - 1 - ADHD/ADD اختلال رفتاري شایع در دوران کودکی است.2 قدیمی ترین توصیفی که از بیش فعالی یا فزون جنبشی وجود دارد، از پزشکی آلمانی به نام »هاینریش هافمن« در میانه سال هاي 1800میلادي است. این اختلال داراي علائم بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگري می باشد. تشخیص این بیماري از سال1990 به طور چشم گیري افزایش یافته است، و به علت عوامل متعدد تعداد این کودکان رو به افزایش است . - 35:2011 ,Ruth D. Nass - شیوع آن در ایران حدود 7 تا 10درصد درکودکان گزارش شده است - هندویی،. - 2:1389 عوارض این بیماري تنها به خود فرد آسیب نمی رساند، بلکه خانواده و جامعه را نیز تهدید می کند، چرا که کودکان بیش فعال در معرض خطر بالایی از اختلالات ارتباطی، مشکلات تحصیلی، اضطراب، افسردگی، اختلال سلوك، شخصیت ضد اجتماعی، بزهکاري و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند - بیاتی،. - 2:1379 با توجه به شایع بودن این اختلال در کودکان و صدمات جبران ناپذیري که درعملکرد فردي و تحصیلی آنان برجاي می گذارد، شناسایی زود رس و مداخله مناسب می تواند نقش چشمگیري در جلوگیري از عوارض آن داشته باشد - دیوبند،. - 3:1387
با نظر به اهمیت موضوع که عنوان شده است، سئوالی که این میان مطرح می شود آنستکه، طراحی فضاهاي کالبدي با توجه به عناصر تاثیرگذار محیطی بر رفتار کودکان با اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی چگونه باشد؟ هدف این مقاله برآنست تا با توجه به ویژگی ها و نیازهاي روانشناسی کودکان و بطور خاص روانشناسی کودکان با اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی، فرضیات و مدل هاي معمارانه و قابل طراحی ارائه دهد، به نقش فضاي معماري و تاثیر آن روي کودکان در جهت درمان و آموزش بپردازد، و در کنار آن بتواند فضاي حمایتگرانه اي براي والدین، مربیان و پزشکان فراهم آورد. براي رسیدن به هدف ذکر شده، نخست باید این کودکان و بیماري را شناخت، سپس روانشناسی محیطی را در آنها مورد بررسی قرار داد، آنگاه در ارتباط دو مرحله به ارائه مدل هاي فضایی و معمارانه در راستاي اهداف تحقیق پرداخت.
این پژوهش توصیفی تحلیلی در ابتدا از شیوه میدانی به مشاهده دو نمونه بیمارستان در ایران پرداخته، و با روش پیمایشی به نتایج تحلیل دو نمونه فضاي مشابه ي خارجی دست یافته است. در این زمینه از مصاحبه خبرگان مبحث روانشناسی کودکان به شیوه گلوله برفی استفاده گردیده است، در نهایت با شیوه همبستگی به رابطه مطلوب میان فضاي معماري و رفتار کودکان - ADHD/ADD - پرداخته شده است. ایده کنونی در برخورد با این گروه از دانش آموزان بر این است که آنان می بایست در مدارس عادي تحصیل نمایند تا در فرآیند تطابق با محیط بیرونی قرار داشته باشند.3 این پژوهش برآن است که کودکان با این گونه اختلال می توانند درکنار مدارس عادي در محیطی مطابق با شرایط روحی و جسمی خود جهت کمک به درمان و افزایش میزان یادگیري سریعتر قرارگیرند.
.2 یافته ها
.1.2 تعامل روانشناسی و معماري بر رفتار کودکان با اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی
بر اساس نظریه ژن معیوب، ظاهرا درمان دارویی در اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی منطقی به نظر می رسد. اما محیط نیز نقشی اساسی در این زمینه بازي می کند - لیندا سونا،. - 74:1390 دکتر »والن« در راستاي تحقیقات خود بر روي این کودکان به تاثیر محیط هاي فیزیکی بر آنان تاکید داشته است - 447:1985,K.Whalen - ، بررسی ها نشان می دهند که براي مشکلات این کودکان و رفتار آنها نیاز به محیط تحصیلی دقیقی است که حداقل تا حدودي تحت تاثیر عوامل محیطی است . - 110:1983,Nidiffer - کودکان مبتلا به بیش فعالی یک گروه در معرض خطر رادیکالیسم و انزوا از همسالان خود می باشند، که به رغم داشتن نیازهاي کاملا متفاوت اغلب در تنظیمات آموزشی مشابه کودکان دیگر قرار می گیرند - 1:2009,Lorna McKnight - ، که بر اساس قانون آموزش معلول براي افراد 4 - IDEA 1990 - و قانون توانبخشی - آیین نامه - 1973 - - 504، سیستم مدرسه باید براي این کودکان کلاس و سرویس آموزش ویژه فراهم کند . - 88:2006,L.Wolraich - همچنین در تحقیقات »یوزي بروك« و »بواز« به حضور کودکان - - ADHD/LD 5 در مراکز آموزش ویژه تاکید شده است . - 190:2004,Uzi Brook -
تغییراتی که در بحث طراحی کلاسهاي درس گزارش شده است، محیط فیزیکی کودك می تواند در پیشگیري از مشکلات توجه کمک نماید . - 123:2002,Schmidt Neven - سابقه نشان می دهد که تنظیمات محیطی توانایی آن را دارد که دانش آموزان را به موفقیت برساند و رفتار آنان را تقویت کند . - 96:2009 ,Stephen E. Brock - حدود 80 درصد کارشناسان، فضاي فیزیکی را جهت ارزیابی و درمان مناسب دانسته اند.6 به اعتقاد دکتر لیندا کلید مشکلات این کودکان در محیط کلاسی و روش تدریس نهفته است، و ناتوانی دریادگیري نمی باشد - لیندا سونا،. - 78:1390 این کودکان در حالت تنش بیش فعال می شوند - همان، - 24، بنابراین کاهش تنش و انتقال آرامش از محیط از راهکارهاي معمارانه موثر در بهبود رفتار و درمان این کودکان به نظر می آید. بنابر نتایج تحقیقات »زنتال« و »میر«، افزایش سطح علاقه و جذابیت در فعالیت درسی و حرفه از طریق افزایش عوامل محرك - همانند رنگ، فرم، بافت و غیره - سطح فعالیت - بیش فعالی - را کاهش داده، و توجه را افزایش می بخشد. در نتیجه عملکرد کلی دانش آموز کم توجه را بهبود می بخشد . - 98:2009,Stephen E. Brock - از این رو به بررسی این عوامل و تاثیرات آن بر رفتار این گروه از بیماران پرداخته شده است.
.1.1.2 فرم
کودك قدرت تمرکز روي چند صفت باهم را ندارد، لذا قادر به درك پیچیدگی کلی نیست و نمی تواند همزمان درباره ي کل و جزء فکر کند. در هر واحد زمانی روي قسمتی از کل - جزء - تمرکز می کند. بنابراین استفاده از عناصر پیچیده به صورت غالب لزومی ندارد و میتوان ترکیب کل و جزء از روابط ساده به صورت غالب استفاده کرد، به عبارتی از پرداختن به جزئیات زیاد و پیچیده در طراحی خودداري نمود. به دلیل ساختار ذهنی کودك بهتر است از فرمهاي ابتدایی و سادهتر به جاي اشکال پیچیده و نامنظم استفاده کرد. فرم ساده در ایجاد احساس امنیت و آرامش کمک میکند - میررحیمی،. - 120:1382 مطابق تجربه اي که در یکی از موسسات آموزشی آمریکا در ارتباط با کودکانی که از مسائل احساسی و عاطفی در رنج بودند، انجام شد، نشان داده شد که مشکلات آنان با فرم اتاق بهبود داده می شود. فرم اتاق به طور مستقل توجه بچه ها را تقویت می کند. در این راستا تجربه دیگري از یک مدرسه اي به انجام رسید، که با مواد ساختمانی سبک از فوم بچه ها قادر به ساخت آنچه که دوست داشتند بودند. آنها در سازماندهی فضایی که در آن احساس راحتی می کردند فرم هاي نهایی بسیار آزادانه تر از فضاهاي تحصیلی معمولی و با خطوط منحنی ایجاد کردند - نور محمدي، - 1380
.2.1.2 رنگ
پرورش مفهوم شکل و رنگ در کودکی خیلی زود آغاز می شود. کودك در تاکید بر صفت رنگ تمایل زیادي از خود نشان می دهد، در کمتر از سه سالگی، اشیا را بر حسب شکل، جدا خواهد کرد. از سه تا شش سالگی، توجه او بیشتر به رنگ معطوف می شود. این مساله مبنایی براي تفکیک شکل ها خواهد بود. در نتیجه رنگ یکی از شاخص ترین صفاتی است که باید به آن توجه شود. از ترکیب بندیهاي متضاد و خیلی شدید که داراي تنش هستند، پرهیز گردد. و همچنین رنگ هاي مورد استفاده نیز از نظر شدت نباید شدید باشند، بلکه بطور غالب باید از توالی هاي ملایم رنگ ها استفاده شود.
رنگ هاي روشن از دید کودکان، بزرگ و رنگ هاي تاریک، بی روح به نظر می آیند. لذا وقتی که موضوع رنگ به میان می آید، کودکان ترجیح می دهند که رنگ ها مخلوط باشند. رنگ هاي سفید و سیاه در همه جا خسته کننده به نظر می آیند. کودك تنوع طلب است و از فضاهاي یک شکل، یک رنگ و یکنواخت خسته می شود. - میررحیمی،122 :1382و - 157 در بررسی هایی تاثیرات رنگ که بر روي کودکان بیش فعال در مقایسه با کودکان دیگر انجام شد، این عامل نه تنها از اهمیت بیشتر بلکه با اثربخشی معکوس نسبت به کودکان نرمال نشان داده شد. نتایج حاکی از آن است که از تحریکات رنگ براي تقویت توجه و فعالیت در کودکان بیش فعال استفاده شده است. رنگ از لحاظ نظري می تواند به عنوان محرك مشوق قوي براي کودکان بیش فعال عمل کند، که به تقویت توجه و تحریک تکالیف مداوم کمک می کند - 156:1989, M. Dwyer ;S. Zentall -
