بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر مروری است بر مهمترین مباحث روشهای تربیتی در اسلام، که تلاش شده است بر اساس آموزش های قرآن کریم و برگرفته از خطبه ها و سخنان امیرمؤمنان علی - ع - در نهج البلاغه باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی و تحلیلی است و با استفاده از فیش برداری از اسناد و مدارک و منابع کتابخانه ای و اینترنتی به گردآوری اطلاعات مورد نیاز به این امر اقدام شده است. این مباحث در چند بخش به صورت مقدمه و بیان مسأله، ضرورت و اهمیت و پیشینه تحقیق، روشهای تربیتی در اسلام و نتیجه گیری تنظیم شده است که حلقه هایی به هم پیوسته و دارای یک جهت گیری اند.
مباحث اصلی این مقاله شامل معرفی و توضیح روشهای تربیتی با تأکید بر سخنان امیرمؤمنان علی - ع - است. این روشهای تربیتی شامل روش الگویی، روش محبت، روش تذکر، روش عبرت، روش موعظه، روش توبه، روش ابتلا و امتحان و روش تشویق و تنبیه می باشد. نتیجه گیری کلی مقاله این است که با بهره گیری از روشهای به دست آمده از روشهای تربیتی امیرمؤمنان - ع - در موارد و مواقع مناسب، می توان راهی را که در تربیت ترسیم شده است به بهترین وجه دنبال کرد، همانا راه واقعی تربیت راهی است مبتنی بر آفرینش انسان از جانب رب العالمین ارائه شده است. هدف تربیت اخلاقی در سیره و کلام امام علی - ع - ، قرب به خداوند و کسب فضایل اخلاقی و کمالات الهی است.
-1 مقدمه و بیان مسأله
نقش مهم تعلیم و تربیت در زندگی، بر هیچ انسان عاقلی پوشیده نیست و تاکنون هم ضرورت آن مورد تردید قرار نگرفته است؛ چرا که تعلیم و تربیت صحیح می تواند فرد را به اوج ارزش ها برساند و اگر غلط افتد وی را به سقوط کشاند، زیرا آدمی در آغاز زندگی اش فاقد علم و ادراک و تربیت و کمال است و به تدریج با تعلیم و تربیت مستقیم و غیر مستقیم استعدادهای بالقوه او به فعلیت می رسد و رشد و تکامل می یابد چنانکه قرآن کریم می فرماید: » و خداوند شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد، در حالی که هیچ نمی دانستید و برای شما گوش و دیدگان و دلها قرار داد تا شکرگزار باشید.« از این رو مکتب اسلام برای تربیت در تمام مراحل و مقاطع زندگی دستورهای ویژه ای داده است تا انسان از کودکی در کانون خانواده و در آغوش والدین، معلم و فرهنگ جامعه، تعلیم و تربیت مناسب و لازم را ببیند و برای مراحل عالی تر زندگی انسانی آماده شود و پرورش یابد.
بر این اساس شکوفایی استعدادها و ارزش های والای انسانی مبتنی بر تعلیم و تربیت صحیح می باشد. روش اسلام برای تربیت عبارتست از رسیدگی همه جانبه سرشت و آفرینش بشر که هیچ چیز را در این میان به جای نگذاشته از هیچ چیز غفلت نمی کند. هم بر تربیت جسمش می پردازد هم عقل و هم روانش، هم شامل زندگانی معنوی اوست و هم حیات مادی، و بالاخره سرتاسر فعالیتهای او را در بر می گیرد.
تمام وجود بشر را آنطور که هست و آنچنانکه خدا آفریده مورد توجه قرار می دهد. با همان سرشتی که از ابتدا خدا آفریده است. هیچ جزئی از آن را مورد غفلت قرار نمی دهد، و اگر استعدادی در ترکیب اصیل آن نباشد بر او تحمیل نمی کند. نظام تربیتی اسلام تمام جنبه های حیات انسانی را دربر می گیرد و یکی از ویژگی های آن تنوع روش های تربیتی است چرا که همه را به یک روش نمی توان هدایت کرد.
کتاب ارزشمند نهج البلاغه در بردارنده برخی از سخنان و کلمات نورانی امیرمؤمنان علی - ع - است که توسط علامه سید رضی در سه فصل جداگانه؛ خطبه ها - 239 خطبه - ، نامه ها - 79 نامه - و حکمت ها - 480 حکمت - تنظیم شده است. کتاب نظام اخلاقی و تربیتی نهج البلاغه همانند نظام اخلاقی و تربیتی قرآن کریم از وسعت و گستردگی بیشتری برخوردار است، زیرا افزون بر اینکه انسانها را در موارد فراوانی به تزکیه و تهذیب نفس سفارش می کند و درباره تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، دستورالعمل اخلاقی دارد، روش های تربیت اخلاق فردی و اجتماعی را نیز بیان کرده است.
بر این اساس می توان نظام تربیت اخلاقی نهج البلاغه را به دو بخش مفاهیم اخلاقی و روشهای تربیت اخلاقی تقسیم نمود. هدف نگارنده در این مقاله هم این بوده است که به روشهای تربیتی در نهج البلاغه پرداخته شود. بررسی روشهای تربیتی، در نظام تعلیم و تربیت اسلامی جایگاه ویژهای دارد. کتاب نهج البلاغه در تربیت اخلاقی انسانها، روشهایی را به کار گرفته است که بررسی آن، نتایج خوبی برای همه انسانها دارد.
با توجه به اینکه مباحث مربوط به روشهای تربیتی در اسلام بسیار وسیع و گسترده میباشد، نگارنده با در نظر گرفتن محدودیت های ارائه مقاله، تلاش نموده است تعدادی از مهمترین روشهای تربیتی از جمله روش الگویی، روش محبت، روش تذکر، روش عبرت، روش موعظه، روش توبه، روش ابتلا و امتحان و روش تشویق و تنبیهعمدتاً از منظر نهج البلاغه استخراج و به روش توصیفی تحلیلی به اختصار مورد بحث و بررسی قرار دهد.
-2 روششناسی تحقیق
مقاله حاضر مروری است بر مهمترین مباحث روشهای تربیتی در اسلام که تلاش شده است بر اساس آموزش های قرآن کریم و برگرفته از خطبه ها و سخنان امیرمؤمنان علی - ع - در نهج البلاغه باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی و تحلیلی است و با استفاده از فیش برداری از اسناد و مدارک و منابع کتابخانه ای و اینترنتی به گردآوری اطلاعات مورد نیاز به این امر اقدام شده است.
-3 مرور اجمالی بر پژوهش ها در زمینه روشهای تربیت در اسلام
برای اینکه انسان در مسیر اصلی فطرت خود حرکت کند و در مسیر هدف الهی پیش رود و همه ابعاد درست تربیت را در خود تقویت کند باید روشهای صحیح را پیش گیرد که این روشها از نظر علی - ع - روش الگویی، عملی، محبت، تذکر، عبرت، موعظه، توبه، ابتلا و امتحان، مراقبه و محاسبه و تشویق و تنبیه میباشد. هر یک از این روشها نقشی خاص در تربیت افراد دارند که عدم بهکارگیری هر یک از این روشها نقایصی را در تربیت صحیح افراد ایجاد می کند.
