بخشی از مقاله
چکیده
روش تحقیق در همه علوم و از جمله علوم انسانی از اهمیت خاصی برخوردار است؛ به حدي که اعتبار تحقیق به روش آن بستگی دارد. براي تحقیق در علوم اسلامی نیز نیاز به روش معتبر و قابل قبول در مجامع علمی جهان است؛ تا تحقیقهاي اسلامی در سطح جهانی از اعتبار لازم برخوردار شود. ازاینرو، تحقیق حاضر در صدد طراحی الگوي روشی معتبر جهت تحقیق در علوم اسلامی انسانی است که تحت عنوان روش استنباطی تحلیلی انجام شده است.
مراد از روش استنباطی تحلیلی روشی است، ترکیبی از روش مرسوم در حوزه علمیه یعنی روش اجتهادي و روش تحلیل تم.1 روش مرسوم در حوزه، تبیین کننده سند روایات و دلالت آیات، روایات و سیره بر اساس آیات و روایات دیگر و بر اساس قواعد فقهی و اصولی و نظر متخصصان دینی، جهت استخراج کدها و زیر مقولهها است و سپس بر اساس روش تحلیل تم که مبتنی بر دادههاي متنی انجام میشود، مقولهها و روابط آنها و همچنین تمها استنباط و روش استنباطی با روش تحلیل تم تکمیل میگردد.
هدف این تحقیق طرح یک روش معتبر در تحقیقات اسلامی قابل قبول براي حوزه و مجامع علمی است و پژوهش بر اساس روش اسنادي و تحلیلی به نتایجی از قبیل این که: .1 روش استنباطی براي تنقیح دادهها تا تشکیل زیر مقوله متقن تر از روش تحلیل تم و روش تحلیل تم تکمیل کننده روش استنباطی در مقوله بندي است؛ .2 روش اجتهادي بیشتر براي بررسی مسائل هستند تا نظریه پردازي و براي تئوري پردازي باید با روش تحلیل تم تکمیل گردد که براي نظریه پردازي تدوین شده است؛ .3 ترکیب دو روش معتبر - اجتهادي در حوزه و تحلیل تم در تحقیقات کیفی - به خلق روش معتبر دیگر انجامیده است که به نام روش استنباطی تحلیلی یاد می شود.
تبیین مسأله
اعتبار هر تحقیقی به روش آن بستگی دارد؛ از این جهت، روشی معتبر براي تحقیقهاي اسلامی در سطح جامعه علمی جهانی، روشی است که هم با روش معتبر مرسوم در حوزه سازگار باشد و هم در مجامع علمی قابل قبول باشد. ازاینرو، تحقیق حاضر در صدد طراحی الگوي روشی معتبر جهت تحقیق در علوم انسانی اسلامی قابل قبول مجامع علمی علاوه بر حوزه است که تحت عنوان روش استنباطی تحلیلی انجام شده است. مراد از روش استنباطی تحلیلی روشی ترکیبی، مرکب از روش مرسوم در حوزه علمیه یعنی روش اجتهادي و روش تحلیل تم2 است.
روش مرسوم در حوزه، تبیین کننده سند روایات و دلالت آیات، روایات و سیره بر اساس آیات و روایات دیگر و بر اساس قواعد فقهی و اصولی و نظر متخصصان دینی، جهت استخراج کدها و زیر مقولهها است و سپس بر اساس روش تحلیل تم که مبتنی بر دادههاي متنی انجام میشود، مقولهها و روابط آنها و همچنین تمها استنباط و روش استنباطی با روش تحلیل تم تکمیل میگردد.3 تحقیق بر اساس روش اسنادي و تحلیلی انجام شده است، با هدف این که یک روش معتبر در تحقیقات اسلامی انسانی را براي نظریه پردازي در آن حوزهها در سطح مجامع علمی پایه ریزي کند.
آنچه باعث شده محقق به این تحقیق رو بیاورد، نیازي است که در حوزههاي علمیه براي نظریه پردازي در علوم اسلامی انسانی، احساس میگردد تا تحقیق هم در مجامع علمی حوزوي مورد قبول باشد و هم در مجامع علمی جهانی. قلمرو کار برد این مدل بیشتر در علوم انسانی تجویزي است که بتوان در آنها بر اساس دادههاي دینی به مدل سازي پرداخت و از این روش براي نظریه پردازي استفاده کرد، و در حوزه علوم انسانی توصیفی نیز اگر دادههاي دینی موجود باشد، میتوان این مدل را به کار برد. در این تحقیق ابتدا روش اجتهادي تبیین شده است. مفهوم و مراحل اجراي آن به صورت روشن منقح گردیده است و سپس روش تحلیل تم مورد کاوش قرار گرفته است و در پایان نیز این دو روش به عنوان روش جدید استنباطی تحلیلی با هم ترکیب شده است.
روش اجتهادی
در روش اجتهادي لازم است که ابتدا مفهوم روش اجتهادي و سپس مراحل آن تبیین گردد.
١.١ مفهوم روش اجتهادی
روش اجتهادي به مفهوم به کاربردن شیوه و تکنیکی خاص براي به دست آوردن حکم شرعی از منابع قابل اعتبار آن است. - حسنی و علیپور، 1389، ص. - 184 به عبارت دیگر»روش اجتهاد دینی، عبارت است از: پژوهش، سنجش، استدلال و اکتشاف گزارههاي دینی بر مبناي دو منبع کتاب - قرآن - و سنّت، و با به کارگیري چهار دلیل: کتاب، سنّت، عقل و اجماع« 3 این روش در رساله دکتري تحت عنوان »طراحی و تبیین الگوي اجراي خطمشی عمومی بر اساس ارزشهاي اسلامی« در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی - ره - به کار رفته است و همچنین کاربرد آن در مدیریت در مقاله تحت عنوان » کاربرد روش استنباطی تحلیلی در تحقیقات مدیریتی« تبیین شده است که به زودي چاپ میشود.
